Saratlı Kırkgöz Yeraltı Şehri, Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan Aksaray ilinin Gülağaç ilçesine bağlı Saratlı beldesi sınırları içerisinde bulunmaktadır. Kapadokya Bölgesi'nin önemli yer altı yerleşimlerinden biri olan şehir, Aksaray'a 22 kilometre, Nevşehir'e ise 50 kilometre mesafededir. Tarihi İpek Yolu üzerinde yer alması, yer altı yerleşimine stratejik ve kültürel açıdan ayrı bir önem kazandırmaktadır.

^{Kırkgöz Yeraltı Şehri (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı)}

Tarihçe

Yer altı şehri, Roma Dönemi’ne tarihlenmektedir. İlk Hristiyanların, Roma İmparatorluğu döneminde maruz kaldıkları baskılardan kaçmak amacıyla Kapadokya Bölgesi’ne sığınarak inşa ettikleri barınaklar arasında yer almaktadır. Saratlı'da yaşayan topluluklar, tehlikenin geçici olduğu dönemlerde bu yer altı alanlarında topluca, haftalar veya aylarca barınmıştır.

Saratlı Kırkgöz Yeraltı Şehri’nde kazı çalışmalarına 2000 yılında başlanmış, üç katı temizlenerek 2001 yılında ziyaretçilere açılmıştır. Yapılan incelemelerde yer altı yerleşiminin toplamda yedi kata kadar uzanabileceği öngörülmektedir. Temizlenen üç kat, turizm amaçlı olarak yapılandırılmış ve çevre düzenlemesi ile ışıklandırma işlemleri tamamlanmıştır.

^{Kırkgöz Yeraltı Şehri (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı)}

Mimari Yapı ve Katlar Arası Özellikler

Saratlı Kırkgöz Yeraltı Şehri, işlevsel açıdan planlanmış çok katlı bir yerleşim yapısına sahiptir. Yapının toplamda yedi katlı olduğu tahmin edilmektedir. Yerleşim, yaklaşık 40 farklı mekândan oluşur. Bu birimler arasında yaşam odaları, mutfak, ocak, tandır, tuvalet, banyo, ambar (kiler) gibi günlük yaşama hizmet eden bölümler yer alır.

Kapadokya’daki diğer yeraltı şehirlerinden farklı olarak, Saratlı Kırkgöz Yeraltı Şehri’nde işlevsel bir havalandırma sistemi mevcuttur. İçten sürgülü, dışarıdan fark edilmesi zor değirmen taşlarından yapılmış emniyet kapılarıyla güvenlik sağlanmıştır. Aydınlatma, zeytinyağı veya kuyruk yağıyla çalışan lambalarla sağlanmış; su ihtiyacı, yapının içinde yer alan kuyu ve sarnıçlardan karşılanmıştır.

^{Kırkgöz Yeraltı Şehri (Anadolu Ajansı)}

Yerleşimin girişinde ahır olarak kullanıldığı anlaşılan ve 14 adet yemlik içeren bir alan bulunmaktadır. Bu mekânı izleyen ikinci bölümde ise 7 adet yemlik daha ortaya çıkarılmıştır. Tüneller aracılığıyla ulaşılan ikinci katta, yaklaşık 10 metre derinliğinde bir su kuyusu yer almakta; kuyunun hemen yanında zemine oyulmuş bir tandır bulunmaktadır. Bu bölümde ayrıca üç oda yer almakta; buradan farklı yönlere giden bazı tüneller ise tamamlanmadan bırakılmıştır.

Üçüncü kata geçiş, meyilli bir tünelle sağlanmaktadır. Bu katta yer alan “Kuyulu Dam” adı verilen mekânda bir su kuyusu, kuyunun sağında bir, solunda ise iki oda yer almaktadır. Katlar arası geçiş, rahat hareket imkânı sağlayacak biçimde tasarlanmış olup savunma ve denetim açısından dar ve kontrollü geçitlerle sınırlandırılmıştır. Yapının bütüncül mimarisi, farklı işlevsel ihtiyaçlara yanıt verecek şekilde planlanmıştır.