Özbekistan Anayasa Günü, Özbekistan Cumhuriyeti’nde her yıl 8 Aralıkta kutlanan resmî millî bayramdır. Bu tarih, ülkenin Sovyetler Birliği’nden bağımsızlığını kazandıktan sonra kabul ettiği ilk anayasanın yürürlüğe girdiği 8 Aralık 1992 gününe dayanır.

1992 Anayasası’nın Kabulü ve Önemi

8 Aralık 1992’de kabul edilen Özbekistan Anayasası, bağımsız devletin kurucu belgesi niteliğindedir. Metin, egemenlik, hukukun üstünlüğü, insan hak ve özgürlüklerine saygı, demokratik toplum düzeni ve barışçı dış politika gibi temel ilkeleri anayasal düzeye taşımış; ülkenin siyasi, ekonomik ve sosyal gelişiminin yasal çerçevesini çizmiştir. Bu anayasa, bağımsızlığın kurumsal altyapısını güçlendirmiş ve reformların temelini oluşturmuştur.

2023 Anayasa Reformu

2023 yılında anayasada köklü bir yenileme gerçekleştirilmiştir. Yenileme süreci, toplumun geniş ve doğrudan katılımıyla yürütülmüştür. Vatandaşlardan 222 binden fazla öneri toplanmış, Anayasa Komisyonu ile uzman çalışma grupları bu önerileri değerlendirmiş ve uygun görülenleri metne dahil etmiştir. Bu katılım düzeyi, anayasanın gerçek anlamda “halk anayasası” niteliği kazanmasını sağlamayı hedeflemiştir.

30 Nisan 2023 Referandumu

30 Nisan 2023 tarihinde düzenlenen halk oylamasına milyonlarca vatandaş katılmış, uluslararası gözlemciler süreci takip etmiştir. Referandumda kabul edilen yeni metin, 1 Mayıs 2023 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Yapısal Değişiklikler

• Madde sayısı 128’den 155’e,
• Bölüm sayısı 26’dan 27’ye,
• Norm sayısı 275’ten 434’e yükselmiş,
• Metnin yüzde 65’inden fazlası yenilenmiştir.

Sosyal Devlet İlkesinin Güçlendirilmesi

Güncellenen anayasa, Özbekistan’ın sosyal devlet niteliğini anayasal düzeyde güçlendirmeyi esas almış; uygun fiyatlı konut sağlanması, insan onuruna yaraşır asgari ücret, savunmasız kesimlere destek ve sağlık hizmetlerinin kalitesinin yükseltilmesi gibi yeni sosyal yükümlülükler getirmiştir.

^{Özbekistan Anayasa Günü'ne Dair Röportaj (TRT Özbekistan)}

İnsan hak ve özgürlükleri alanında zorla çalıştırmanın yasaklanması, idam cezasının kaldırılması, mahkeme kararı olmaksızın gözaltı süresinin 48 saatle sınırlandırılması, yargı bağımsızlığının ve devlet organlarının hesap verebilirliğinin artırılması gibi güvenceler resmen eklenmiştir.

Dış Politika İlkeleri ve Günümüzdeki Anlamı

Dış politika ilkeleri de anayasal düzeye taşınmıştır. Uluslararası anlaşmaların iç hukuka üstünlüğü güvence altına alınmış; açıklık, iyi komşuluk, karşılıklı yarar ve küresel süreçlere aktif katılım ilkeleri metne dahil edilmiştir.

8 Aralık Anayasa Günü, 1992’de kabul edilen ilk anayasa ile 2023’te halk oylamasıyla yenilenen metnin ortak simgesel günü olarak; Özbekistan’ın anayasal düzenini, hukukun üstünlüğünü, demokratik gelişim yolunu ve halk egemenliğini temsil eden resmî bayramdır.