Neşet Efendi Konağı, Kilis'in geleneksel konut mimarisini yansıtan tarihi bir yapıdır. Kilis eşrafından Neşet Efendi tarafından 1925-1927 yılları arasında inşa ettirilmiştir. Halep'te yaşayan yakın dostu Cabirizade Nuri Bey'in ev planından esinlenerek, "Mimaru's-Sultan" lakabıyla anılan Halepli Mimar Hacı Ahmet Usta ve kalfalarına yaptırılmıştır. Bu usta aynı zamanda Kilis Hükümet Konağı'nı da yapmıştır.

Mimari Özellikleri ve İnşası

Neşet Efendi Konağı, bodrum üzeri iki katlı, tamamı kargir (yığma taş) olarak inşa edilmiş bir yapıdır. Yapının inşasında, Kilis'in kuzeyindeki Kesmelik taş ocaklarından getirilen kesme taşlar kullanılmıştır. Bu taşlar Kilis'teki ustalar tarafından işlenmiştir. Konak geniş bir çatıya sahip olup, çatısı Naccar (marangoz) Mehmet Usta tarafından yapılmıştır. İç doğramaları, panjur ve kapıları ise Naccar Halit Usta tarafından gomalak kullanılarak tamamlanmıştır. İç duvarlar, geçmişte Kilis'te yaygın olarak kullanılan ve "sabun sıva" adı verilen, kireç, kendir ve ince külle hazırlanan bir malzeme ile sıvanmıştır. Bina, hemen çatı altından yassı demirlerle sağlamlaştırılmıştır.

^{Neşet Efendi Konağı (Kilis Belediyesi)}

İç Mekan ve Malzeme Kullanımı

Konağın birinci katı altı oda, bir salon, mutfak, banyo ve tuvaletten oluşmaktadır. Odalar fayans karolarla döşenmişken, büyük oda kırmızı ve beyaz İtalyan mermerleriyle kaplanmıştır. Mutfak ve banyonun bulunduğu küçük salon ile merdivenler ise Gaziantep mermerinden yapılmıştır. İkinci katta da odalar fayans karolarla döşeli olup, büyük salon tamamen İtalyan mermeri ile kaplıdır. Mutfak, banyo, küçük salon ve merdivenler birinci kattakiyle aynı özelliklerdedir. Konağın mermer ve fayansları İtalya'dan deniz yoluyla İskenderun üzerinden Kilis'e getirilmiştir.

Bahçe ve Diğer Bölümler

Konak, geniş bir bahçe içerisinde yer almaktadır. Su ihtiyacı, biri binanın içinde, diğeri bahçede olmak üzere toplam iki kuyu ile sağlanırdı. Ayrıca, yağmur suyu toplamak için birinci katta ağzı bulunan bir su sarnıcı da mevcuttur. Konağın kuzey kısmı demir parmaklıklarla çevriliydi. Kuzey ve güney cephelerinde havuzlar ve çiçek bahçeleri bulunmaktaydı. Bahçe, Mersin'den getirilen çiçekler ve nadide çam ağaçları ile süslenmişti. Güney kısmında tavus kuşları için bir kümes; doğu kısmında ise bir ambar, atlar için ahır ve arabalar için iki adet garaj yaptırılmıştır.

Tarihi Rolü ve Sonraki Kullanımları

Neşet Efendi Konağı, özellikle 1930'lu ve 1940'lı yıllarda Türkiye-Suriye sınır valileri görüşmelerine ve Gaziantep-Halep valilerinin konuk edilmesine ev sahipliği yaparak önemli bir tarihi rol oynamıştır. Neşet Efendi'nin vefatına kadar geçen sürede, konak tüm aile fertleri için özellikle yaz aylarını birlikte geçirme mekanı olmuştur. Neşet Efendi Topaloğlu 6 Nisan 1969'da, eşi Rukiye Hanım (Topaloğlu) ise 19 Temmuz 1940'ta vefat etmiştir. Neşet Efendi'nin ölümünün ardından çocukları konağı satışa çıkarmış ve bina o dönemde başka şahıslara satılmıştır. Yıkılmakla karşı karşıya kalan konak, 1979 yılında Kültür Bakanlığı tarafından kamulaştırılmıştır. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü binayı restore ettirmiştir. Daha sonra bir protokolle Kütüphaneler Genel Müdürlüğü'nün kullanımına devredilen konak, 1986-2008 yılları arasında İl Halk Kütüphanesi olarak hizmet vermiştir. Kilis'in 1995 yılında il olmasıyla birlikte, konağın birinci katı İl Kültür Müdürlüğü'ne tahsis edilmiş, ikinci kat ise kütüphane olarak kullanılmaya devam etmiştir. 2008 yılında müze yapılmak üzere boşaltılan bina, 2009 yılında Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü'ne tahsis edilmiştir. Neşet Efendi Konağı, 20 Haziran 2012 tarihinde Kilis Etnoğrafya Müzesi olarak ziyarete açılmıştır.