Gazetecilik yaptığım yıllardan bugüne kadar her yılın son 2-3 ayı çeşitli kanallar aracılığı ile ülkede neler olup bitmiş bir döner bakarım. Tabii ki bunu yapmanın en sağlıklı yolu verileri incelemek, akademisyenleri dinlemek, resmi kurumların kamuoyu ile paylaştığı notları okumaktır. Son 3 yıldır dikkatimi çeken en kıymetli veri seti ise Narkotik Suçlarla Mücadele Başkanlığı tarafından hazırlanan NARKOLOG Raporu. Rapor ülkemizdeki uyuşturucu sorununa güzel bir bakış açısı sunuyor. Gelin 2025 raporuna hep birlikte bakalım.
T.C. İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü Narkotik Suçlarla Mücadele Başkanlığı tarafından hazırlanan NARKOLOG Raporu, Türkiye’de uyuşturucu madde kullananların kim olduklarını, hangi koşullarda yaşadıklarını, ne tür maddelere yöneldiklerini ve bu sürecin aile, toplum ve güvenlik boyutunda neye dönüştüğünü ayrıntılı biçimde ortaya koymakta.
On binlerce kullanıcının beyanına dayanan bu veri seti, yalnızca tablo ve grafiklerden ibaret değil; aynı zamanda Türkiye’nin uyuşturucuyla mücadelesini yönlendirecek stratejik bir fotoğraf sunuyor.
Cinsiyet Dağılımı - NARKOLOG 2025
Kim Kullanıyor? Genel Profil: Genç, Erkek, Kentli
NARKOLOG 2024 verilerine göre analiz edilen 18.620 kişinin büyük çoğunluğu erkek. Örneklemin yaklaşık %93’ü erkek, yalnızca %7’lik bir kısmı kadınlardan oluşuyor. Bu tablo, uyuşturucu suçlarının hâlâ “erkek egemen” bir alan olduğunu gösteriyor.
Katılımcıların %83,6’sı il veya ilçe merkezinde yaşıyor. Yani sorun, ağırlıklı olarak kırsalda değil, kent merkezlerinde, sosyal en yoğun olduğu alanlarda derinleşiyor.
Öğrenin Durumu - NARKOLOG 2025
Eğitim düzeyine bakıldığında, yalnızca %37’si lise ve üzeri eğitime sahip. Bu, eğitim düzeyi yükseldikçe uyuşturucu suçlarına karışma ihtimalinin düştüğünü gösteren literatürle uyumlu bir manzara çiziyor. Öte yandan, düzenli işi olduğunu belirtenlerin oranı %60,8; en yaygın meslekler ise işçilik ve inşaat sektörü. Yani “hiç işi olmayan ve tamamen marjinal bir kitle” klişesiyle uyuşturucu sorunu açıklanabilecek kadar basit değil.
İş Durumuna Göre Meslek Dağılımı - NARKOLOG 2025
Aile Tablosu: Aynı Evde Yaşanan Görünmez Uzaklık
Veriler, madde kullananların büyük kısmının ailesinden kopuk yaşamadığını; aksine çoğunun hâlâ aile fertleriyle aynı evde olduğunu gösteriyor. Örneklemin %86,1’i ailesiyle birlikte yaşıyor, kendi evinde madde kullananların bile %82,8’i aile fertleriyle aynı çatı altında.
Kiminle Birlikte Yaşıyorlar ? - NARKOLOG 2025
Annelerin büyük çoğunluğu ev hanımı, babaların ise önemli bir kısmının düzenli geliri var. Yani “çalışmayan, dağınık aile yapısı” tek başına açıklayıcı değil. Aile içi şiddet verileri de karmaşık bir tablo sunuyor: Katılımcıların üçte birinden fazlası aile içinde hiç şiddet olmadığını söylüyor, ancak özellikle belirli madde gruplarına ve kadın kullanıcılara bakıldığında, şiddet ve çatışmanın çok daha fazla öne çıktığı görülüyor.
Başlama Yaşı, İlk Maddeler ve “Merak”ın Bedeli
Uyuşturucuya başlama yaşı, ortalama 22,5 civarında. Ancak esas riskli grup, 15–24 yaş aralığı. Bu yaş dilimi, kullanıcıların üçte ikisini oluşturuyor. Daha net söylemek gerekirse: Uyuşturucuya başlama, ağırlıklı olarak gençlik dönemine sıkışmış durumda.
Uyuşturucu öncesi tütün kullanımı %83,3, alkol kullanımı ise %38,8. Bu da tütünün, madde kullanımına geçişte kritik bir eşik olduğunu düşündürüyor. İlk denenen madde, dünya genelinde olduğu gibi Türkiye’de de çoğunlukla esrar. Bunu metamfetamin ve sentetik kannabinoidler (bonzai) izliyor.
İlk Denenen Uyuşturucu Madde - NARKOLOG 2025
Zaman içinde kullanım eğiliminde de benzer bir kayma söz konusu: Esrar hâlâ birinci sırada, fakat metamfetamin ve bonzai kullanım oranları ciddi şekilde yükselmiş durumda. Bu tablo, esrarın çoğu zaman bir “geçiş maddesi” işlevi gördüğünü ve kullanıcıların önemli bir kısmının zamanla daha ağır narkotik maddelere yöneldiğini gösteriyor.
Başlama nedenleri arasında ise en çok tekrar eden cevap “merak”. Katılımcıların üçte birinden fazlası ilk denemeyi merakla açıkladığını söylüyor. Arkadaş ısrarı ve eğlence/keyif arayışı da bu merakın yanına ekleniyor.
Uyuşturucuya ilk erişim noktası ise büyük oranda arkadaş çevresi. Katılımcıların %80,7’si maddeyi ilk kez bir arkadaşından veya yakın çevresinden temin ettiğini belirtiyor. Bu da uyuşturucu sorununu yalnızca bireysel bir tercih değil, aynı zamanda sosyal çevre ve aidiyet meselesi hâline getiriyor.
Evde Kullanım, Geç Fark Edilen Gerçek ve Ailenin Rolü
NARKOLOG verilerine göre kullanıcıların yarısından fazlası maddeyi kendi evinde tüketiyor. Kamuya açık alanlardaki kullanım, önceki yıllara göre belirgin biçimde gerilemiş durumda. Bu, hem kolluk baskısı hem de denetim mekanizmalarının etkisini gösterirken, aynı zamanda kullanımın daha görünmez ve kapalı mekânlara çekildiğine işaret ediyor.
Aileler çoğu zaman sürecin çok geç farkına varıyor. Madde kullandığını ailenin bildiği vakaların oranı %43,1. Üstelik aileler bu durumu ortalama 17 ay sonra öğreniyor. İlk fark eden aile üyesi çoğunlukla anne. Bu, annelerin hem duygusal hem de gözlemsel olarak sürecin merkezinde olduğunu, önleme ve erken müdahale programlarında annelerin rolünün ne kadar kritik olduğunu vurguluyor.
Uyuşturucu Maddeyi Kendi Evinde Kullananlar Kiminle Birlikte Yaşıyor? - NARKOLOG 2025
Katılımcıların %40’ı sosyal güçlük yaşadığını söylüyor ve bu güçlüklerin en başında aile ilişkilerinin bozulması geliyor. Uyuşturucu kullanımı, yalnızca bireysel bir sağlık ve güvenlik problemi değil; aynı zamanda aile bağlarını zedeleyen, ev içi dengeleri bozan bir faktör olarak öne çıkıyor.
Metamfetamin ve Bonzai: Özel Profiller, Ağır Riskler
Raporun ikinci bölümünde, belirli maddeleri kullanan grupların genel profilden nasıl ayrıştığı yer alıyor. Burada özellikle iki madde öne çıkıyor: metamfetamin ve sentetik kannabinoid (bonzai).
Metamfetamin Kullanıcıları: Yüksek Bağımlılık, Yüksek Çatışma
Metamfetamin kullanıcıları, toplam örneklemin yaklaşık %43’ünü oluşturuyor. Bu grupta kadın oranı genel ortalamaya göre daha yüksek. Yalnız yaşama, boşanmış olma veya evlilik içinde maddeye başlama gibi göstergeler diğer madde kullanıcılarına kıyasla daha sık görülüyor.
Metamfetamin kullanıcılarında başlama nedenleri incelendiğinde, yalnızca merak değil; arkadaş ısrarı, kişisel sorunlar ve aile içi çatışmaların da belirgin rol oynadığı görülüyor. Aile içi şiddet ve anne - baba arasındaki şiddet oranları bu grupta daha yüksek.
Dikkat çekici bir nokta, metamfetamin kullanıcılarının daha fazla bırakmayı denemesi ve daha fazla “tedavi olmak istiyorum” demesi. Aynı zamanda “bağımlı değilim” deme oranları da daha düşük. Bu durum, metamfetaminin bağımlılık gücünün yüksek olduğunu ve kullanıcıyı daha hızlı şekilde “sorun farkına” ittiğini düşündürüyor.
Kullanım alanı olarak sadece ev değil; terk edilmiş yerler, metruk binalar, otel ve günübirlik kiralanan evler de öne çıkıyor. Ayrıca metamfetamin kullanıcılarında, özellikle ateşli silahlar mevzuatına muhalefet gibi suçlarla karşılaşma oranı da daha yüksek.
Metamfetamin Kullanımında Cinsiyet Dağılımı - NARKOLOG 2025
Bonzai Kullanıcıları: Düşük Eğitim, Yüksek Kırılganlık
Sentetik kannabinoid (bonzai) kullanıcıları ise yaklaşık %24’lük bir grubu oluşturuyor. Bu grupta başlama yaşı daha düşük ve eğitim seviyesi genel profilden daha düşük. Okur-yazar olmayanlar, ilkokul ve ortaokul mezunları bu grupta görece daha fazla. “Düzenli işim var” diyenlerin oranı düşük, günübirlik işlerde çalışanların oranı ise yüksek.
Aile yapısı açısından bakıldığında, anne–baba birlikteliğinin düşük olması, aile içi şiddet ve çatışmanın yüksekliği dikkat çekiyor. Başlama nedenlerinde aile içi sorunlar daha sık dile getiriliyor; eğlence, keyif arayışı ve özenme de önemli tetikleyiciler.
Bonzai kullanıcılarında, mala karşı işlenen suçlar (hırsızlık vb.) daha yoğun. Bu da madde kullanımının ekonomik baskı, suça yönelme ve sosyal dışlanma döngüsünü güçlendiren bir faktör olduğunu ortaya koyuyor.
Kadın Kullanıcılar: Daha Geç Daha Ağır
Genel kullanıcı kitlesi büyük ölçüde erkek olsa da, kadın kullanıcılarla ilgili veriler ayrı bir alarm veriyor. Kadınların eğitim düzeyi erkeklere göre daha yüksek; lise ve üniversite mezunlarının oranı kadınlarda daha fazla. Buna rağmen işsizlik oranı kadınlarda çok daha yüksek. Çalışanlar arasında garsonluk, kuaförlük, kasiyerlik ve temizlik gibi hizmet sektörü işleri öne çıkıyor.
Kadınlar, madde kullanmaya erkeklere göre daha geç başlıyor ancak daha ağır maddelere (metamfetamin, eroin, sentetik ecza, ecstasy) yönelme eğilimleri daha fazla. Başlama nedenlerinde kişisel sorunlar, aile içi sorunlar ve arkadaş ısrarı daha sık dile getiriliyor.
Aile geçmişinde anne - baba arasındaki şiddet, boşanma ve aile içi şiddet oranları da kadın kullanıcılar için çok daha yüksek. İlk maddeleri çoğu zaman bir eş veya sevgili aracılığıyla temin etmeleri, ilişki dinamiklerinin madde kullanımında ne kadar belirleyici olabildiğini gösteriyor. Kullanım alanı olarak ev, arkadaş evi ve otel/günübirlik mekânlar daha yoğun.
NARKOLOG Ne İşe Yarıyor? Veriden Stratejiye
NARKOLOG Projesi, uyuşturucuyla mücadelede sadece kaç madde yakalandığını değil, bu maddeleri kullanan insanların kim olduklarını anlamaya çalışan bir sistem.
Elde edilen veriler;
- Hangi yaş gruplarının daha risk altında olduğunu,
- Hangi maddelerin hangi sosyal profillerle ilişkilendiğini,
- Aile yapısı, eğitim ve istihdamın nasıl bir zemin oluşturduğunu,
- Hangi bölgelerin ve hangi sosyal çevrelerin “kırılgan nokta” olduğunu bilimsel olarak ortaya koyuyor.
NARKOLOG Kapak Görseli - NARKOLOG 2025
Böylece eğitim kampanyalarının hedef kitlesinden sosyal hizmetlerin planlamasına, okul temelli programlardan aile odaklı farkındalık çalışmalarına kadar pek çok alanda daha isabetli adımlar atılmasına imkân tanıyor.
NARKOLOG’u şu metaforla özetleyebiliriz:
Bu rapor, uyuşturucuyla mücadele eden bir geminin navigasyon haritası gibidir. Sadece nerede tehlikeli sular bulunduğunu (madde kullanımı) değil, o sulara kapılan insanların nereden geldiğini (demografik ve aile profili), neden yola çıktığını (başlama nedenleri) ve hangi akıntıların (metamfetamin, bonzai gibi maddelerin özel riskleri) onları nereye sürüklediğini gösterir. Bu sayede mücadele ekipleri, rotalarını artık karanlıkta değil, bilimsel verilerin ışığında belirleyebilir.