Şanlıurfa, Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan ve tarihi M.Ö. 10.000’lere kadar uzanan bir şehirdir. Antik dönemde Edessa olarak bilinen şehir, Osmanlı döneminde Urfa adını taşımış ve 1984’te "Şanlı" unvanını almıştır. Şanlıurfa, coğrafi olarak doğuda Mardin, batıda Gaziantep, kuzeyde Adıyaman ve Diyarbakır, güneyde Suriye ile komşudur.

2023 yılı itibarıyla 2.213.964 kişilik nüfusa sahip olup, Türkiye’nin en genç şehirlerinden biridir. Nüfusun %37’si 0-14 yaş grubundadır. Eyyübiye, Haliliye ve Karaköprü en yoğun nüfusa sahip ilçeleridir. Kent merkezine göç artarken, kırsal bölgelerde nüfus azalmaktadır.

Şanlıurfa, Göbekli Tepe, Balıklıgöl ve Harran gibi tarihi alanlarıyla önemli bir kültürel merkezdir. Genç nüfusu ve tarihî geçmişiyle, Türkiye’nin ekonomik ve kültürel gelişiminde rol oynayan şehirlerden biridir.

^{Balıklıgöl (Şanlıurfa Valiliği)}

Kuruluş Tarihi

Şanlıurfa’nın tarihi M.Ö. 10.000’lere kadar uzanır ve dünyanın en eski yerleşim alanlarından biri olarak kabul edilir. Şehir, tarih boyunca Sümerler, Hititler, Asurlular, Babilliler, Persler, Romalılar, Bizanslılar, Emeviler, Abbasiler, Selçuklular ve Osmanlılar gibi birçok medeniyetin hâkimiyetine girmiştir.

Antik Dönem ve Edessa

Şehir, antik çağlarda "Edessa" adıyla bilinmekteydi. M.Ö. 4. yüzyılda Büyük İskender'in generallerinden Seleukos I. Nikator tarafından yeniden inşa edilerek Helenistik kültürün etkisi altına girmiştir. Daha sonra Roma ve Bizans İmparatorlukları'nın egemenliğine giren Edessa, stratejik konumu nedeniyle önemli bir merkez olmuştur.

İslamiyet'in Yayılışı ve Orta Çağ

7. yüzyılda İslam ordularının bölgeye gelmesiyle birlikte şehir, Emeviler ve Abbasiler dönemlerinde İslam kültürüyle tanışmıştır. Özellikle Abbasiler döneminde, 814 yılında mevcut kalenin surları inşa edilerek şehrin savunması güçlendirilmiştir.

Osmanlı Dönemi

1517 yılında Yavuz Sultan Selim'in Mısır Seferi sırasında Osmanlı topraklarına katılan Urfa, bu dönemde önemli bir ticaret ve kültür merkezi haline gelmiştir. Osmanlı İmparatorluğu'nun idari yapısı içinde sancak olarak yönetilen şehir, çeşitli etnik ve dini grupların bir arada yaşadığı kozmopolit bir yapıya sahipti.

Kurtuluş Savaşı ve "Şanlı" Unvanı

Mondros Mütarekesi sonrasında İngiliz ve ardından Fransız işgaline uğrayan Urfa, 1920 yılında halkın gösterdiği büyük mücadele sonucunda işgalden kurtulmuştur. Bu kahramanlık anısına, 1984 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi kararıyla şehre "Şanlı" unvanı verilmiş ve resmi adı "Şanlıurfa" olmuştur.

Günümüzde Şanlıurfa

Günümüzde Şanlıurfa, sahip olduğu tarihi ve kültürel mirasıyla önemli bir turizm merkezi konumundadır. Özellikle Göbekli Tepe gibi arkeolojik alanlar, şehrin tarih öncesi dönemine ışık tutmakta ve dünya çapında ilgi görmektedir. Ayrıca Balıklıgöl, Harran ve Halfeti gibi turistik mekanlar da ziyaretçilerin ilgisini çekmektedir. Şanlıurfa'nın zengin tarihi, farklı medeniyetlerin izlerini bir araya getirerek bugün de kültürel çeşitliliğini ve önemini korumasını sağlamaktadır.

Coğrafi Yapı

Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde bulunan Şanlıurfa, doğuda Mardin, batıda Gaziantep, kuzeyde Adıyaman ve Diyarbakır, güneyde ise Suriye ile komşudur.

• Rakım: Ortalama 518 metredir.
• İklim: Karasal ve yarı kurak iklim özellikleri görülmektedir. Yaz ayları sıcak ve kurak, kış ayları ise serin ve yağışlıdır.
• Akarsular: Şehrin en önemli su kaynağı Fırat Nehri olup, Atatürk Barajı'na ev sahipliği yapmaktadır.
• Verimli Ovalar: Harran, Suruç ve Viranşehir Ovaları, tarımsal üretim açısından önem taşımaktadır.

Demografisi

Şanlıurfa, genç ve hızla büyüyen bir nüfusa sahip olup, 2023 yılı itibarıyla 2.213.964 kişilik bir nüfusa ulaşmıştır. Erkek ve kadın nüfusu neredeyse eşittir. Türkiye’nin en yüksek doğurganlık oranlarından birine sahip olan şehirde 0-14 yaş grubunun oranı %37 civarındadır, bu da Urfa’yı Türkiye’nin en genç illerinden biri yapmaktadır.

Nüfusun büyük bölümü Eyyübiye, Haliliye, Karaköprü ve Siverek gibi merkez ilçelerde yoğunlaşmıştır. Şehir %2,02’lik bir nüfus artış oranıyla büyümeye devam ederken, ekonomik nedenlerle dış göç de yaşanmaktadır. 2014 verilerine göre, şehirden ayrılan kişi sayısı gelenlerden daha fazla olup, bu da net göç kaybına işaret etmektedir.

Şanlıurfa’nın kentleşme süreci devam etmekte, genç ve dinamik iş gücüne sahip olması nedeniyle ekonomik ve sosyal yatırımlarla desteklenmesi gereken bir şehir konumunda bulunmaktadır.

Ekonomisi

Şanlıurfa ekonomisi, ağırlıklı olarak tarıma dayalı olup, enerji, turizm ve hayvancılık da önemli sektörler arasında yer almaktadır. Geniş ve verimli tarım arazileri sayesinde, Türkiye'deki sulanabilir alanların önemli bir kısmını tek başına barındırmaktadır. Özellikle pamuk, buğday, mercimek, mısır, arpa, Antep fıstığı ve biber gibi ürünler başlıca tarım ürünleridir. Ayrıca, Türkiye'nin en büyük çiftliklerinden biri olan Ceylanpınar Tarım İşletmeleri de bu il sınırları içerisindedir.

Sanayi sektörü ise tarıma dayalı olarak gelişmiş olup, tekstil ve gıda sektörleri imalat sanayii içinde önemli bir paya sahiptir. Atatürk Barajı'nda üretilen elektrik, ülkenin enerji ihtiyacının önemli bir kısmını karşılamakta ve barajda yürütülen balıkçılık faaliyetleri de ekonomiye katkı sağlamaktadır. Ayrıca, Akçakale Sınır Kapısı, il ekonomisi açısından önemli bir ticaret noktasıdır.

Turizm sektörü de Şanlıurfa ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Göbekli Tepe, Balıklıgöl ve Harran gibi tarihi ve kültürel zenginlikler, yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekmektedir. Bu durum, hizmet sektörünün gelişmesine katkı sağlamaktadır.

Kültürel Miras

Şanlıurfa’nın tarihi, M.Ö. 10.000’lere kadar uzanmaktadır. Şehir, dünyanın en eski tapınak kompleksi olan Göbekli Tepe'ye ev sahipliği yapmaktadır. UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan bu arkeolojik alan, insanlık tarihinin en eski inanç merkezlerinden biri olarak kabul edilmektedir.

İnanç ve Efsaneler

Şanlıurfa, İslam, Hristiyanlık ve Yahudilik açısından önemli bir merkez olarak kabul edilir.

• Balıklıgöl, Hz. İbrahim’in Nemrut tarafından ateşe atıldığı yer olarak rivayet edilir ve kutsal kabul edilir.
• Eyüp Peygamber Makamı, Hz. Eyüp’ün burada sabırla hastalığını geçirdiğine inanılan mağarayı içermektedir.
• Hz. Musa’nın su çıkardığı yer olarak bilinen alan, bölgedeki dini noktalar arasında sayılmaktadır.

Tarihi ve Turistik Mekânlar

Göbekli Tepe: Dünyanın bilinen en eski tapınak kompleksi olan Göbekli Tepe, arkeolojik keşifler açısından büyük öneme sahiptir.

Balıklıgöl ve Halil-ür Rahman Cami: Tarihi ve dini öneme sahip Balıklıgöl, kutsal kabul edilen sazan balıkları ve çevresindeki tarihi yapılarıyla öne çıkmaktadır.

Harran: Dünyanın en eski yerleşimlerinden biri olan Harran, konik kubbeli evleri ve İslam dünyasının ilk üniversitesine ev sahipliği yapmasıyla tanınır.

Urfa Kalesi: Şehir merkezinde bulunan Urfa Kalesi, tarihi geçmişi ve manzarasıyla ziyaretçilerin ilgisini çekmektedir.

Halfeti: “Saklı Cennet” olarak bilinen Halfeti, Birecik Barajı’nın suları altında kalan taş yapılarıyla dikkat çekmektedir. Tekne turlarıyla batık şehir Savaşan Köyü ziyaret edilebilmektedir.

Atatürk Barajı ve GAP Projesi: Türkiye’nin en büyük sulama ve enerji projelerinden biri olan GAP, Şanlıurfa’nın tarımsal ve ekonomik gelişimine önemli katkılar sağlamaktadır.

Gastronomi (Şanlıurfa Mutfağı): Şanlıurfa mutfağı, bölgenin kültürel çeşitliliğini yansıtan zengin lezzetleriyle bilinmektedir.

• Urfa kebabı: Baharat oranı dengeli, kömürde pişirilen bir kebap türüdür.
• Çiğ köfte: Geleneksel olarak etli ve etsiz şekilde hazırlanan yöresel bir yemektir.
• Lahmacun: İnce hamurlu ve bol baharatlı bir fırın lezzetidir.
• Şıllık tatlısı: Şerbetli bir tatlı olup, ince hamurlar arasına ceviz eklenerek yapılır.
• Mırra: Yoğun ve acı bir kahve çeşididir.
• Lebeni çorbası: Yoğurt bazlı, hafif ve besleyici bir çorbadır.