Sert lehimleme, birleştirilecek malzemelerin eritilmeden, aralarına daha düşük erime noktasına sahip bir dolgu metali (filler metal) yerleştirilerek ve bu metalin eritilmesiyle kalıcı bir birleştirme sağlanan bir metalürjik birleştirme yöntemidir. Bu yöntemde kullanılan dolgu metalinin katılaşma sıcaklığı, temel malzemenin erime noktasından düşük olmalı ancak lehimleme işleminin yumuşak lehimleme ile karıştırılmaması adına genellikle 450 °C (723 K) üzerinde olmalıdır.
Temsili Brazing Uygulaması Görseli (Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)
İşlem Mekanizması
Sert lehimleme işlemi üç temel aşamada gerçekleşir:
- Fiziksel Aşama (Ergime ve Akış): Dolgu metali, ısıtma ile ergiyerek malzemeler arasındaki boşluklara kapiller etkilerle yayılır. Bu boşluk genellikle mikrometre mertebesindedir. Yayılma, dolgu metalinin yüzey gerilimi ve temas açısı gibi fiziksel parametrelerden etkilenir.
- Metalürjik Aşama (Difüzyon ve Tepkime): Dolgu metali ile esas malzeme arasında kısmi çözünme ve difüzyon gerçekleşir. Bu etkileşimle birlikte ara fazlar oluşabilir ve mikroyapı şekillenmeye başlar.
- Kristalizasyon ve Soğuma: Dolgu metali katılaştıkça birleştirilen bölgede bir bağ oluşur. Bu aşamada oluşan mikroyapı ve soğuma hızı, birleştirmenin mekanik özelliklerini belirler.
Isıtma Yöntemleri
Sert lehimleme işlemi çeşitli ısıtma teknikleriyle uygulanabilir. Bunlar arasında fırın (furnace brazing), indüksiyon, direnç, alev ve kızılötesi ısıtma bulunur. Özellikle fırınla sert lehimleme, yüksek boyutsal hassasiyet ve tekrarlanabilirlik sağlar. Otomotivden havacılığa kadar geniş uygulama alanlarına sahiptir.
Dolgu Metalleri
Sert lehimlemede kullanılan dolgu metaller, bağ oluşturulacak esas malzemenin türüne ve servis koşullarına göre seçilir. Alüminyum, bakır, nikel, gümüş, altın ve kobalt bazlı alaşımlar yaygındır. Alaşım sistemlerinde fosfor, bor ve silisyum gibi elementler akışkanlığı artırır, yüzey gerilimini düşürür ve kendi kendine akılayıcılık (self-fluxing) özelliği sağlar. ISO 17672:2016 ve AWS A5.8 standartlarında dolgu metaller sınıflandırılmıştır.
Akı Maddeleri ve Atmosfer Kontrolü
Sert lehimlemede yüzey oksitlerinin temizlenmesi ve yeniden oksitlenmenin önlenmesi için akı (flux) kullanılır. Ancak vakum altında ya da indirgen atmosferlerde yapılan işlemlerde akı kullanımına gerek kalmayabilir. Örneğin, vakumlu ortamda bor içeren dolgu metalleri oksit giderici işlev görebilir.
Yüzey Hazırlığı ve Temizlik
Birleştirilecek yüzeylerin temizliği kritik öneme sahiptir. Yüzeydeki yağ, kir, oksit ve nem; ıslanmayı (wetting) ve dolayısıyla kapiller akışı engeller. Gerekirse yüzeyler mekanik veya kimyasal yöntemlerle temizlenir ve işlem öncesi korunur.
Boşluk Genişliği ve Mekanik Dayanım
Birleştirilecek parçalar arasındaki boşluk miktarı (joint clearance), hem akışkanlığın hem de birleştirmenin mekanik mukavemetinin belirlenmesinde etkili olur. Daha dar boşluklar, daha iyi kapiller etki sağlar ve daha yüksek dayanım elde edilir. Ancak çok dar boşluklar, akının ve dolgu metalinin yeterli nüfuz edememesine neden olabilir.
Uygulama Alanları
Sert lehimleme; otomotiv, havacılık, iklimlendirme sistemleri, elektronik, nükleer reaktörler, füzyon enerjisi sistemleri, radar sistemleri ve ısı eşanjörleri gibi birçok alanda kullanılır. Yüksek mukavemet, sızdırmazlık ve estetik birleşim gerektiren parçalarda tercih edilir. Ayrıca metal-seramik birleştirme gibi konvansiyonel yöntemlerle zor olan uygulamalarda avantaj sunar.
