Nizip, Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Gaziantep iline bağlı bir ilçedir. Tarihi, kültürel zenginlikleri ve coğrafi konumuyla dikkat çeken Nizip, Fırat Nehri havzasında yer alır ve tarih boyunca birçok uygarlığın yerleşim merkezi olmuştur. İlçenin en önemli özelliklerinden biri, Belkıs/Zeugma Antik Kenti gibi tanınan arkeolojik alanlara ev sahipliği yapmasıdır.
Tarihçe
Nizip’in tarihi, insanlık tarihinin en eski dönemlerine kadar uzanır. Bölgenin kültür ve tarih devirleri, Kalkolitik, Paleolitik, Demir, Hitit (Eti), Mitani, Asur, İran, İskender, Roma, Bizans, İslam-Arap ve Türk-İslam dönemleri olarak sıralanabilir; bu dönemlere ait kalıntılar ilçede bulunmaktadır. Paleolitik Çağ’dan (Yontma Taş Devri) itibaren insan yerleşimlerine rastlanan Nizip’te, Belkıs Çayı kenarındaki mağaralar ve höyükler bu dönemin izlerini taşır. Kalkolitik dönemde de yerleşim yeri olma özelliğini koruyan bölge, Sakçagözü’ndeki Cabahöyük ve Nizip yolundaki Turlu “Şehzade” höyük gibi merkezlerle temsil edilir.
Hititler döneminde (M.Ö. 18. yüzyıl) I. Mursil tarafından Hitit Devleti’ne bağlanan Nizip, M.Ö. 13. yüzyılda Suppilulluima zamanında imparatorluk Hititlerinin bir parçası olmuş, M.Ö. 12. yüzyılda ise Son Hititler döneminde bölgenin merkezi haline gelmiştir. Hititlerden sonra Asurlar, Medler, Büyük İskender, Romalılar ve Bizanslılar bölgeye hakim olmuştur. Hititler devrinde dini bir öneme sahip olan Nizip, Bizans döneminde ise askeri açıdan stratejik bir konuma ulaşmıştır. Nizip’in 8 km kuzeydoğusundaki Belkıs Harabeleri (Zeugma, daha sonra Seleucia ad Euphrates), Bizans döneminden kalma önemli bir yerleşimdir. Ayrıca ilçe merkezinde Bizanslılara ait bir kilise binası ve Orul (Sekili), Mızar (Uluyatır) ile Çardak köylerinde Bizans kalıntıları bulunmaktadır.
639 yılında Arap devletine bağlanan Nizip, Dört Halife devrinden sonra Emevi idaresine geçmiş, ancak İslam Devleti içindeki ayaklanmalar ve iç savaşlar nedeniyle Bizanslılar tarafından geri alınmıştır. Abbasiler 780 yılında bölgeyi tekrar ele geçirmiş, 925-1013 yılları arasında ise Hamdaniler’in kontrolüne girmiştir. Abbasiler döneminde Nizip büyük bir gelişme göstermiş, hatta Gaziantep bu dönemde Nizip’e bağlı bir yerleşim olmuştur. M.S. 1. yüzyıldan itibaren bölgeye Türk oymakları yerleşmeye başlamış, ardından Mısır Memluk idaresi ve Dulkadiroğulları hakimiyeti görülmüştür. Türkler’in bölgede görünmesi 11. yüzyılın ortalarına denk gelir. 1098’de Edez Kontluğu, 1150’de Selçuklular, bir dönem Fatımiler, son Haçlı seferleri sırasında Hıristiyanlar ve 1187’de Eyyubiler bölgeye hakim olmuştur. Memluklular döneminde (12. yüzyıl ortaları) Nizip bir kalkınma çağı yaşamış, ancak bu dönem bazı istila ve işgallerle kesintiye uğramıştır. 1515’e kadar Dulkadiroğulları ve ardından Mısırlılar tarafından yönetilen bölge, 1516’da Osmanlı İmparatorluğu’na katılmıştır.
Osmanlı döneminde Nizip, 29 Haziran 1839’da Osmanlı ordusu ile Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa arasında gerçekleşen Nizip Savaşı’na sahne olmuştur. Bu savaş, Osmanlıların yenilgisiyle sonuçlanmış ve dönemin uluslararası politik dengelerini etkilemiştir. 1904’te belediye statüsü kazanan Nizip, o dönemde Birecik ilçesine bağlıydı. Kurtuluş Savaşı yıllarında ise Fransız işgaline karşı direnişin önemli merkezlerinden biri olmuş, “Çete Habeş Böler” liderliğinde ilk kurşun burada atılmıştır. 1924’te Gaziantep iline bağlanan Nizip, 26 Nisan 1926’da ilçe statüsüne kavuşmuştur.
Coğrafi Yapı
Nizip, Gaziantep’in en büyük çevre ilçesi olup doğusunda Şanlıurfa (Birecik), güneyinde Karkamış, kuzeyinde Yavuzeli, batısında Gaziantep ve Oğuzeli ile komşudur. 36°28′ doğu boylamları ve 36°38′ kuzey enlemleri arasında yer alan ilçe, deniz seviyesinden 400-500 metre yüksekliktedir. Yüzölçümü 761.950 dekardır. Fırat Irmağı havzasında bulunan Nizip, doğuya doğru açılan bir plato ve güneyde ova özelliklerine sahiptir. Arazi yapısı genellikle sade ve fazla engebeli değildir.
İklim ve Bitki Örtüsü
Nizip, Akdeniz ve karasal iklim özellikleri arasında bir geçiş bölgesindedir. Yıllık yağış miktarı ortalama 440 mm civarında olup yağışlar genellikle kış ve ilkbahar aylarında görülür. Yaz mevsimi tamamen kuraktır ve Türkiye’de yaz kuraklığının en yoğun olduğu yerlerden biridir. Ortalama sıcaklık 16°C’dir; en yüksek sıcaklık 43°C, en düşük ise -15°C olarak kaydedilmiştir. Hakim rüzgar yönü güney ve batıdır; yazın güneyden esen sıcak ve kuru rüzgarlar kuraklığı artırır. İklim şartlarına bağlı olarak bitki örtüsü bozkırdır, ancak zeytin, antepfıstığı ve asma gibi kültür bitkileri yaygın şekilde yetiştirilir.
Sosyal Yapı
Nizip’in sosyal yapısı, tarih boyunca farklı kültürlerin etkisiyle şekillenmiştir. Hititlerden Bizans’a, Araplardan Türk-İslam dönemine kadar uzanan zengin bir mirasa sahip olan ilçe, bu çeşitliliği toplumsal dokusunda yansıtır. Osmanlı döneminde önemli bir yerleşim merkezi olan Nizip, Kurtuluş Savaşı’nda gösterdiği direnişle de milli bilincin güçlü olduğu bir bölge olarak tanınır. Günümüzde ilçe, geleneksel değerleri koruyan bir toplum yapısına sahiptir.
Ekonomik Yapı
Nizip’in ekonomisi tarım ve ticarete dayanır. Fırat Nehri’nin sağladığı su kaynakları sayesinde zeytin, antepfıstığı ve üzüm gibi ürünler yoğun şekilde üretilir. Ayrıca E-90 karayolu üzerinde yer alması, ilçeyi ticari bir bağlantı noktası haline getirir. Belkıs/Zeugma Antik Kenti’nin turizm potansiyeli de ekonomik açıdan önem taşır. Osmanlı döneminde Gaziantep’in Nizip’e bağlı olduğu Abbasiler devrindeki gelişmişlik, bölgenin tarihsel ekonomik gücünü gösterir.
Turizm Potansiyeli
Nizip, zengin tarihi ve doğal güzellikleriyle önemli bir turizm merkezidir. Belkıs/Zeugma Antik Kenti, ilçenin 10 km kuzeyinde, Fırat Nehri kıyısında yer alır ve M.Ö. 300’de Selevkos Nikator tarafından kurulmuştur. Roma döneminde “Zeugma” adını alan bu kent, 80 bin nüfusuyla dönemin en büyük şehirlerinden biriydi. Mozaikleri, villaları ve stratejik konumuyla ünlüdür. Rumkale, Fırat Nehri ile Merzimen Çayı’nın birleştiği yerde, sarp kayalıklar üzerinde yer alan bir başka önemli turistik alandır. Geç Roma ve Ortaçağ’dan kalma yapılarıyla dikkat çeker. Fevkani Kilisesi, Bizans döneminden kalma bir yapı olup 1800’lerde cami olarak kullanılmıştır. Ayrıca Nizip Çayı kıyısındaki Karpuzatan Piknik Alanı, doğaseverler için cazip bir mekandır. Höyükler (Nizip, Belkıs, Horum) ise tarih öncesi yerleşimlerin izlerini taşır.
Nizip Rumkale (Nizip Belediyesi)
Demografik Yapı
1927’deki nüfus sayımında Nizip’in nüfusu 7041 olarak kaydedilmiştir. Ancak o yıllarda istihdam olanaklarının sınırlı olması nedeniyle Gaziantep’e yoğun göç yaşanmıştır. Günümüzde ilçe, Gaziantep’in en büyük çevre ilçesi olarak nüfusunu artırmış ve modernleşmiştir. Tarihi boyunca farklı medeniyetlerden gelen toplulukların yerleştiği Nizip, demografik açıdan çeşitlilik gösterir.
