Şivlilik, Türkiye’nin Konya ilinde, Hicrî takvime göre üç ayların başlangıcında kutlanan köklü bir çocuk geleneğidir. Her yıl Regaip Kandili’nden önceki perşembe gecesi ile kandil sabahı arasında gerçekleştirilen bu uygulama, çocukların mahallelerde evleri gezerek şeker, çerez ve benzeri ikramlıklar toplaması esasına dayanır. Şivlilik, İslam kültüründe mübarek sayılan üç ayların başlamasıyla birlikte, manevi coşkunun paylaşılmasını ve dayanışma duygusunun güçlenmesini temsil eden bir kültürel pratik niteliğindedir.
Şivlilik Geleneği (Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)
Tarihî Köken
Şivlilik geleneğinin kesin ortaya çıkış zamanı bilinmemekle birlikte, Konya halk kültüründe yüzyıllardır sürdürüldüğü kabul edilmektedir. Anadolu’daki birçok halk geleneğinde olduğu gibi, dini zaman döngüsüne dayalı olarak şekillenmiştir. Üç ayların başlangıcını karşılamak amacıyla doğan bu gelenek, zaman içinde Konya şehir kültürünün simgelerinden biri hâline gelmiştir. Kaynaklarda Şivlilik’in, Osmanlı döneminden günümüze ulaşan bir “hayırlaşma” geleneği olduğu belirtilir. Bu anlayış içinde komşuluk ilişkilerini kuvvetlendirme, toplumsal birliktelik oluşturma ve özellikle çocuklara paylaşma bilinci kazandırma gibi işlevler yüklenmiştir.
Hazırlık Süreci
Şivlilik için hazırlıklar genellikle Regaip Kandili’nden bir gün önce başlar. Aileler, çocuklara verilecek şeker, çikolata, bisküvi, çerez, kuru yemiş ve küçük hediyeleri hazır eder. Bazı evlerde geleneksel olarak ev yapımı ikramlıklar, özellikle pişi, çörek veya lokma türü yiyecekler de hazırlanır. Çocuklar ise akşamdan poşetlerini, torbalarını veya filelerini hazırlar; bazıları süslemeli fenerler yapar. Bu fenerler geçmişte mumlarla, günümüzde ise pilli ışıklarla donatılır. Geleneksel olarak çocuklar gruplar hâlinde hareket eder ve genellikle erkek çocukları sabahın erken saatlerinde ev ev dolaşır.
Şivlilik Geleneği (AA)
Ritüel Süreci
Şivlilik sabahı, çocuklar sabah namazından sonra sokaklara çıkar. Kapı kapı dolaşarak “Şivlilik, şivlilik!” diye seslenirler. Ev sahipleri bu çağrıyı duyunca kapılarını açar, ikramlıklarını torbalara koyar. Bazı mahallelerde çocuklar maniler veya tekerlemeler söyler; bazen “Şivlilik geldi kapınıza, bereket dolsun hanenize” gibi geleneksel sözlerle dileklerde bulunurlar. İkramlar genellikle çocukların kendi aralarında paylaşılır ve bu paylaşım sırasında kimseye haksızlık edilmemesine özen gösterilir.
Şivlilik Geleneği (TRT Arşiv)
Kullanılan Araçlar ve Semboller
Şivlilik geleneğinde kullanılan temel araçlar çocukların taşıdığı poşet, kese veya bez torbalardır. Bazı çocuklar bu torbalara “şivlilik torbası” adını verir. Akşam yapılan fener alaylarında ise “şivlilik feneri” adıyla anılan küçük ışık kaynakları kullanılır. Geçmişte kalaydan yapılan küçük lambalar veya gazlı fenerler kullanılırken, günümüzde plastik fenerler ve led ışıklar yaygındır. Fener alayları, kandil gecesinin manevi atmosferini çocukların dünyasında neşeyle karşılamayı amaçlar.
Şivlilik Feneri (AA)
Toplumsal İşlev
Şivlilik, Konya’da çocuk merkezli bir dayanışma ve paylaşma geleneğidir. Toplumsal anlamda üç temel işlev taşır:
- Kuşaklararası aktarım: Yetişkinler, çocuklara ikramda bulunarak kültürel sürekliliği sağlar.
- Komşuluk ilişkileri: Aynı mahallede yaşayan bireyler arasında iletişim ve yardımlaşma güçlenir.
- Dini bilinç: Üç ayların başlangıcı vesilesiyle çocuklara kutsal zaman kavramı öğretilir.
Bu yönleriyle Şivlilik, Konya toplumunda hem dini hem de sosyal içerikli bir eğitim unsuru olarak değerlendirilir. Aileler, çocuklarını erken yaşta bu geleneğe dâhil ederek toplumla bütünleşmelerine imkân tanır.
Zaman İçinde Değişim
Geçmişte Şivlilik, tamamen mahalle ölçeğinde yürütülen sade bir etkinlikken, günümüzde yerel yönetimlerin ve sivil toplum kuruluşlarının da katılımıyla daha organize hâle gelmiştir. Belediyeler, özellikle Karatay, Meram ve Selçuklu ilçelerinde, çocuklara yönelik toplu Şivlilik programları düzenlemektedir. Bu etkinliklerde hediyeler dağıtılır, temsili fener yürüyüşleri yapılır. Böylece gelenek, modern şehir yaşamı içinde yeni biçimlerde sürdürülmektedir.
Öte yandan ikramlıkların türü de değişmiştir. Önceleri kuruyemiş, pişi veya ev yapımı tatlılar verilirken, günümüzde ambalajlı ürünler, şekerlemeler ve çikolatalar yaygınlaşmıştır. Ancak halkın ilgisi azalmamış; gelenek, kent belleğinde canlı bir unsur olarak varlığını sürdürmüştür.
Şivlilik Geleneği (AA)
Kültürel Değer ve Sürdürülebilirlik
Şivlilik, Konya’da yaşayan halkın ortak kültürel hafızasında köklü bir yer edinmiştir. Bu gelenek, yalnızca çocuklara yönelik bir eğlence değil, aynı zamanda dini takvime bağlı bir toplumsal buluşmadır. Günümüzde eğitim kurumları, vakıflar ve kültür dernekleri tarafından korunmakta ve geleceğe taşınmaktadır. Okullarda yapılan tanıtımlar, belediye etkinlikleri ve basın yayın organlarındaki haberler sayesinde yeni nesillerin bu geleneğe ilgisi sürmektedir.
Şivlilik, kent kimliğiyle bütünleşmiş, yerel dini ritüellerle toplumsal dayanışmayı birleştiren ender örneklerden biri olarak Konya kültüründe yaşamaya devam etmektedir.
