Rusya-Ukrayna savaşının barış müzakereleri için olan görüşmeler sonucu çok sık duymaya başladığımız bir kavram Nadir Toprak Elementleri (NTE).

Bu kavramı bu derece önemli kılan nedir? Ya da bu konu bu kadar dikkate alınması gereken bir konu mudur?

Öncelikle NTE dediğimiz terim, periyodik tablodaki lantanitlerle birlikte skandiyum ve itriyumu kapsamaktadır. Kullanım alanları çok geniştir. Gündelik olarak kullandığımız teknolojik araçlar başta olmak üzere telefonlar, arabalar, yenilenebilir enerji kaynaklarının aktarımı kısmında yaygındır. Bu kısım, son kullanıcı için gerekli olan alandır. Devletler için de tahmin edebileceğimiz üzere savunma sanayiinde önemli bir yer tutar. Trump'ın neden NTE karşılığında Ukrayna'ya barış konusunda destek sağlayacağını da ilk olarak bu nedene bağlayabiliriz.^【1】

2020-2023 arasında Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Çin’den yaklaşık %70 oranında NTE ithal etmiştir. ABD ile Çin’in son zamanlardaki gerilimi düşünüldüğü zaman neden Ukrayna’dan böyle bir istekte bulunduğu ortadadır. Ukrayna bölgesindeki elementler, ABD'nin Çin ile olan ithalatını azaltmak için yeterli değildir. Çin, küresel NTE cevher üretiminin neredeyse %61’lik kısmını elinde tutmaktadır. Rafinaj ve ayırma kapasitesi ise %92’ye kadar çıkmaktadır.^【2】 Bu, ABD'nin Çin ile bir anlaşma yapamadığı zaman Amerikan savunma sanayisinin uzun vadede sıkıntıya girebileceğini göstermektedir.

Burada akıllara şu soruyu getirmeli: ABD-Çin arasındaki ticaret savaşları aslında kısa süreli mi?

Son zamanlarda şunu da düşünüyorum: Dünya’da daha önce bir ticaret savaşı oldu mu? Bu duruma benzer olayların olması muhtemel lakin buradaki ticaret savaşı bölgesel etkiden ziyade küresel bir etkiye de neden oluyor. Mesela ABD'nin birçok ülkeye ihraç ettiği bir adet F35 üretimi için ne kadar NTE kullandığına bakarak Çin'in elindeki güç dengesini daha iyi anlayabiliriz:

F35 Savaş Uçağı En Düşük Boş Yük Modeli: 29300 lb (~13290 kg)^【3】 

Kullanılan Nadir Element Miktarı: 900 lb (~408 kg)

Bu da ~%3 oranında NTE kullanıldığını göstermektedir.^【4】 

Çok Kutuplu Dünyada NTE Üretiminin Önemi

Dünyada rezerv alanı olarak işleyip ihraç edebilen ülke olarak Çin, birçok ülke için çok önemli bir aktör durumunda. Tek bir oyun kurucunun olduğu düzende rekabet olamaz. Rekabetin olmadığı yerde de bütün kurallar tek bir taraftan yazılır.

Akıllara bu kısımda şöyle bir soru gelebilir: Çin olmadan önce de tek oyun kurucu ABD değil miydi? Şuan bu isimlerin değişmesinin ne önemi var?

Peki şöyle bir şey desem ne dersiniz: Dünya milletleri başta olmak üzere birçok devlet artık tek kutuplu düzen istemiyor. Aslına bakarsak bu sonuca da doğrudan varamıyoruz. Dolaylı yoldan ulaşmamız mümkün oluyor. İki tane Dünya savaşı ve Soğuk Savaş gören dünya ülkeleri, ekonomilerini ve siyasetlerini tek yönlü olarak güçlendirmeye çalışıyorlar. Bu da birçok ülkenin “söz sahibi” olmak istediği bir “çok kutuplu” alanı işaret ediyor. Bugün Avrupa Birliği'nin yada NATO'nun işlevini çok fazla gösterememesi bundan ötürüdür.

Bir ülkenin iç siyasetini değiştirmeye çalışan Avrupa Birliği gibi kuruluşlar, o ülkenin istikrarını gerçekten koruyabilir mi? Şu anda genel hatlarıyla baktığımız zaman ABD, Çin ve Rusya üçlemesi gün aşırı genel gündemden düşmemekle kalmayıp diğer ülkelerin siyaseti ve ekonomisi başta olmak üzere birçok karar mekanizmaları için aktif rol oynuyor. Bu durum orta ve uzun vadede uluslararası bir dengesizliğe neden olup Türkiye gibi ara buluculuk yapmak isteyen ülkeler için bir fırsat olabilir.

Nadir Toprak Elementleri Üretiminde Türkiye'nin Çalışmaları

Türkiye’nin ölçülebilir rezerv alanı 694 milyon tondur.^【5】Bununla da dünyadaki ham madde sırlamasında ikinci oluyoruz. Çin ile arası iyi olmayan ABD, potansiyel bir müşteri konumunda. Diğer potansiyel ülkelerin hangileri olabileceğini tahmin edebilirsiniz. Böyle bir durumda Çin ile NTE alanında rekabet edebilir seviyeye geldiğimizde ilişkilerimiz nasıl bir yol izleyecek? Bu sorudan önce şunu da bilmemiz gerektiğini düşünüyorum, aktif bir üretim süreci ülkemizde şu anda yok. Yani daha üretim ligine girmedik. Bulunan rezerv alanların bir çoğu Eskişehir’de. Ne kadarı işlenebilmeye uygun? Net bir bilgi yok.

Alandaki üniversiteler ve araştırma kurumlarımız başta olmak üzere, devlet kurumlarımızın saha çalışmalarını artırması gerekmektedir. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığımızın 2020 raporuna göre çeşitli üniversitelere ve kurumlara gerekli araştırma direktifleri verilmiştir.^【6】 2024 yılında Sanayi ve Teknoloji Bakanlığımız MUNTEAM ismiyle Munzur Üniversitesinde bir araştırma merkezi açmıştır. Bu konuda çeşitli araştırma geliştirme kurumları için bir potansiyel söz konusu olabilir. Arazi çalışmaları yapılarak Bakanlık ve çeşitli üniversite iş birlikleriyle seri üretime geçiş aşamaları sağlanabilir ve hızlandırılabilir.

Nadir Toprak Elementlerinin Geleceği

^{NTE İşlenme Adımları (Milli İstihbarat Akademisi)}

Geçen günlerde NTE ile ilgili bir rapor okurken gelecekte oluşabilecek küresel tehditlere karşı birkaç farklı çözüm yöntemi veriyordu. Bunlardan ikisinin mümkün olması bana zor geliyor:

1) Geri dönüştürülen ürünlerden NTE elde edilebilir.

Bunun belli oranda gerçekleşmesi muhtemeldir ama şunu unutmayalım, bir pet şişe veya diğer ambalajların dönüşüm oranı yüzdeliği çok yüksek değil. Alınacak olan verim, bende soru işareti bırakıyor.

2) Devletler çeşitli anlaşmalar yaparak olası bir gerginliği azaltmak için çatışmasız bir şekilde ham madde alışverişi yapılabilecek bir ortam sağlayabilir.

Şunu biliyoruz ki sınır ve kanun tanımaz devletler var. Bunlara yaptırım uygulanabilecek bir ortam olduğu sürece dünya barış içerisinde olabilir.

ABD’nin Ukrayna’dan NTE rezervlerini istemesi, bu kaynakların önemini ortaya koymuştur. Biz de bu bağlamda, Çin-ABD ticaret gerilimi çerçevesinde dünyanın ve Türkiye’nin gelecekte nasıl bir konuma sahip olabileceğini ele almaya çalıştık.

NTE, petrol kadar önemli bir ihtiyaç olmaya, alternatifleri bulunana kadar devam edecektir. Uluslararası caydırıcılık için de kullanılacak olması bir gerçektir. Bundan dolayı Türkiye'nin bu alanda da söz sahibi olması gerekmektedir. Hem üretim yaparak katma değer sağlamalıyız hem de uluslararası kuralları revize eden taraf olmalıyız. Bir sonraki yazıda görüşmek üzere...