Serçe Katliamı, Çin Halk Cumhuriyeti'nde Mao Zedong’un 1958 yılında başlattığı “Büyük İleri Atılım” (Great Leap Forward) politikası çerçevesinde uygulanan ve doğrudan çevresel ve insani bir felaketle sonuçlanan devlet destekli ekolojik bir katliamdır. “Dört Zararlıya Karşı Savaş” (Four Pests Campaign) adıyla başlatılan bu kampanya, belirlenen dört canlının, serçeler, fareler, sivrisinekler ve sinekler, ortadan kaldırılmasını hedeflemiştir. Fakat serçelerin kitlesel şekilde yok edilmesi, kısa sürede tarım sisteminde telafisi olmayan zararlara ve milyonlarca insanın hayatını kaybettiği bir kıtlığa neden olmuştur. Bu olay, planlı ekonomi ve propaganda temelli yönlendirmelerin, doğanın dengesi gözetilmeden nasıl felakete yol açabileceğini açıkça ortaya koymuştur.

^{Serçe Katliamı Yapan Köylüleri Temsil Eden Görsel (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur)}

Dört Zararlı Kampanyası ve Serçelerin Hedef Alınması

Kampanyanın merkezinde, doğrudan halk katılımıyla yürütülen büyük çaplı bir temizlik hareketi yer aldı. Mao Zedong’un yönlendirmesiyle 1958 yılında başlatılan bu politika, serçeleri “halkın düşmanı” olarak hedef aldı. Resmî söylemlerde serçelerin tarım ürünlerine zarar verdiği, bir serçenin yılda ortalama 4,5 kilogram tahıl tükettiği iddia edilerek bu hayvanların kıtlığa neden olduğu öne sürüldü. Bu doğrultuda Çin'in dört bir yanında milyonlarca insan tencere, tava, çan ve her türlü gürültü çıkaran aletle sokaklara çıkarak serçeleri sürekli havada tuttu ve kuşlar sonunda yorgun düşerek öldüler. Köylüler ağaçlara tırmanarak yuvaları dağıttı, yumurtaları kırdı ve yavruları öldürdü. Bu mücadeleye okul çocukları, fabrika işçileri, askerler ve devlet memurları zorunlu olarak katıldı. Devlet medyası, serçe öldürme yarışmalarını teşvik etti ve köylere “serçesiz köy” ünvanları dağıtıldı.

Ekosistem Üzerindeki Tahribat

Kısa vadede başarı gibi görünen bu kampanya, uzun vadede Çin tarımını felç etti. Çünkü serçelerin yalnızca tahılla beslenmediği, aynı zamanda tarım için büyük tehdit oluşturan zararlı böcekleri, özellikle çekirgeleri yedikleri göz ardı edildi. Serçe nüfusunun yok edilmesiyle birlikte böcek popülasyonlarında patlama yaşandı, mahsullerin çok büyük kısmı zararlılar tarafından yok edildi. Bu gelişmelerin sonucu olarak 1959-1961 yılları arasında Çin tarihinin en büyük kıtlıklarından biri meydana geldi. Bu dönemde yaşanan kıtlıkta, resmî olmayan tahminlere göre 15 ila 45 milyon arasında insan hayatını kaybetti. İnsanlar ot, ağaç kabuğu ve hatta kil yemeğe mecbur kaldı. Bazı bölgelerde yamyamlık olayları bile rapor edildi. Açlıkla birlikte hastalıklar yayıldı ve toplumsal çözülmeler yaşandı. Serçelere yönelik bu biyolojik müdahale, ekosistem zincirinin en kırılgan halkalarından birine yapılan bilinçsiz müdahalenin tarımı nasıl mahvedebileceğini gösterdi.

Politikanın Geri Çekilmesi ve Uluslararası Etkiler

1959 yılına gelindiğinde bilim insanları ve bazı Parti üyeleri, serçelerin aşırı sayıda böcek tükettiğine dair verilerle Parti'yi uyarmış ancak uzun süre bu uyarılar dikkate alınmamıştır. Nihayetinde 1960 yılında Sovyet ornitologlardan alınan danışmanlık sonucu, serçelerin ekosistemdeki yararı kabul edilerek kampanyadan çıkarılmış ve onların yerine tahtakuruları listeye eklenmiştir. Ancak bu karar, yaşanan büyük kıtlığı ve ekolojik yıkımı geri döndürememiştir. Kampanya Batı basını tarafından da takip edilmiş ve Mao yönetiminin bilim dışı politikaları uluslararası kamuoyunda eleştirilmiştir. Olay sadece Çin’in değil, dünya çevre tarihinde de merkezî planlama hatalarının sembolü hâline gelmiştir.

Toplumsal ve Siyasal Boyut

Bu kampanya, sadece çevreye değil, toplumun siyasal yapısına da büyük etki yapmıştır. Mao Zedong’un halk üzerindeki mutlak etkisi, insanların bilimsel gerçekleri sorgulamadan siyasi kararlara boyun eğmesine yol açmıştır. Serçeleri korumaya çalışan bazı bilim insanları ya da köylüler “karşı devrimci” olarak damgalanmış, toplumsal linç veya cezai yaptırımlara maruz kalmıştır. Kampanyanın yürütülüş biçimi, Çin’de bireysel düşüncenin bastırılması, kitlesel hareketlerin siyasi güce hizmet ettirilmesi ve Parti’nin doğrudan yaşamın her alanına müdahale etme kapasitesini gözler önüne sermiştir.

Çin Serçe Katliamı, bilim dışı uygulamaların ve ideolojik saplantıların doğaya ve insanlığa nasıl zarar verebileceğinin bir örneğidir. Mao Zedong’un liderliğinde yürütülen bu kampanya, tarımsal verimliliği artırmak amacıyla başlatılmışken; doğanın dengesinin gözetilmemesi, milyonlarca insanın hayatına mal olan büyük bir kıtlığa ve ekolojik felakete dönüşmüştür. Bu vaka, günümüzde ekolojik sürdürülebilirlik, çevre politikaları ve halk sağlığı alanında örnek bir vaka olarak nitelendirilmektedir.