Millî Saraylar Resim Müzesi, İstanbul Dolmabahçe Sarayı’nın Veliaht Dairesi’nde yer alan ve 2014 yılında ziyarete açılan bir sanat kurumudur. Müze, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan süreçte saray çevresinde oluşan resim geleneğini ve Türkiye’de tablo koleksiyonunun gelişimini yansıtır. Koleksiyon, Osmanlı padişahlarının portrelerinden oryantalist resimlere, saray ressamlarının tablolarından Cumhuriyet dönemi sanatçılarının eserlerine kadar geniş bir yelpazeyi kapsar ve toplamda 500’ün üzerinde eseri barındırır.
Millî Saraylar Resim Müzesi (T.C. Milli Saraylar Başkanlığı)
Tarihçe
Millî Saraylar Resim Müzesi, kökenini Dolmabahçe Sarayı’nın Veliaht Dairesi’ne dayandırır. Sultan Abdülmecid tarafından 19. yüzyıl ortalarında inşa ettirilen Dolmabahçe Sarayı, Osmanlı padişahlarının Topkapı Sarayı’ndan ayrılarak Boğaziçi kıyısında kurdukları ilk büyük saraydır. Saray içinde 1855 yılı itibarıyla tamamlanan Veliaht Dairesi, tahtı devralmaya hazırlanan şehzadelerin ikamet mekânı olarak tasarlanmıştır. Sultan Abdülaziz’den başlayarak Sultan V. Murad, II. Abdülhamid, V. Mehmed Reşad, Yusuf İzzettin Efendi, VI. Mehmed ve Halife Abdülmecid veliahtlık dönemlerinde bu dairede yaşamışlardır.
Cumhuriyet döneminde farklı amaçlarla kullanılan Veliaht Dairesi, uzun süre kapalı kaldıktan sonra kapsamlı bir restorasyon sürecine alınmıştır. Yaklaşık yedi yıl süren çalışmalar sonucunda yapı, çağdaş müzecilik standartlarına göre yeniden düzenlenmiş ve 22 Mart 2014’te Millî Saraylar Resim Müzesi adıyla ziyarete açılmıştır. İlk sergide Millî Saraylar Tablo Koleksiyonu ile Topkapı Sarayı Müzesi Koleksiyonu’ndan seçilen 200 eser yer almıştır.
2014–2020 yılları arasında müze koleksiyonu zenginleşmiş, Topkapı ve Yıldız Sarayı’ndan gelen eserlerle kapsam genişlemiştir. Sergilenen tablo sayısı 553’e ulaşmış, tematik sergileme anlayışı geliştirilerek bölüm sayısı 11’den 34’e çıkarılmıştır. Koleksiyon, 16. yüzyıldan 20. yüzyıla uzanan beş asırlık bir döneme ait eserleri kapsar. Bunlar arasında Osman Hamdi Bey, Fausto Zonaro, Ayvazovski, Şeker Ahmet Paşa, Süleyman Seyyid, İbrahim Çallı, Halife Abdülmecid Efendi gibi sanatçılara ait tablolar öne çıkar.
Mimari Özellikler
Veliaht Dairesi, 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı mimarisinde görülen Batılılaşma eğilimlerinin tipik örneklerinden biridir. Sarayın genelinde olduğu gibi bu bölümün inşasında da Balyan ailesinin mimari üslubu hâkimdir. Yapının beden duvarları muntazam kesme taş, iç duvarları tuğla, döşemeleri ve çatı iskeleti ahşap, üst örtüsü ise kurşun kaplama ile tamamlanmıştır.
Barok etkiler taşıyan süslemelerde farklı taş türleri kullanılmıştır: Haznedar küfekisi, Şile ve Kandıra grosi, Sarıyer taşı ve Karamürsel od taşı gibi malzemeler cephe ve iç düzenlemelere çeşitlilik kazandırır. Cephelerdeki sütunlar, sütun başlıkları, kaideler, alınlık ve saltanat kapılarında Marmara mermeri tercih edilmiştir.
Millî Saraylar Resim Müzesi İç Mekan (T.C. Milli Saraylar Başkanlığı)
Veliaht Dairesi, salonlara açılan odalar ve bu salonları birbirine bağlayan koridorlardan oluşur. Orta sofaya göre diğer sofaların uzaklıkları eşit değildir; bu özellik mekâna asimetrik bir düzen katar. Sofalardan biri kapalı orta iç sofa tipindedir. Harem bahçesiyle bağlantısı bulunan daire, sarayın dördüncü büyük kısmını teşkil eder. Dış cephede hareketlilik, orta çıkmaları taçlandıran üçgen formlu alınlıklarla sağlanmıştır. Sarayın ihtişamlı diğer bölümlerine kıyasla Veliaht Dairesi’nde daha sade bir süsleme tercih edilmiştir.
Restorasyon çalışmalarında özgün malzeme ve detaylar korunmuş, duvarlardaki stuko kaplamalar, ahşap işçilikleri ve taş süslemeler çağdaş müzecilik anlayışına uygun biçimde yenilenmiştir.
Koleksiyonlar
Topkapı Sarayı, Yıldız Sarayı ve Millî Saraylar Tablo Koleksiyonu’ndan gelen eserlerle oluşturulan koleksiyon, 16. yüzyıldan 20. yüzyıla uzanan yaklaşık beş asırlık bir dönemi kapsar. Başlıca koleksiyon bölümleri şunlardır:
- Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülaziz Salonu: Sarayın ilk sakinlerine ithaf edilen portreler ve dönemi yansıtan tablolar.
- Portreler ve Tarihi Konulu Kompozisyonlar/Osmanlı Sarayında Manzara: Padişah portrelerinden manzara tablolarına uzanan geniş bir seçki.
Kanuni Sultan Süleyman I. Viyana Kuşatması (Fotoğraf: Nazlı Kemerkaya)
- Osmanlı’da Batılılaşma Salonu: Toplumsal, siyasal ve askerî dönüşümleri yansıtan uluslararası sanatçılara ait eserler; François Dubois’nin Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye’nin Geçit Töreni tablosu bu bölümde sergilenir.
- Saray Ressamları: Fausto Zonaro, Stanislaw Chlebowski ve diğer saray ressamlarının çalışmaları.
- Oryantalist Ressamlar: Doğu’nun estetiğini Batı perspektifinden yorumlayan tablolar.
- Yaver Ressamlar: Şeker Ahmet Paşa, Osman Nuri Paşa gibi asker ressamların eserleri.
- Türk Ressamları: Osman Hamdi Bey, Süleyman Seyyid, Hikmet Onat, Diyarbakırlı Tahsin ve İbrahim Çallı gibi sanatçıların tabloları.
- Abdülmecid Efendi Salonu: Halife Abdülmecid Efendi’nin atölyesine, kişisel beğenisine ve koleksiyonculuk anlayışına dair tablolar.
- İvan Konstantinoviç Ayvazovski Salonu: Ünlü Rus ressamın deniz manzaraları.
Fırtınalı Deniz, İvan Ayvazovski (Fotoğraf: Nazlı Kemerkaya)
- Özel Tematik Salonlar: “Devlet-i Aliyye”, “Türk Hamam Kültürü”, “Osmanlı’nın İhtişamı”, “Osmanlı Hanımefendileri”, “Mustafa Kemal Atatürk”, “Savaşlar ve Zaferler”, “Fetih ve Fatih”, “Enderûnlu Ressamlar”, “Osmanlı Bürokrasisi”, “Sûretler” ve “Çanakkale” gibi bölümler.
Müzenin en dikkat çekici eseri, Félix-Auguste Clément’in Gatah Çölü’nde Prens Halim’in Ceylan Avı: Tazı Payı adlı tablosudur; Türkiye’nin en büyük oryantalist tablosu olarak bilinir.
