Türkiye'nin ilk kadın Sümeroloğu Muazzez İlmiye Çığ, 20 Haziran 1914 tarihinde Bursa'da dünyaya geldi. Ailesi Kırım kökenli göçmenlerden oluşuyordu. Babası Kırım’dan Amasya’nın Merzifon ilçesine, annesi ise Bursa’ya göç etmişti. Aile, İzmir’de yaşamaktayken 15 Mayıs 1919’daki İzmir’in işgali üzerine daha güvenli gördükleri Çorum’a taşındı. Muazzez İlmiye Çığ ilkokula Çorum’da başladı; daha sonra aile tekrar Bursa’ya dönünce eğitimine burada devam etti.
Bursa’da özel bir okul olan Bizim Mektep’te Fransızca ve keman dersleri aldı. 1926’da sınavla girdiği Bursa Kız Muallim Mektebinden 1931 yılında mezun oldu.
Muazzez İlmiye Çığ ile Sümer'e Yolculuk 1. Bölüm (Serkan Koç / Kam Film)
Eğitimi ve Öğretmenlik Yılları
Mezuniyetinin ardından babasının da görev yaptığı Eskişehir’e tayin oldu ve yaklaşık beş yıl burada öğretmenlik yaptı. 15 Şubat 1936’da Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Hititoloji Bölümü'ne kaydoldu. Eğitim aldığı dönemde, Nazi Almanyası’ndan Türkiye’ye iltica ederek üniversitede ders veren önemli bilim insanlarından ders aldı. Prof. Dr. Hans Gustav Guterbock'tan Hitit dili ve kültürü, Prof. Dr. Benno Landsberger'den Sümer ve Akad dilleri ile Mezopotamya kültürü dersleri aldı. 1940 yılında fakülteden mezun olarak bilimsel kariyerine adım attı.
Bilimsel Kariyeri
1940’ta mezuniyetinin ardından İstanbul Eski Şark Eserleri Müzesi Çivi Yazılı Belgeler Arşivi'ne uzman olarak atandı. Aynı yıl Topkapı Sarayı Müzesi Müdürü M. Kemal Çığ ile evlendi.
Müzede meslektaşları Hatice Kızılyay ve Dr. F. R. Kraus ile birlikte, müzenin deposunda bulunan Sümer, Akad ve Hitit dillerinde yazılmış on binlerce tableti temizleyip sınıflandırdı, numaralandırdı ve katalogladı. Bu çalışmalar sonucunda 74 bin tabletten oluşan çivi yazılı belgeler arşivi oluşturuldu; Çığ ayrıca 3 bin tabletin kopyasını hazırlayıp yayımlanmasına katkı sağladı.
Uluslararası çalışmaları arasında şunlar yer almaktadır:
- 1957 – Münih Oryantalistler Kongresi
- 1960 – Heidelberg Üniversitesi’nde 6 aylık araştırma
- 1965 – Roma’da sergilenen Hitit sergisini Londra’ya taşıma görevi
- 1988 – Philadelphia Asuroloji Kongresi
1972’de emekliye ayrıldıktan sonra da çalışmalarını sürdürdü. Prof. Samuel Noah Kramer’in History Begins at Sumer adlı eserini Türkçeye çevirdi; kitap 1990’da “Tarih Sümer’de Başlar” adıyla yayımlandı. Bu eserin büyük ilgi görmesi üzerine 1993’ten itibaren Sümer ve Hitit kültürlerini tanıtan, çocuklara ve yetişkinlere yönelik çok sayıda kitap yazdı. Toplam 13 kitaplık önemli bir külliyat ortaya koydu.
Toplumsal Katkıları
Muazzez İlmiye Çığ, bilimsel çalışmalarının yanı sıra Türkiye’de kadın haklarının önde gelen savunucularından biri olarak tanınıyordu. Kadınların eğitimine, özgürlüğüne ve toplumsal hayattaki yerine dair mesajlarıyla toplum üzerinde etkili oldu.
Özel Yaşamı
Muazzez İlmiye Çığ, 1940–1983 yılları arasında M. Kemal Çığ ile evliydi ve iki kız çocuk annesiydi. Yaşamı boyunca çok sayıda ödül aldı. Meslek Hizmet Ödülü, Özgür İnsan Ödülü ve Melvin Jones Dostluk Ödülü bunlar arasındadır.
Vefatı
Sümeroloji alanının dünya çapındaki öncü isimlerinden olan Çığ, uzun ve üretken bir yaşamın ardından Mersin’de tedavi gördüğü hastanede 17 Kasım 2024'te 110 yaşında yaşamını yitirdi.
AA Röportajında Verdiği Bilgiler (2021)
108 yaşındaki Muazzez İlmiye Çığ, 24 Aralık 2021’de yapılan röportajda hayatının dönüm noktalarını, Sümeroloji'ye bakışını ve çalışma felsefesini anlatmıştır.【1】
Çığ, akademisyenlik yerine İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde çalışmayı tercih etmesinin yaşamındaki en önemli kırılma olduğunu vurgulayarak bu tercihin kariyerini şekillendirdiğini söylemiştir.
Muazzez İlmiye Çığ ile Yapılan Röportaj (AA)
Eğitime Başlama Süreci
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ne giriş hikâyesini anlatırken Sümeroloji seçiminin kendisine “yepyeni bir dünya verdiğini” belirtmiştir. Ekonomik koşulların zorluğuna rağmen ailesinin desteğiyle fakülteye gitmeye karar verdiğini dile getirmiştir.
Hayatındaki Dönüm Noktası
Üniversiteden sonra akademik kariyer yerine müzede çalışmayı seçtiğini, bunun en doğru karar olduğunu ifade etmiştir. Müzede yürüttüğü bilimsel çalışmaların uluslararası araştırmacılarla iş birliğine ve çok sayıda yayına dönüştüğünü anlatmıştır.
Sümeroloji'ye Bakışı
Çığ, artık aktif çalışamasa da yayınları takip ettiğini belirtmiştir. Sümeroloji konusunda Türkiye’deki bilgi birikiminin dünyada benzeri olmadığını ifade ederek Sümer kültürünün insanlık tarihindeki merkezî rolünü vurgulamıştır.
Başarı Anlayışı ve Öğrencilere Tavsiyeleri
Başarıyı “düşünmeden çalışmak” olarak tanımlayan Çığ, gençlere çok okumalarını, hedeflerinden şaşmamalarını ve bilgiyi paylaşmalarını şu sözleriyle öğütlemiştir:
“Hayat çalışmaktır. Sümerliler 5 bin yıl önce ‘Boş vakit geçirdiniz, neye yarar?’ demiş.”【2】
Kadınların Toplumsal Konumu Üzerine
Eğitim hayatının geçtiği dönemle günümüzü kıyaslayarak Türk kadınlarının 80 yılda büyük bir ilerleme kaydettiğini, bunun Avrupa’nın yüzyıllar süren gelişimine denk olduğunu söylemiştir.
Atatürk ve DTCF Üzerine Görüşleri
Atatürk’ün Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesini Türk dilinin, tarihinin ve kültürünün kökenlerini araştıracak uzmanlar yetiştirmek amacıyla kurduğunu vurgulamıştır.
Mersin’de Yaşam Tercihi ve Teknoloji ile İlişkisi
Mersin’e taşınma kararının kendisini çok mutlu ettiğini, burada öğrencilerle, ziyaretçilerle sürekli iletişim hâlinde olduğunu anlatmıştır. Teknolojiye yatkınlığını çocukluk yaşlarında yaptıklarıyla örneklendirerek bilgisayarı ve modern araçları rahatlıkla kullandığını belirtmiştir.
