Pritzker Mimarlık Ödülü, 1979 yılında Hyatt Foundation tarafından Jay A. Pritzker ve eşi Cindy Pritzker’in girişimiyle kurulmuş, her yıl yaşayan bir mimara ya da mimarlara verilen uluslararası bir ödüldür. Mimarlık alanında en yüksek onur kabul edilen bu ödül, “mimarlığın Nobel’i” olarak da anılır.
Tarihçe
Pritzker Mimarlık Ödülü, 1979 yılında Hyatt Foundation tarafından Chicago’da Jay A. Pritzker ve eşi Cindy Pritzker’in girişimiyle kuruldu. İlk ödül aynı yıl Philip Johnson’a verildi. 1980’li yıllarda Luis Barragán, James Stirling, Kevin Roche ve Richard Meier gibi isimler ödülün ilk sahipleri arasında yer aldı. Bu dönem, Batı merkezli seçimlerin ağır bastığı bir süreç olarak kaydedildi. 1988’de Gordon Bunshaft ve Oscar Niemeyer’in aynı yıl ödüllendirilmesi, 1991’de Robert Venturi’nin seçilmesine rağmen meslektaşı Denise Scott Brown’ın dışarıda bırakılması, ödülün tarihindeki tartışmalı kararlar arasında öne çıktı.
1990’lı yıllardan itibaren coğrafi çeşitlilik arttı ve farklı kültürel bağlamlardan gelen mimarlar da değerlendirilmeye başlandı. 2004’te Zaha Hadid’in ödüllendirilmesi, kadın mimarların ödül tarihinde ilk kez tanınması bakımından önemli bir dönüm noktası oldu.
2000’li ve 2010’lu yıllarda Jean Nouvel, Kazuyo Sejima ve Ryue Nishizawa, Wang Shu, Toyo Ito, Balkrishna Doshi ve Diébédo Francis Kéré gibi isimler ödüle layık görüldü. 2025 yılında Liu Jiakun’un seçilmesiyle, Wang Shu’nun ardından ikinci kez Çinli bir mimar ödüllendirilmiş oldu.
Amaç
Pritzker Mimarlık Ödülü’nün temel amacı, yaşayan mimarların yapılı çevreye ve insanlığa katkılarını tanımak ve onurlandırmaktır. Ödül, belirli bir üsluba ya da mimari türüne bağlı olmaksızın, farklı coğrafyalarda üretilmiş yapıtların ortak niteliği olan tutarlılık, yaratıcılık ve toplumsal değer üretme kapasitesini ölçüt alır. Mimarlığın sanatsal yönü kadar sosyal, kültürel ve insani boyutlarına da vurgu yapılır.
Her yıl seçilen laureat (Pritzker Mimarlık Ödülü’nü kazanan mimarlara verilen ad) ya da laureatlar, meslek yaşamları boyunca ürettikleri bütünlüklü eserler üzerinden değerlendirilir. Tek bir yapı yerine, bir mimarın uzun vadeli katkısı ve mimarlık aracılığıyla insanlığa sunduğu değerler ödüllendirilir.
Ödül ve Seremoni
Pritzker Mimarlık Ödülü her yıl seçilen mimara veya mimarlara, 100.000 ABD doları tutarında para ödülü ve Louis Sullivan’ın tasarımlarına dayanan bir bronz madalyon ile takdim edilir. 1987’ye kadar laureatlara sınırlı sayıda Henry Moore heykeli armağan edilmiş, bu tarihten sonra ödülün simgesi madalyon olmuştur.
Madalyonun bir yüzünde ödülün adı, diğer yüzünde ise Vitruvius’un mimarlık ilkelerini özetleyen “firmness, commodity and delight” (sağlamlık, kullanışlılık ve güzellik) ifadeleri yer alır.
Madalyon (The Pritzker Architecture Prize)
Ödül töreni her yıl mimarlık açısından önem taşıyan bir yapıda gerçekleştirilir. Seremoninin yeri laureat seçilmeden önce belirlenir, bu nedenle ödül sahibinin kimliğiyle doğrudan bağlantılı değildir. Tören, davetli konukların katılımıyla yapılır ve program genellikle ev sahibi ülke temsilcisinin açılış konuşması, jüri başkanının değerlendirmesi, ödülün Tom Pritzker tarafından sunulması ve laureatın teşekkür konuşmasından oluşur.
2000’li yıllardan itibaren törenler yalnızca davetlilere değil, dijital ortamda hazırlanan video içerikleri aracılığıyla uluslararası izleyicilere de açılmıştır.
Jüri
Pritzker Mimarlık Ödülü’nün jürisi, her yıl bağımsız bir kurul olarak oluşturulur ve üyeleri mimarlık, sanat, kültür, siyaset ve hukuk gibi farklı alanlardan seçilir. Jüri, uluslararası ölçekte mimarlığa yön veren ve ödülün saygınlığını pekiştiren nitelikli isimlerden oluşur. Görevleri, adaylar arasından ödülün amacına en uygun mimarı ya da mimarları belirlemektir.
Jüri üyeleri geçmişte Philip Johnson, Lord Palumbo, Juhani Pallasmaa, Jorge Silvetti, Rolf Fehlbaum ve Martha Thorne gibi farklı disiplinlerden uzmanları kapsadı. Güncel üyeler arasında Alejandro Aravena (jüri başkanı, 2016 laureatı), Barry Bergdoll, Deborah Berke, Stephen Breyer, André Aranha Corrêa do Lago, Anne Lacaton (2017 laureatı), Hashim Sarkis ve Kazuyo Sejima (2010 laureatı) bulunmaktadır. Yürütücülüğü Manuela Lucá-Dazio üstlenmektedir.
Jüri, yıl boyunca adaylık dosyalarını inceler, gerekli durumlarda adayların yapıtlarını yerinde gözlemler ve kolektif değerlendirme sonucunda laureatı belirler. Bu süreç, ödülün herhangi bir üslup ya da coğrafya ile sınırlı olmamasını, mimarlık üretimindeki farklılıkların nesnel ölçütlerle değerlendirilmesini sağlar.
Pritzker Mimarlık Ödülü Laureatları (1979–2025)
- 1979 – Philip Johnson
- 1980 – Luis Barragán
- 1981 – James Stirling
- 1982 – Kevin Roche
- 1983 – I. M. Pei
- 1984 – Richard Meier
- 1985 – Hans Hollein
- 1986 – Gottfried Böhm
- 1987 – Kenzo Tange
- 1988 – Gordon Bunshaft, Oscar Niemeyer
- 1989 – Frank Gehry
- 1990 – Aldo Rossi
- 1991 – Robert Venturi
- 1992 – Álvaro Siza
- 1993 – Fumihiko Maki
- 1994 – Christian de Portzamparc
- 1995 – Tadao Ando
- 1996 – Rafael Moneo
- 1997 – Sverre Fehn
- 1998 – Renzo Piano
- 1999 – Norman Foster
- 2000 – Rem Koolhaas
- 2001 – Jacques Herzog, Pierre de Meuron
- 2002 – Glenn Murcutt
- 2003 – Jørn Utzon
- 2004 – Zaha Hadid
- 2005 – Thom Mayne
- 2006 – Paulo Mendes da Rocha
- 2007 – Richard Rogers
- 2008 – Jean Nouvel
- 2009 – Peter Zumthor
- 2010 – Kazuyo Sejima, Ryue Nishizawa
- 2011 – Eduardo Souto de Moura
- 2012 – Wang Shu
- 2013 – Toyo Ito
- 2014 – Shigeru Ban
- 2015 – Frei Otto
- 2016 – Alejandro Aravena
- 2017 – Rafael Aranda, Carme Pigem, Ramon Vilalta
- 2018 – Balkrishna Doshi
- 2019 – Arata Isozaki
- 2020 – Yvonne Farrell, Shelley McNamara
- 2021 – Anne Lacaton, Jean-Philippe Vassal
- 2022 – Diébédo Francis Kéré
- 2023 – David Chipperfield
- 2024 – Riken Yamamoto
- 2025 – Liu Jiakun
