Mor Gabriel Manastırı, diğer adlarıyla Deyrulumur Manastırı veya Kartmin Manastırı, Türkiye’nin güneydoğusunda, Mardin ilinin Midyat ilçesine bağlı Üçköy (Yayvantepe) köyü yakınlarında, meşe ormanlarıyla çevrili yüksek bir tepede yer almaktadır. Midyat ilçe merkezine yaklaşık 23 kilometre mesafede bulunan bu yapı, Süryani Kadim Cemaatine ait en eski ve en büyük manastır yapılarından biridir.

^{Mor Gabriel Manastırı (Türkiye Kültür Portalı)}

Tarihçe

Mor Gabriel Manastırı’nın kuruluşu 397 yılına dayanmaktadır. Yapı, Savurlu Mor Şmuel ile Kartminli Mor Şemun adlı iki din adamı tarafından inşa edilmiştir. İnşasının ardından, farklı dönemlerde çeşitli eklemelerle mimari bütünlüğü genişletilmiştir.

6.ve 11. yüzyıllarda Metropolitlik Merkezi olarak hizmet veren manastır, Bizans İmparatorları döneminde genişletilmiş ve dinsel yapılarla zenginleştirilmiştir. Kral Arcadius (395–408) döneminde Mor Şemun’un öncülüğünde manastıra konaklama ve ibadet bölümleri eklenmiştir. Ardından gelen Kral Theodosius (408–450) döneminde lahitlerin konulması için bir abide evi inşa edilmiştir. Bu dönemde ayrıca Meryem Ana Kilisesi, Resuller Kilisesi, Kırk Şehit Kilisesi, Mor Şmuel Mabedi, Theodora Kubbesi (Theodora'nın iyileştirilmesine atfen) ve Mor Şlemun Mabedi yapılmıştır.

Manastır, tarih boyunca farklı isimlerle anılmıştır. Kurucularına ithafen Mor Şmuel ve Mor Şemun Manastırı olarak tanınan yapı, Süryanice’de “Rahiplerin Meskeni” anlamına gelen "Dayro d’Umro" ifadesinden türetilerek Deyr-el Umur veya Türkçeleştirilmiş biçimiyle Deyrulumur adlarıyla da bilinmiştir. Kartmin (bugünkü Yayvantepe) köyüne yakınlığı nedeniyle "Kartmin Manastırı" ismiyle de anılmıştır. Günümüzdeki adı ise 7. yüzyılda yaşamış olan Turabdin Metropoliti Mor Gabriel’in (634–668) anısına verilmiştir.

^{Mor Gabriel Manastırı (Türkiye Kültür Portalı)}

Mimari Özellikler

Manastır, çok sayıda ibadet yapısı ve lahit barındıran büyük bir kompleks olarak planlanmıştır. Yapıların inşasında yerel taş malzeme kullanılmıştır. Manastırın ana bölümleri arasında farklı dönemlerde inşa edilen kiliseler, kubbeler, mabedler ve mezar anıtları yer almaktadır. Meryem Ana Kilisesi, Resuller Kilisesi ve Kırk Şehit Kilisesi gibi yapılar mimari çeşitlilik sunar. Theodora Kubbesi, Bizans etkisini yansıtan önemli unsurlardan biridir. Manastır kompleksindeki bölümler arasında iç avlular, dua odaları ve ikamet alanları da bulunmaktadır.

^{Mor Gabriel Manastırı (Türkiye Kültür Portalı)}

Tarihî Önemi

Mor Gabriel Manastırı, Hristiyanlık tarihindeki en erken manastır yerleşimlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Yunanistan’daki Athos Dağı’nda bulunan manastırlardan yaklaşık 400 yıl, Filistin’deki Mor Saba Manastırı’ndan yaklaşık 80 yıl, Sina Dağı’ndaki St. Catherine Manastırı’ndan ise yaklaşık 150 yıl daha eski olması bu yapıyı özgün kılar.

Süryani Hristiyanları için önemli bir ruhani merkez olmasının yanı sıra, bölgede yüzyıllar boyunca eğitim, ibadet ve kültürel üretimin odağı olmuştur. Metropolitlik görevi üstlendiği dönemlerde geniş bir coğrafyadaki Süryani topluluklarıyla doğrudan bağlantılı olmuştur.

Günümüzdeki Durumu

Mor Gabriel Manastırı hâlen aktif bir dini yapı olarak kullanılmaktadır. Süryani Kadim Cemaati'nin önderleri zaman zaman burada ikamet etmekte ve ibadetler gerçekleştirilmektedir. Aynı zamanda, manastır bölgeyi ziyaret eden turistler için de önemli bir kültürel ve tarihî merkezdir. Manastır, rehber eşliğinde ziyaret edilmektedir.