Şeyh Zayed Camii, Birleşik Arap Emirlikleri'nin başkenti Abu Dabi'de yer alan ve 1996–2007 yılları arasında inşa edilen anıtsal bir dini yapıdır. Cami, BAE’nin kurucu devlet başkanı Şeyh Zayed bin Sultan El Nahyan’ın bir vizyonu olarak 1996’da temellendirilmiş; 2004’teki vefatının ardından adı verilmiş ve kendisi de cami avlusunda yer alan türbeye defnedilmiştir. Caminin inşaatı 2007’de tamamlanmış, çevre düzenlemeleri ise 2010’da sonuçlandırılmıştır.

^{Şeyh Zayed Camii (Pexels)}

Tasarımı ve Mimari Özellikleri

Camii’nin mimari projesi, 1988 yılında açılan uluslararası yarışma sonucu Suriyeli mimar Yousef Abdelky tarafından hazırlanmıştır. Yarışmaya Türk mimarlar Doğan Kuban ve Cafer Bozkurt da katılmış ve üçüncülük ödülü kazanmıştır. Camii, farklı İslam coğrafyalarından mimari üslupların bir araya getirildiği bir yapı olarak tanımlanmaktadır. Osmanlı, Mağribi, Memluk, Kordoba, İran ve Hint İslam mimarisine ait ögeler bir arada kullanılmıştır. Bu yönüyle cami, İslam dünyasındaki mimari çeşitliliği bir bütün içinde yansıtan bir örnek olarak değerlendirilmektedir.

Cami, deniz seviyesinden 9,5 m yukarıda yer almakta olup 22.412 m² taban alanına sahiptir. İç ve dış alanlarda aynı anda 40.960 kişi ibadet edebilmektedir. Merkez salon 6000 erkek, iki yan salon ise 1500’er kadın kapasitelidir. Yapının dört köşesinde 107 m yüksekliğinde, üç şerefeli dört minare bulunur. Yapı sistemi betonarme kabuk ve karkas yapıdadır; yapımda 250.000 m³ beton ve 33.000 ton çelik kullanılmıştır.

İç Mekân ve Tezyinat

Camii içerisinde üç büyük kubbe ve toplam 82 kubbe yer almaktadır. Merkez kubbenin çapı 32.8 metre, iç yüksekliği 70 metre, dış yüksekliği ise 87 metredir. İçerideki üç büyük kubbe altı taşıyıcı kolonla desteklenmiştir. İç mekân, biri merkezde 6000 erkek kapasiteli, ikisi yanda 1500’er kadın kapasiteli olmak üzere toplam 9000 kişilik kapalı ibadet alanına sahiptir. İç mekânda 96, dış mekânda 1048 sütun yer almakta; sütunlar mermer kaplı olup kakma süslemelerle bezenmiştir.

Mihrab mermer üzerine 24 ayar altın kakmalarla süslenmiş olup sade bir dekorasyona sahiptir. Yanında yer alan minber, detaylı oyma çiçek motifleriyle süslenmiş ahşap bir yapıdır. Kıble duvarı, 23 metre yüksekliğinde ve 53 metre genişliğindedir. Üzerinde 24 ayar altınla işlenmiş “Allah”ın 99 ismi yer almaktadır. Duvar ayrıca cam mozaik ve değerli taşlarla süslenmiştir. Caminin yazı işçiliğinde Nakşi, Sülüs ve Kufi hatlar kullanılmıştır. Hat yazıları Türkiye’den hattat Hasan Çelebi, Mohammed Mandi El Tamimi (BAE), Farouk Haddad (Suriye) ve Mohammed Allam (Ürdün) tarafından gerçekleştirilmiştir.

Zemin kaplamasında İran yapımı, Dr. Ali Khaliqi tarafından tasarlanan, 7119 m² alana sahip ve 45 ton ağırlığında, 2.268.000 düğümden oluşan el dokuması halı yer almaktadır. Bu halı, alanında dünyanın en büyük yekpare halısı olarak kayda geçmiştir.

İç aydınlatmada yer alan üç büyük avize Almanya’da üretilmiş ve 24 ayar altın kaplama ile Swarovski kristalleri kullanılarak tasarlanmıştır. Merkezdeki avize, 10 metre çapı, 15 metre yüksekliği ve 9 ton ağırlığıyla dünyanın en büyüklerinden biridir.

^{Şeyh Zayed Camii İç Mekan (Pexels)}

Dış Mekân ve Avlu

Camiye kuzey yönünden, 18.000 m² büyüklüğünde bir ana avludan giriş yapılmaktadır. Bu alan, Makedonya'dan getirilen Sivec beyaz mermeri ile kaplanmıştır. Üç tarafını çevreleyen revaklar 7874 m² alan kaplamakta ve beyaz mermer üzerine mozaik süslemelerle bezenmiştir. Sütun başlıklarında altın yaldızlı hurma motifleri yer almakta; zemindeki çiçek motifleri ise Kevin Dean tarafından tasarlanmıştır. Bu mozaikler, İtalyan Fantini Mosaici firması tarafından 37 farklı renkte mermer kullanılarak su jeti tekniği ile üretilmiştir.

Giriş bölümünün iç ve dış cepheleri çiçek desenli mermer kakmalar ve İznik Vakfı tarafından yapılan el yapımı İznik çinileriyle süslenmiştir. Bu çiniler sır-altı tekniği ile üretilmiş olup 15. ve 16. yüzyıl Osmanlı çini geleneğinden esinlenilmiştir. Panolar arasında yer alan derzler fiber optik aydınlatma ile donatılmıştır.

Caminin iç bölümleri doğal ışıkla aydınlatılmaktadır. Güney, batı ve kuzey yönlerindeki duvarlarda renkli vitray paneller bulunmakta ve bu panellerden ışık iç mekâna geçmektedir. Toplamda 3500 adet iç ve dış aydınlatma ünitesi kullanılmakta; aydınlatma tasarımı Spiers and Major Associates firması tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu tasarım, 2010 yılında Uluslararası Aydınlatma Tasarımcıları Derneği (IALD) tarafından ödüllendirilmiştir.

^{Şeyh Zayed Camii Avlusu (Pexels)}

İklimlendirme ve Teknolojik Altyapısı

Cami, gizlenmiş aydınlatma ve iklimlendirme sistemlerine sahiptir. Büyük kolonların içine entegre edilen menfezler ve tavan sistemlerine yerleştirilen hava akış düzenekleri sayesinde mekânın ısı dengesi sağlanmaktadır. Ayrıca, muhtelif yerlere yerleştirilen büyük plazma ekranlar sayesinde verilen vaazlar caminin her köşesinden takip edilebilmektedir.

İnşaat ve Katkı Sağlayan Kuruluşlar

Proje, Abu Dabi Devlet Bakanlığı öncülüğünde başlatılmış; yapım süreci ise zamanla değişik yükleniciler arasında devredilmiştir. 2001 yılından itibaren Arap Yapım Şirketi bünyesindeki altı firma tarafından yürütülmüştür. Proje kontrolü Halcrow Group (İngiltere), kalıp sistemleri uygulaması ise PERI (Almanya) firması tarafından gerçekleştirilmiştir. Toplam yapım maliyeti 545 milyon ABD dolarıdır. Yalnızca iç mekândaki üç büyük avizenin maliyeti 8 milyon ABD doları olarak belirtilmiştir.

Sheikh Zayed Grand Mosque Centre

Sheikh Zayed Grand Mosque Centre (SZGMC), 2008 yılında Şeyh Mansour bin Zayed Al Nahyan’ın kararnamesiyle kurulmuştur. Merkez, Şeyh Zayed’in dini, kültürel ve insani mirasını tanıtmak, camiyi dini, bilimsel ve kültürel bir merkez olarak korumak ve tanıtmak amacıyla faaliyet göstermektedir. Bu kapsamda konferanslar, sergiler, seminerler, Kur’an-ı Kerim yarışmaları ve çeşitli kültürel faaliyetler düzenlenmektedir. Merkez aynı zamanda İslam sanatı, hat ve mimariye ilişkin kaynakların yer aldığı bir kütüphane kurmayı ve ilgili yayınları desteklemeyi hedeflemektedir.