Owen Jones (1809–1874), İngiliz mimar, tasarımcı, yazar ve yayıncıdır. 19. yüzyılda renk, geometri ve süsleme kuramlarıyla tanınmış; The Grammar of Ornament (1856) adlı eseriyle modern dekoratif sanatların gelişiminde etki bırakmıştır.

Gençlik Yılları ve Eğitim

Owen Jones, 15 Şubat 1809’da Londra’da doğdu. 1825’te mimar Lewis Vulliamy’nin yanında çırak olarak meslek hayatına başladı. Vulliamy, öğrencilik yıllarında İtalya, Yunanistan ve 1818’de İstanbul'da klasik kalıntıların yanı sıra camileri de ayrıntılı biçimde çizmiş, bu çalışmalarda dönemin yeni bilimsel çizim aygıtlarını kullanmıştı. Bu deneyimler, Jones’a hem İslam mimarlığı üzerine doğrudan gözlemlerin hem de mimariyi sistematik olarak belgeleme yöntemlerinin aktarılmasına aracılık etti.

Jones, 1829’dan itibaren Londra’daki Royal Academy Schools’ta mimarlık eğitimi aldı. Burada klasik mimarlığın yanı sıra mimari polikromi tartışmalarıyla da tanıştı. Çıraklık ve akademi yıllarında edindiği bu birikimler, sonraki çalışmalarında renk ve süsleme üzerine yoğunlaşmasının temelini oluşturdu.

Erken Seyahatler ve İlk Çalışmalar

Jones, 1832–1834 arasında İtalya, Yunanistan, Türkiye ve Mısır’ı dolaştıktan sonra İspanya’ya geçti. Atina’da tanıştığı Jules Goury ile birlikte Kahire ve İstanbul’da cami süslemelerini inceledi, Nil boyunca antik eserleri belgeledi ve Granada’daki Alhambra Sarayı’nda altı ay süren ayrıntılı bir çalışma yürüttü. Goury’nin 1834’te koleradan ölümü üzerine araştırmaları tek başına sürdürdü ve elde ettikleri malzemeleri yayıma hazırlama sorumluluğunu üstlendi.

Bu dönemde geliştirdiği geometrik tabanlı düzlem desen ve renk anlayışı, 1840’larda hazırladığı fayans tasarımlarında ve 1842–1845 arasında yayımladığı Plans, Elevations, Sections and Details of the Alhambra’da somutlaştı. İslam mimarlığı üzerine hazırlanmış etkili çalışmalardan biri olarak kabul edilen yayın, hem Alhambra’nın belgelenmesinde hem de renkli baskı tekniklerinin gelişiminde önemli bir aşama olarak değerlendirildi.

^{Elhamra'nın Cephe Kesiti - Plans, Elevations, Sections and Details of the Alhambra (rawpixel)}

Mimari ve İç Mekân Uygulamaları

Owen Jones’un mimarlık alanındaki önemli çalışmaları arasında 1858’de tamamlanan St James’s Hall yer alır. Regent Street ile Piccadilly arasında konumlanan yapı, yaklaşık yarım yüzyıl boyunca Londra’nın başlıca konser salonu olarak kullanıldı. Jones ayrıca ticari ve kamusal yapılar için çeşitli iç mekân düzenlemeleri gerçekleştirdi. Bunlar arasında:

• Crystal Palace Bazaar (Oxford Street, 1858; 1905’te yıkıldı).

• F. & C. Osler cam eşya galerisi (Oxford Street, 1859).

• Sydenham’daki Crystal Palace’ta tasarladığı iç dekorasyonlar yer alır.

Jones’un uygulamaları, dönemin alışveriş mekânları ve sergi alanları için çok renkli ve desen zenginliğiyle dikkat çeken örnekler ortaya koydu.

Günümüze ulaşabilen az sayıda özgün süsleme arasında, 16 Carlton House Terrace’ta yer alan tavan dekorasyonları öne çıkar; bu yapının günümüzdeki sahibi British Academy’dir.

^{Crystal Palace (rawpixel)}

Kuram ve Yayınlar

Owen Jones, 19. yüzyıl dekoratif sanat kuramının etkili isimleri arasında yer aldı. Görüşlerini çeşitli ders, makale ve kitaplarla sistemleştirdi.

• Plans, Elevations, Sections and Details of the Alhambra (1842–1845): Granada’daki Alhambra Sarayı’nın ayrıntılı çizimlerini, ölçülerini ve renkli levhalarını içeren kapsamlı bir yayındır.

• The Grammar of Ornament (1856): Jones’un en bilinen eseri olup 37 kısa önerme etrafında süsleme ilkelerini ortaya koyar. Farklı dönem ve kültürlerden seçilmiş yüzlerce örnekle süsleme sanatının evrensel ilkelerini tanımlar. Geçmişin sonuçlarının kopyalanmasına karşı çıkar, ancak geçmişten çıkarılacak ilkelerin çağdaş tasarıma rehberlik etmesi gerektiğini savunur.

• Examples of Chinese Ornament (1867): Çin süsleme geleneğinden örnekler sunar ve doğu sanatının Batı tasarımına katkılarını görünür kılar.

• Views on the Nile from Cairo to the Second Cataract (1843): Nil boyunca yaptığı gözlemlere dayalı bir yayın olup Mısır anıtlarının görsel kayıtlarını içerir.

Jones’un kuramı, süslemenin mimarlık ve diğer sanat dallarından önce geldiği, geometrik kurgunun zorunlu olduğu ve rengin formu açığa çıkarmada temel işlev gördüğü yönündeydi. Bu yaklaşımlar, modern tasarım eğitiminin kurumsal çerçevesini oluşturan ilkelerden biri haline geldi.

^{The Grammar of Ornament Eserindeki Türk Motif Örneği (rawpixel)}

Mirası ve Etkisi

Çağdaşları arasında A.W.N. Pugin ve John Ruskin ile birlikte anıldı, ancak onların aksine geçmiş üslupların doğrudan taklidine karşı çıktı. Jones, süslemenin ilke düzeyinde evrensel olduğunu savunarak yeni bir çağın tasarım diline zemin hazırlamayı amaçladı.

The Grammar of Ornament yayımlandığı tarihten itibaren yalnızca Britanya’da değil, Avrupa’da da tasarım eğitiminin temel kaynaklarından biri haline geldi. Kitap, yüz yılı aşkın süreyle sanat okullarının kütüphanelerinde başvuru eseri olarak kullanıldı.

Christopher Dresser gibi öğrenciler aracılığıyla onun ilkeleri sonraki kuşaklara aktarıldı ve İngiltere’de ulusal sanat eğitiminin temel taşlarını oluşturdu. Yaşadığı dönemde kazandığı saygınlığa rağmen, üretimlerinin çoğunun kaybolması nedeniyle itibarı zamanla gölgelenmiştir. Bununla birlikte, polikromi anlayışı, geometrik desen kuramı ve doğadan türetilmiş süsleme ilkeleri hem Viktorya dönemi dekorasyonunu hem de daha sonraki sanat-akım tartışmalarını etkilemiştir.

Vefatı

Owen Jones, 19 Nisan 1874’te Londra’da hayatını kaybetti. Ölümüyle birlikte, dönemin üretken mimar ve tasarımcılarından biri olan Jones’un yarattığı geniş eser külliyatı büyük ölçüde dağılmış, ancak kuramsal çalışmaları The Grammar of Ornament aracılığıyla yaşamaya devam etmiştir.