Sahraaltı Afrika (Sub-Saharan Africa), Afrika kıtasının Sahra Çölü’nün güneyinde kalan tüm bölgelerini kapsayan coğrafi bir terimdir. Bu bölge Kuzey Afrika'nın haricindeki 49 ülkeyi kapsar.
Coğrafi Tanım ve Doğal Özellikler
Sahraaltı Afrika, kuzeyde Sahra Çölü, doğuda Kızıldeniz ve Hint Okyanusu, güneyde Ümit Burnu ve batıda Atlantik Okyanusu ile çevrili bir coğrafyayı ifade eder. Bölgede 49 ülke yer alır ve yüzölçümü yaklaşık 24 milyon kilometrekaredir. Bu bölge ekvatoral, tropikal ve yarı kurak olmak üzere çeşitli iklim kuşaklarına sahiptir. Büyük Rift Vadisi, Etiyopya Yaylası, Victoria Gölü ve Zambezi Nehri gibi jeomorfolojik yapı ve su kaynakları Sahraaltı Afrika’nın doğal çeşitliliğini oluşturur. İklim çeşitliliği, bölgenin fiziki yapısını doğrudan etkiler. Ekvatoral bölgelerde yıl boyu yağış görülürken, Sahel ve Namib gibi yarı kurak alanlarda kuraklık yaygındır. Bu durum tarım, hayvancılık ve su kaynaklarının yönetimi açısından farklı çevresel etki oluşturur. Sahraaltı Afrika’nın fiziki çeşitliliği, doğal kaynakların dağılımı, biyolojik çeşitlilik, tarımsal faaliyetleri üzerinde rol oynar. Çeşitli maden rezervleri Güney Afrika, Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve Nijerya gibi ülkelerde yoğunlaşmış durumdadır. Bölge, bir plato görünümündedir. Kıtanın doğusunda yer alan Büyük Rift Vadisi, Afrika kıtasının doğu kısmını kuzeyden güneye bölen jeolojik bir yarık sistemidir. Bu sistem, Doğu Afrika'da bir dizi göl (Tanganyika, Malawi, Turkana) ve aktif yanardağlar vardır. Bu vadinin oluşumu, Afrika levhasının parçalanması süreciyle ilgilidir ve hem jeolojik hem de biyolojik çeşitlilik vardır. Güney Afrika platosu, Namib ve Kalahari çöllerine kadar uzanır ve bu alanlarda step ve çöl iklimi hâkimdir. Orta Afrika ise, genellikle alçak ve nemli ormanlık alanlarla kaplıdır. Sahraaltı Afrika, ekvator çizgisinin iki tarafına yayıldığı için kuzeyden güneye çeşitli iklim kuşakları içerir. Enlem farklılıkları nedeniyle sırasıyla ekvatoral (Kongo Havzası), tropikal savan (Gine Körfezi ve Sahel), yarı kurak (Sahel) ve çöl (Namib ve Kalahari) iklimleri görülür. Ekvatoral bölgelerde yıllık yağış miktarı 2.000 mm’yi aşabilirken, Sahel kuşağında bu rakam 250–600 mm arasında değişmektedir.
Ekonomik Görünüm
Sahraaltı Afrika, 2020 itibarıyla küresel GSYİH’nin yaklaşık %2’sini üretmekte ve kişi başına düşen gelir düzeyi dünya ortalamasının altındadır. Bölgenin ekonomisi tarıma dayalıdır. Tarım sektörü, kırsal nüfusun yaklaşık %60’ını istihdam etmekte ve birçok ülkede GSYİH’nin %30’undan fazlasını oluşturmaktadır. Üretim büyük ölçüde küçük ölçekli ve iklim koşullarına bağlıdır. Kakao (Fildişi Sahili, Gana), kahve (Etiyopya, Uganda), pamuk (Mali, Burkina Faso) ve yer fıstığı (Nijerya, Senegal) gibi ürünler başlıca tarım ihracat kalemleri arasında yer alır. Maden ve enerji kaynakları bölge ekonomisinde yer tutar. Nijerya, Angola ve Güney Sudan gibi ülkeler petrol ihracatına bağlıyken, Güney Afrika altın, platin ve elmas üretimi vardır. Kongo Demokratik Cumhuriyeti koltan, kobalt ve bakır mineralleri üreticisidir.
Toplumsal Yapı ve Demografi
Sahraaltı Afrika, 2023 itibarıyla bölge nüfusu yaklaşık 1.2 milyarı aşmış ve toplam Afrika nüfusunun %85’ini oluşturmuştur. Bölge, etnik ve dilsel çeşitliliğe sahiptir. Sahraaltı Afrika’da 2.000’den fazla etnik grup ve 1.500’den fazla yerel dil konuşulmaktadır. Kentsel nüfus oranı 1980’lerde %20’nin altındayken, 2000’lerde bu oran %45’e yaklaşmıştır. Lagos, Nairobi, Kinşasa ve Johannesburg, ekonomik faaliyetler ve nüfus yoğunluğu olan şehir merkezleridir.
Kültürel Miras
Bölgede, yaklaşık 2.000’den fazla etnik grup ve 1.500’den fazla yerli dil vardır. Bölge kültürü, sözlü anlatım geleneği, müzik, dans, heykelcilik, tekstil sanatı, ritüeller ve geleneksel dinî sistemler aracılığıyla kendini ifade etmektedir. Sahraaltı Afrika'nın kültürel temelini sözlü gelenek oluşturur. Efsaneler, destanlar, atasözleri, bilmeceler ve halk hikâyeleri nesiller boyunca aktarılmıştır. Bu anlatımlar toplumsal değerlerin ve tarihî bilginin aktarım aracıdır. Griot olarak bilinen geleneksel anlatıcılar, özellikle Batı Afrika’da tarihî ve kültürel hafıza olarak işlev görmektedir. Chinua Achebe, Wole Soyinka ve Ngugi wa Thiong, geleneksel motifleri çağdaş konularla birleştirerek hem yerel hem de küresel edebiyat sahnesinde yer edinmişlerdir. Sahraaltı Afrika’da sanat, genellikle günlük yaşamın ve dini ritüellerin bir parçası olarak değerlendirilir. Maske yapımı, heykelcilik, boncuk işi, seramik ve tekstil üretimi el sanatları, estetik ve sembolik işlevlere sahiptir. Batı ve Orta Afrika’daki maske sanatı, ruhsal inanç sistemleriyle bağlantılıdır ve genellikle dans ve müzik eşliğinde kullanılır. Geleneksel mimari, iklim koşullarına ve kültürel değerlere uyum sağlar. Sahel bölgesindeki Timbuktu gibi şehirlerde görülen kerpiç camiler ve Nijerya’daki Yoruba halkının yerleşim düzenleri mimari örneklerdir. Afrika müziği, çok seslilik, ritmik çeşitlilik ve doğaçlama özellikleriyle tanınır. Davullar (djembe), kora, mbira ve balafon gibi geleneksel enstrümanlar kullanılır. Müzik; eğlence, ritüel, topluluk oluşturma ve kimlik ifade etme aracı olarak işleve sahiptir. Geleneksel danslar, sosyal ritüellerde (doğum, erginlik, evlilik, ölüm), toplumsal dayanışma etkinliklerinde ve ruhsal bağlantıların kurulmasında kullanılır. Her kabile ve bölgeye özgü dans biçimleri bulunur.
