Prusias ad Hypium, antik Bithynia bölgesinin doğusunda, günümüzde Türkiye’nin Düzce ili Konuralp mahallesi sınırları içerisinde yer alan antik bir Grek kolonisidir. Roma İmparatorluk döneminde siyasi, ekonomik ve kültürel açıdan bölgenin önde gelen kentlerinden biri olarak uzun süreli bir gelişim göstermiştir. Kentin kalıntıları, günümüzde arkeolojik kazılarla kısmen ortaya çıkarılmış; tiyatro, su kemerleri, agora, hamamlar, köprü, surlar ve epigrafik belgelerle tarihî bir panorama sunmaktadır.

^{Amfi Tiyatro (AA)}

Coğrafi Konum ve Tarihî Coğrafya

Prusias ad Hypium, antik kaynaklarda sıkça adı geçen Hypios Nehri (günümüzde Melen Nehri) kıyısına konumlandırılmıştır. “Prusias pros Hypio” ya da Latincesiyle “Prusias ad Hypium” ifadesi, “Hypios karşısındaki Prusias” anlamına gelir. Kentin akropolisi, modern Konuralp yerleşiminin üst kotlarında yer alan bir tepe üzerindedir. Söz konusu topografya kente doğal bir savunma sağlamış, ayrıca çevresindeki doğu-batı eksenli ticaret yollarına yakınlığı nedeniyle stratejik bir önem arz etmiştir.

Kent, kuzeyde Herakleia Pontika, doğuda Claudiopolis (Bolu), batıda Nikomedia (İzmit) ve güneyde Nikaia (İznik) ile çevriliydi. Roma döneminde Prusias ad Hypium’un batı sınırı Hypios Nehri boyunca uzanırken, doğuda Bithynion/Claudiopolis ile sınırı maden kaynaklarıyla zengin olan bölgelerden geçiyordu.

^{Prusias ad Hypium Antik Kenti (HT Bilim Tarih Felsefe)}

Kuruluş ve Antik Çağdaki Adlandırma

Kentin erken dönem adı Kieros olup, bu adın Grek kolonizasyonu sırasında Boeotia-Megara kökenli kolonistler tarafından verilmiş olduğu düşünülmektedir. Herakleia Pontika’nın hinterlandında kurulan kent, başlangıçta Herakleia’ya bağlı bir yerleşim olarak gelişmiştir. I. Prusias döneminde (M.Ö. 228–182) Bithynia Krallığı’nın denetimine giren kent, kralın onuruna yeniden adlandırılarak Prusias pros Hypio adını almıştır. Roma döneminde ise Latince formu Prusias ad Hypium olarak kullanılmıştır.

Roma Döneminde Kentleşme ve İdari Yapı

Prusias ad Hypium, M.Ö. 74 yılında Bithynia’nın Roma’ya vasiyet edilmesiyle birlikte Roma egemenliğine girmiştir. Lex Pompeia ile kentin statüsü belirlenmiş, Senato’ya bağlı bir eyaletin önemli kentlerinden biri olmuştur. Kentte 12 phyle (kabile) bulunmakta ve bunların adlandırılması hem Grek kolonistlerinin hem de Roma imparatorlarının izlerini taşımaktadır (örneğin Megaris, Thebais, Dionysias, Prusias; daha sonra Hadriane, Faustiniane, Antoniane gibi)out.

Epigrafik kaynaklarda dekaprotos, agoranomos, prytanis, grammateus, sebastophantes gibi kamu görevlerine ait çok sayıda unvan yer almakta ve bu yönüyle Prusias ad Hypium’un tipik bir Roma municipium’u özellikleri taşıdığı görülmektedir.

Mimari ve Kentsel Doku

Kent, zengin bir kamu yapıları ağına sahiptir. Günümüze ulaşan başlıca yapılar şunlardır:

• Tiyatro: Roma tiyatrosunun iyi korunmuş örneklerinden biri olup 3.000 kişilik kapasiteye sahiptir.
• Agora ve sütunlu cadde: Klasik kent planlamasına uygun bir forum yapısı.
• Su kemerleri (aquaductlar): Kentin su ihtiyacını karşılayan ve hâlâ ayakta olan anıtsal mimari unsurlar.
• Domitius Hamamı, Gymnasium, Gerusia (yaşlılar meclisi), Bouleuterion (meclis binası) ve Roma köprüsü diğer önemli kamusal yapılardır.

Dinsel Hayat ve Kültler

Epigrafik ve arkeolojik bulgulara göre kentte çok çeşitli tanrı ve tanrıçalara tapınılmaktaydı. Zeus Soter, Demeter, Artemis, Dionysos, Asklepios-Hygeia, Aphrodite Epekoos, Serapis-Apis, Kybele, Helios gibi kültler güçlü şekilde temsil edilmiştir. İmparatorluk kültü de oldukça gelişmişti; İmparatorlar tanrılaştırılmış ve rahip sınıfları (sebastophantes, hierophantes) aracılığıyla ritüeller düzenlenmiştir. Kentte ayrıca Hristiyanlık etkilerinin Geç Antikçağ’da görülmeye başlandığı bilinmektedir.

^{Antik Kentteki Figürlere Bir Örnek (AA)}

Ekonomik Yapı ve Ticaret

Prusias ad Hypium, özellikle Roma İmparatorluk döneminde Karadeniz ile Anadolu içleri arasında önemli bir ticaret durağı hâline gelmiştir. Kentin Dia, Lilaion ve Elaios adlı liman emporionları aracılığıyla Olbia (Ukrayna), Tomis (Romanya) ve Bosphoros Krallığı ile ticari ilişkiler kurduğu bilinmektedir. Ticarette tarım, hayvancılık ve özellikle peynir üretimi öne çıkmaktaydı. Hypios Nehri’nin sağladığı ulaşım imkânı ve kara yollarının kesişiminde yer alması kente lojistik üstünlük kazandırmıştır.

Epigrafik ve Nümizmatik Belgeler

Kentin tarihini aydınlatan çok sayıda yazıt ve sikke ele geçmiştir. Walter Ameling’in Die Inschriften von Prusias ad Hypium adlı çalışması, 200’den fazla yazıtı derlemektedir. Yazıtlarda hem yerel yöneticiler hem de Roma bürokrasisinde yer alan Prusiaslı senatör ve askerler anılmaktadır (örneğin Flavius Domitianus Nestor, Domitius Paulianus Falco, Lucius Domitius Proclus gibi). Kent, Roma döneminde otonom sikke basma hakkına sahipti; sikkelerde hem mitolojik figürler hem de imparator portreleri yer almaktadır.

Geç Antik Çağ ve Çöküş

III. yüzyıl Got akınları, kentte sur inşası ve savunma odaklı politikalarla karşılanmış; bu süreçte ticaretin sekteye uğraması, ekonomik gerilemeye yol açmıştır. Got saldırıları sonrası kentin refahı azalmış, ancak dinsel ve idari yapı bir süre daha varlığını korumuştur. Theodosios döneminde kent, Honorias Eyaleti içerisinde gösterilmiş ve piskoposluk merkezi hâline gelmiştir.

^{Antik Kentteki Mozaik (AA)}

Prusias ad Hypium, Roma İmparatorluk döneminde Anadolu’nun kuzeybatısında yer alan, siyasi ve ekonomik açıdan önemli bir merkezdi. Gerek kamu yapıları, gerek epigrafik zenginliği, gerekse uzun süreli yerleşim geçmişiyle bölgenin tarihî mirası açısından dikkate değer bir kenttir. Günümüzde kazılarla ortaya çıkarılan yapılar ve yazıtlar, Roma dönemi Anadolu kent yaşamını anlamada önemli bir örnek teşkil etmektedir.