Peyami Safa’nın Matmazel Noraliya’nın Koltuğu adlı romanı, bireyin inanç ve düşünce dünyasında yaşadığı sarsıntıları, varoluşsal arayışları ve ruhsal bunalımı konu alır. Romanın merkezinde, Batılı eğitimle yetişmiş, pozitivist düşünce yapısına sahip bir genç aydın olan Ferit yer alır. Ferit, yaşadığı ruhsal çöküntü nedeniyle anlam krizine sürüklenir. Bu süreçte yolu, Büyükada’daki bir evle ve geçmişte burada yaşamış olan Matmazel Noraliya’nın koltuğuyla kesişir. Noraliya fiziksel olarak romanda yer almaz; ancak onun temsil ettiği sezgi, maneviyat ve metafizik değerler, Ferit’in içsel dönüşümünü tetikler.

Romanın temaları arasında inançsızlık, nihilizm, bireysel boşluk, sezgi ve maneviyata yöneliş, içsel arayış, aydın kimliğinin krizi ve Doğu-Batı düşünce sistemleri arasındaki çelişki öne çıkar. Ferit’in yaşadığı dönüşüm, bireysel olduğu kadar düşünsel bir yeniden yapılanma sürecidir.

Anlatım ve Yapı

Roman, klasik bir olay örgüsünden ziyade karakterin zihinsel ve ruhsal dönüşümünü merkeze alan bir yapı sunar. Peyami Safa, anlatımında iç monologlar, düşünsel geçişler ve bilinç akışı gibi teknikleri kullanır. Bu anlatım tarzı, karakterin ruhsal süreçlerini detaylı biçimde ortaya koyar. Mekânlar simgesel anlamlar kazanır; özellikle Büyükada’daki ev ve Noraliya’nın koltuğu, fiziksel birer öğe olmanın ötesine geçerek dönüşümün metaforuna dönüşür.

Karakterler

• Ferit: Pozitivist düşünceye sahip, Batılı eğitimle yetişmiş bir aydındır. Yaşadığı ruhsal kriz, onu anlam arayışına ve metafizik değerlere yöneltir.
• Matmazel Noraliya: Romanda fiziksel olarak yer almaz; ancak geçmişteki varlığı, düşünsel etkisi ve temsil ettiği değerlerle Ferit’in iç dünyasında belirleyici olur.
• Mazhar, Suat, Madam Maira: Ferit’in çevresindeki diğer karakterlerdir. Her biri farklı yaşam biçimlerini ve düşünsel yönelimleri temsil eder.

Felsefi ve Düşünsel Bağlam

Roman, Peyami Safa’nın düşünsel serüveniyle paralel bir çizgide ilerler. Yazar, pozitivist aklın bireyin içsel boşluğunu dolduramadığına dikkat çeker; bu boşluğun sezgi, inanç ve maneviyatla telafi edilebileceğini ima eder. Bu yönüyle eser, bireysel dönüşümle kültürel dönüşüm arasındaki ilişkiyi sorgular. Bergson’un sezgiciliği, Baudelaire’in mistik romantizmi ve Doğu mistisizmi gibi etkiler romanın düşünsel zeminini oluşturur.

Edebi Değer ve Yorum

Matmazel Noraliya’nın Koltuğu, Türk romanında ruhsal çözümleme ve düşünsel arayışı birlikte ele alan önemli metinlerden biridir. Psikolojik roman geleneğine bağlı kalsa da, mistik ve metafizik yönleriyle farklılaşır. Roman, birey-toplum ilişkisi, kültürel kimlik ve düşünsel çatışmalar üzerine odaklanması bakımından çok katmanlı bir yapı sunar.

Mekân ve İçsel Yansıma

Gökşen Yıldırım’a göre romanda mekânlar yalnızca bir arka plan olarak değil, karakterin içsel durumunun yansıtıcısı olarak işlev görür. Özellikle Büyükada’daki ev ve Noraliya’nın koltuğu, Ferit’in ruhsal dönüşüm sürecini temsil eden simgelerdir. Mekân-zaman ilişkisi, karakterin zihinsel gerilimleriyle bütünleşerek anlatının derinleşmesini sağlar.

Felsefi ve Metafizik Boyut

Roman, pozitivizmin sınırlarını keşfe çıkar. Ferit, inançsızlık, nihilizm ve ruhsal boşluk ile baş edemezken; sezgi, mistisizm ve metafizik yönelimler onu dönüştürür. Mekân ve içsel dünya arasındaki eşleşme, modern bireyin varoluşsal parçalanmışlığının ifadesi haline gelir. Böylece eser, bireysel dönüşümün ideolojik ve entelektüel boyutuna kapı aralar.