Köken

Peynir kelimesi, Türkçeye Farsça panīr (پنیر) sözcüğünden geçmiş olup “sütün mayalanıp katılaştırılmasıyla elde edilen besin maddesi” anlamında kullanılır. Bu sözcük, doğrudan Orta Farsçadaki aynı biçim ve anlamdaki panīr kelimesinden evrilmiştir. Etimolojik olarak peynir, Avestaca payah- (“süt”) ve Sanskritçe páyas (पयस्, “süt”) sözcükleriyle eş kökenlidir; bu da terimin en eski anlam düzeyinde “sütten elde edilen şey” temeline dayandığını gösterir.

Kullanım Alanları

• Terim Olarak: Süt ürünleri söz varlığı içinde yer alan temel adlandırmalardan biri (peynir, yoğurt, tereyağı gibi).
• Ürün Sınıflandırması: Türetilmiş adlarda tür belirteci olarak kullanılır (koyun peyniri, tulum peyniri).
• Deyimsel Kullanım: Anlam genişlemesi yoluyla deyim ve benzetmelerde yer alır (örneğin: peynir gibi sırıtmak, peynir ekmek gibi satılmak).
• İkincil Adlandırma: Benzetmeli kullanımlarda biçim veya renk betimlemesi olarak yer alır (peynir rengi, peynir surat).
• Kültürel Sınıflandırma: Yerel ya da coğrafi işaretli ürünlerin adlandırılmasında temel yapı öğesi olarak kullanılır (Ezine peyniri, Kars kaşarı).