Özvatan çiçek balı, Kayseri ilinin Özvatan ilçesinde üretilen ve bölgenin zengin florasına dayalı olarak Kafkas melezi arılar tarafından oluşturulan bir çiçek balıdır. 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında menşe adı olarak 18 Eylül 2018 tarihinde başvurusu yapılmış ve 15 Kasım 2020 tarihinde tescil edilmiştir. Tescil, Özvatan Kaymakamlığı tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu bal, yalnızca Özvatan ilçesi sınırları içinde üretilir ve ürün ya da ambalajında “Özvatan Çiçek Balı” ibaresi ile menşe adı amblemi taşır.

Üretim Bölgesi ve Floranın Özellikleri

Özvatan, su kaynaklarının bolluğu, değişken rakımı ve zengin bitki örtüsüyle arıcılık için elverişli bir bölgedir. İlçede 103 çeşit çiçekli bitki ve yaklaşık 50 ağaç türü bulunur. Bu çeşitlilik, çiçeklenme süresinin uzun olmasına olanak tanır ve bal üretim sezonunu uzatır. Bölgenin flora yapısında, bal arılarının polen ve nektar topladığı başlıca bitkiler arasında yem bitkileri olan Trifolium spp. (üçgül), Vicia spp. (kır yoncası, kış fiği) ve Onobrychis viciifolia (korunga) yer alır. Ayrıca, Trigonella foenum-graecum (çemen), Pimpinella anisum (anason) ve çeşitli meyve ağaçları da arıların yoğun olarak kullandığı bitkilerdir. Doğal olarak yetişen Eryngium campestre (boğa dikeni), Centaurea spp. (güneş çiçeği-çoban dikeni), Bupleurum rotundifolium (tavşan kulağı), Cirsium arvense (köy göçürten) ve Brassica spp. (hardalgiller) gibi bitkiler, balın karakteristik özelliklerini şekillendiren önemli unsurlardır. Kekik ve geven bitkileri bölgede baskın olup, engebeli arazideki farklı çiçeklenme evreleri bal üretiminde verim avantajı sağlar.

Balda tespit edilen polenler, Fabaceae, Apiaceae, Asteraceae, Rosaceae, Brassicaceae gibi familyalara aittir. Başlıca polen kaynakları arasında Trifolium spp., Eryngium campestre, Pyrus spp., Vicia spp., Brassica spp., Cirsium arvense, Pimpinella anisum, Onobrychis viciifolia ve Trigonella foenum-graecum bulunur. Sekonder olarak Lotus spp., Thymus spp. ve Lotus corniculatus gibi bitkilerin polenleri, minör oranda ise Carduus nutans, Plantago lanceolata, Taraxacum officinale gibi taksonlar gözlemlenir. Eser miktarda polen içeren bitkiler arasında ise Pinus spp., Cistus spp., Euphorbia macroclada ve Castanea sativa gibi türler yer alır.

Ayırt Edici Özellikler

Özvatan çiçek balını diğer ballardan ayıran temel özellik, bölgede yaygın olarak ekilen yem bitkileri ile endemik türlerin polenlerinin balda yoğun bulunmasıdır. Özellikle Centaurea spp., Eryngium campestre, Bupleurum rotundifolium, Cirsium arvense ve Brassica spp. gibi doğal bitkilerin polenleri, balın özgün karakterini oluşturur. Bal, Kafkas melezi arılar tarafından üretilir; bu arılar, uzun dilleriyle derin tüplü çiçeklerden nektar toplama konusunda avantaj sağlar.

Fiziksel ve Kimyasal Özellikler

• Diastaz sayısı: 15,9–29,7
• Fruktoz+Glukoz: %70,9–72,5
• Fruktoz/Glukoz oranı: 1,2
• Sakkaroz: Tespit edilebilir seviyede bulunmaz
• Nem: %15,8–17,5
• Prolin değeri: 635–1571

Üretim Süreci

Özvatan’da arıcılık, yaklaşık 5000 kovanla yürütülür ve tüm kovanlar arıcı-kovan takip sistemine kaydedilir. Üretim, tamamen Özvatan ilçesi sınırları içinde gerçekleşir. Kovanlar ve arılar bölgede kışlatılır; kovan temizliği fiziksel yöntemlerle yapılır. Arıcılar, 10 km’lik uçuş alanı içinde belirlenmiş bölgelerde kovanlarını kurar. Hastalık ve zararlılarla mücadelede, Türk Gıda Kodeksi’ne uygun zirai ilaçlar izin verilen miktarlarda kullanılır.

Kışlatma

Arılar, sonbaharda bakım yapılarak Özvatan’da kışlatılır. Kapalı alanlarda veya üstleri örtülü olarak tutulan arılar, ilkbahara kadar dokunulmaz. Bu dönemde parazitlere karşı ilaçlama yapılır ve arılar, peteklerde bırakılan ballar, kek (bal ve pudra şekeri karışımı) veya şurup (şeker ve su karışımı) ile beslenir.

Sağım

Bal hasadı, iklim koşullarına ve balın olgunlaşmasına bağlı olarak temmuz ayının ikinci yarısında başlar ve ağustos ayının ilk haftasına kadar sürer. Bölgede gezginci arıcılık olmadığından tek sağım yapılır. Sağım, geleneksel yöntemlerle gerçekleştirilir: körükle hafif dumanlama yapılarak çerçeveler ballıklardan alınır, sırlar bıçak veya tarakla temizlenir ve bal süzme makinelerinde süzülür. Bal, 1-2 gün dinlendirildikten sonra süzgeçten geçirilerek cam kavanozlara doldurulur.

Bakım ve Besleme

İlkbaharda ana arı kontrolü ve kovan daraltma yapılır. Hava koşullarına göre arılar kek veya şurupla beslenir ve parazit ilaçlaması uygulanır. Bal üretiminin başlamasından en az 15 gün önce (haziranın ilk yarısı) besleme kesilir. Hasattan sonra yavru teşviki için şurup takviyesi yapılır ve sonbaharda kışa hazırlık için son bakımlar tamamlanır.

Depolama ve Ambalajlama

Sağım sonrası bal, Özvatan Tarımsal Kalkınma Kooperatifinde 0,5 kg, 1 kg ve 2 kg’lik cam kavanozlara doldurulur. Bal, 15°C’nin üzerindeki depolarda saklanır.

Denetim

Özvatan çiçek balının üretimi, Özvatan Kaymakamlığı koordinasyonunda; Kaymakamlık, Özvatan İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, Özvatan Belediyesi ve Özvatan Tarımsal Kalkınma Kooperatifinden oluşan en az dört kişilik bir denetim merci tarafından yılda üç kez (kışlatma, sağım, pazarlama/satış dönemlerinde) denetlenir. Gerektiğinde veya şikayet üzerine ek denetimler yapılır. Numune analizleri, il kontrol laboratuvarları veya uygun görülen diğer laboratuvarlarda gerçekleştirilir. Denetimler, üretim metoduna uygunluğu kontrol eder ve gerekli hallerde kimyasal, fiziksel ve şeker kompozisyon analizleri yapılır.