Nikel, modern endüstrinin temel yapı taşlarından biri olan geçiş metallerinden biridir. Hem kimyasal dayanıklılığı hem de fiziksel özellikleri sayesinde alaşım teknolojisinden biyokimyasal süreçlere kadar geniş bir kullanım yelpazesi sunar. Tarih boyunca hem doğal oluşumu hem de teknolojik uygulamalarıyla dikkat çeken bu element, periyodik tablonun 28 numaralı üyesidir.

Keşfi

Nikel ilk kez 1751 yılında İsveçli kimyager Axel Fredrik Cronstedt tarafından keşfedilmiştir. Cronstedt, yeşil renkli bir mineral olan "kupfernickel"i incelerken arsenik içermeyen yeni bir metal elde ettiğini fark etti. Bu keşif, nikelin ayrı bir element olarak tanımlanmasına yol açtı. Tarihsel olarak nikel içeren alaşımlar, demirin paslanmayan bir çeşidi olarak kabul edilmiş ve eski uygarlıklar tarafından gümüş sanılarak kullanılmıştır. Özellikle Peru’daki yerli halk, nikel alaşımlarını gümüş zannederek takı ve süs eşyalarında kullanmıştır.

Sınıflandırma ve Temel Özellikler

Nikel (Ni), atom numarası 28 olan bir geçiş metalidir. Periyodik tablonun 4. periyodunun 10. grubunda yer alır ve d-blok elementi olarak sınıflandırılır. Atomik kütlesi yaklaşık 58.69 g/mol’dür. Elektron dizilimi [Ar] 3d⁸ 4s² şeklindedir. Oda sıcaklığında katı halde bulunan nikel, metaller sınıfında yer alır ve çoğunlukla +2 oksidasyon basamağında kararlı bileşikler oluşturur.

Fiziksel ve Kimyasal Özellikler

Nikel, gümüşümsü beyaz renkte, sert ve dövülebilir bir metaldir. Erime noktası 1455 °C, kaynama noktası ise 2913 °C’dir. Yoğunluğu 8.90 g/cm³, atom yarıçapı ise yaklaşık 1.97 Å’dır. Hava ile temas ettiğinde yüzeyinde ince bir oksit tabakası oluşturarak paslanmaya karşı direnç gösterir.

Kristal Yapısı ve Yapısal Özellikleri

Nikelin kristal yapısı yüzey merkezli kübik (FCC) olarak tanımlanır. Bu yapı, metalik bağların düzenli ve simetrik bir şekilde oluşmasını sağlar; böylece nikel yüksek mekanik dayanıklılık ve şekillendirilebilirlik özellikleri kazanır. PubChem verilerine göre, nikelin tek kristal yapıları Crystallography Open Database (COD) üzerinden erişilebilen çeşitli örneklerle temsil edilmiştir. Bu yapılar, nikelin atomik düzeyde düzenlenişini ve koordinasyon geometrisini detaylandırmak için kullanılır.

Elektronegatifliği ve Reaktivitesi

Pauling elektronegatiflik değeri 1.91 olan nikel, orta düzeyde elektronegatif bir elementtir. İyonlaşma enerjileri sırasıyla 737.1 kJ/mol (1. iyonlaşma), 1753.0 kJ/mol (2. iyonlaşma) ve 3395.3 kJ/mol (3. iyonlaşma) şeklindedir. Asidik ortamlarda çözünerek nikel tuzlarını oluşturur. Sülfür, oksijen ve halojenlerle reaksiyona girerek çeşitli bileşikler meydana getirir. Nikel(II) iyonları, koordinasyon kimyasında önemli kompleksler oluşturur.

İzotopları

Doğal nikel, beş kararlı izotop içerir: ^58Ni, ^60Ni, ^61Ni, ^62Ni ve ^64Ni. Bunlar arasında ^58Ni en bol bulunan izotoptur ve doğal nikelin yaklaşık %68’ini oluşturur. Ayrıca ^65Ni gibi radyoaktif izotopları da tanımlanmıştır; bu izotoplar nükleer izleme ve araştırmalarda sınırlı kullanım alanına sahiptir.

Doğadaki Bulunuşu ve Bileşikleri

Nikel, yer kabuğunda yaklaşık %0.008 oranında bulunur ve genellikle sülfürlü ve oksitli mineraller halinde rastlanır. En yaygın mineralleri arasında pentlandit ((Fe,Ni)_9S_8), garnierit ((Ni,Mg)_3Si_2O_5(OH)_4) ve millerit (NiS) yer alır. Dünya genelindeki nikelin yaklaşık %15’i Kanada’daki Ontario bölgesinden elde edilir; bu bölgeye milyonlarca yıl önce düşen bir gök taşı nikel açısından zengindir. Nikel ayrıca gök taşlarında demir ile birlikte bulunur.

Biyolojik Rolü ve Canlılar İçin Önemi

Nikel, bazı mikroorganizmalar ve bitkiler için eser element düzeyinde gereklidir. Özellikle ureaz enziminin yapısında yer alarak azot metabolizmasında rol oynar. İnsanlar için temel bir besin elementi olmamakla birlikte, besinlerle birlikte vücuda alınabilir. Özellikle kuru fasulye gibi bazı gıdalarda bulunur. Aşırı nikel maruziyeti toksik etkilere yol açabilir; bazı bileşiklerinin solunması kanserojen etki gösterebilir. Nikel alerjisi de yaygın bir dermatolojik reaksiyondur.

^{Nikel Elementinin Kullanım Alanları (Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)}

Kullanım Alanları

Nikelin endüstriyel kullanımı oldukça geniştir:

• Paslanmaz çelik üretimi: Korozyon direnci sağlar.
• Alaşım üretimi: Nikel-krom alaşımları ısıya dayanıklı ve paslanmazdır; elektrikli fırın ve tost makinelerinde kullanılır.
• Elektrokaplama: Metal yüzeylerin nikel ile kaplanması dekoratif ve koruyucu amaçla yapılır.
• Pil teknolojisi: Nikel-kadmiyum (NiCd) ve nikel-metal hidrit (NiMH) pillerde kullanılır.
• Katalizör: Doymamış yağların doymuş yağlara dönüştürülmesinde katalizör olarak görev yapar.
• Cam üretimi: Nikel eklenmesi cama yeşil renk verir.
• Bozuk paralar: ABD’deki “nikel” adlı 5 sentlik bozuk paranın %25’i nikel içerir.