Rıfat Ilgaz, Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının toplumcu gerçekçi çizgisinde eserler veren şair, yazar ve eğitimcidir. Özellikle “Hababam Sınıfı” ile geniş kitlelerce tanınmıştır. Şiir, roman, hikâye, mizah ve anı türlerinde eserler vermiştir.

Hayatı

Rıfat Ilgaz, 7 Mayıs 1911’de Kastamonu’nun Cide ilçesinde doğdu. Annesinin ifadesine göre doğum tarihi 1910’dur. İlköğrenimini Cide’de, ortaöğrenimini Kastamonu Lisesi’nde tamamladı. 1930’da Kastamonu Muallim Mektebi’nden mezun oldu ve ilkokul öğretmenliği yapmaya başladı. Gazi Eğitim Enstitüsü Türkçe Bölümü’nden 1938’de mezun olarak ortaokul öğretmenliğine geçti. Verem hastalığı nedeniyle öğretmenliğe ara verdiği dönemde, İstanbul’da tedavi gördü.1940’lı yıllarda, yazdığı şiir ve yazılar nedeniyle birçok kez gözaltına alındı, yargılandı ve çeşitli cezalar aldı. Siyasi baskılar nedeniyle öğretmenlik görevinden uzaklaştırıldı. 1950’li yıllarda gazetecilik ve düzeltmenlik yaptı. 1974’te emekli oldu. 7 Temmuz 1993’te İstanbul’da yaşamını yitirdi. Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedilmiştir.

Edebi Kişiliği ve Görüşleri

Rıfat Ilgaz edebiyat hayatına şiirle başladı. İlk şiiri 1926’da Kastamonu’da yayımlandı. 1940’lı yıllarda toplumcu gerçekçi şiir anlayışını benimsedi. Bu dönemde “Yarenlik” (1943) ve “Sınıf” (1944) adlı şiir kitapları ile işçi sınıfının yaşamını ve toplumsal sorunları gündeme taşıdı. Şiirlerinde halk dili ve ölçüsünü tercih etti. Toplumcu anlayışı nedeniyle kimi eserleri toplatıldı, kendisi yargılandı.

Yazar, yalnızca şiirle sınırlı kalmayarak roman, hikâye, mizah ve anı türlerinde de eserler verdi. 1946 yılında Aziz Nesin ve Sabahattin Ali ile birlikte çıkardığı "Markopaşa" dergisi, dönemin en etkili muhalif mizah yayınlarından biri oldu. Bu dergide ve daha sonra çeşitli mizah dergilerinde “Stepne” takma adıyla yazılar yayımladı.

Toplumcu gerçekçilik anlayışını yalnızca ideolojik bir bakışla değil, bireyin yaşamı ve psikolojisi üzerinden de ele almayı tercih etti. Sanat anlayışında sade dil, doğrudanlık ve halkla iletişim kurabilme önemlidir.

^{Rıfat Ilgaz'ın hayatının kısa kronolojisi (Anadolu Ajansı)}

Öne Çıkan Eserleri

Rıfat Ilgaz’ın en çok bilinen eseri, ilk olarak 1957’de kitap olarak yayımlanan Hababam Sınıfı’dır. Başlangıçta “Dolmuş” dergisinde tefrika edilen bu hikâyeler, daha sonra tiyatroya ve sinemaya uyarlandı. Ertem Eğilmez’in yönettiği film uyarlamaları geniş kitlelere ulaştı; ancak Ilgaz, bu uyarlamaların eserin eleştirel yönünü hafiflettiğini belirtmiştir.

Diğer önemli eserleri arasında şunlar yer almaktadır:

• Karartma Geceleri (roman, 1974): 1940’lı yıllarda İstanbul’da bir öğretmenin siyasi baskılarla mücadelesini konu alır.
• Yıldız Karayel (roman, 1981): Bürokrasi ve öğretmenlik mesleğine dair gözlemleri içerir.
• Pijamalılar, Don Kişot İstanbul’da, Apartman Çocukları, Halime Kaptan ve Radarın Anahtarı gibi eserleri de dönemin sosyal gerçeklerini işler.
• Kırk Yıl Önce Kırk Yıl Sonra ve Sarı Yazma gibi anı kitapları, kendi yaşam öyküsüyle Türkiye’nin siyasal ve kültürel tarihine tanıklık sunar.

Şiir Kitapları

• Yârenlik (1943)
• Sınıf (1944) – Sınıf ve Dosyası (1989)
• Yaşadıkça (1947)
• Devam (1953)
• Üsküdar’da Sabah Oldu (1954)
• Soluk Soluğa (1962 – yeni şiirler ve seçmeler)
• Karakılçık (1969)
• Uzak Değil (1971 – toplu şiirler)
• Güvercinim Uyur mu? (1974)
• Kulağımız Kirişte (1983)
• Bütün Şiirleri: 1937-38 (1983)
• Ocak Katırı Alagöz (1987)
• Seçme Şiirler (1998)
• Bütün Şiirleri: 1927–1991 (2003)

Romanları

• Hababam Sınıfı (1957)
• Bizim Koğuş / Pijamalılar (1959)
• Karadeniz’in Kıyıcığında (1969)
• Meşrutiyet Kıraathanesi (1974)
• Karartma Geceleri (1974)
• Sarı Yazma (1976)
• Yıldız Karayel (1981)
• Hababam Sınıfı İcraatın İçinde (1987)

Çocuk Kitapları

• Halime Kaptan (1972)
• Kumdan Betona (1976)
• Cankurtaran Yılmaz Küçükçekmece Okyanusunda (1979)
• Öksüz Civciv (1979)
• Bacaksız serisi (1980–1983):
• Bacaksız Kamyon Sürücüsü
• Bacaksız Sigara Kaçakcısı
• Bacaksız Okulda
• Bacaksız Tatil Köyünde
• Bacaksız Paralı Atlet
• Bacaksız / Kutulu Takım (10. bas. 2003)
• Küçük Çekmece Okyanusu (1983)
• Apartman Çocukları (1984)

Mizahi Hikâye ve Romanlar

• Radarın Anahtarı (1957)
• Don Kişot İstanbul’da (1957) – Palavra adıyla da yayımlandı (1972)
• Kesmeli Bunları, Nerede O Eski Usturalar, Saksağanın Kuyruğu (1962)
• Şevket Usta’nın Kedisi, Geçmişe Mazi (1965)
• Garibin Horozu (1969)
• Altın Eskicisi, Tuh Sana, Çatal Matal Kaç Çatal, Bunadı Bu Adam, Keş, Al Atını, Hababam Sınıfı Baskında, Hababam Sınıfı Uyuyor (1972)
• Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı (1975)
• Çalış Osman Çiftlik Senin (1983)
• Sosyal Kadınlar Partisi, Hoca Nasrettin ve Çömezleri (1984)
• Rüşvetin Almancası, Başkasın Demokrasi (1988)
• Şeker Kutusu, Büyükkarı Küçükkarı, Bir Namussuz Aranıyor, Kasabanın Yarısı, Kara Pamuk, Bülbül Düdük (1990)
• Dördüncü Bölük (1992)

Tiyatro Oyunları

• Karadeniz’in Kıyıcığında (1965, romanlaştırıldı: 1969)
• Hababam Sınıfı Uyanıyor (oynanış: 1966, basım: 1967)
• Abbas Yolagiden (1967)
• Çatal Matal Oyunu (1969)
• Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı (oynanış: 1971, İbiş oyunuyla birlikte basım: 1971)
• Çil Horoz (1971)

Deneme ve Anı Kitapları

• Yokuş Yukarı (1982)
• Nerede Kalmıştık (1984)
• Cart Curt (1984)
• Kırk Yıl Önce Kırk Yıl Sonra (1986)