Kadın temsiliyeti kavramı, siyasal hayatta kadınların liderlik rollerinde, karar alma ve yetki elde etme süreçlerinde etkin bir şekilde temsil edilmesini ifade eder. Toplumsal cinsiyet eşitliği ve demokratik değerlerin sağlanması açısından kadınların siyasi hayata katılımının artırılması çok önemlidir.
Siyasal Hayatta Kadın Temsiliyetinin Toplumsal Önemi
Siyasal hayatta kadın temsiliyeti, kadın haklarının korunması ve savunulmasında kritik bir rol oynamaktadır. Kadınların kendi sorunlarına ilişkin söz sahibi olmaları ve politika yapma süreçlerine katılmaları, özel olarak kadınların isteklerinin ve ihtiyaçlarının göz önünde bulundurulmasını sağlama noktasında önem taşımaktadır. Bu süreç, kadınların toplumun diğer kesimleriyle eşitlik ve adalet temelinde yaşamasını destekleyici bir ilerlemeyi ifade etmektedir.
Uluslararası Siyasette Kadın Temsiliyeti
Kadınların uluslararası siyasete ve karar alma mekanizmalarına katılımı ya da eksik katılımı, hem söz konusu toplumların yapısı hem de uluslararası ilişkilerin işleyişi ile ilgili birtakım sorunlara işaret etmektedir. Kadının uluslararası ve ulusal siyasette ve karar alma mekanizmalarındaki eksik ve yetersiz temsili, rakamsal açıdan temsil ve katılım eksikliğinin ötesinde bir anlam içermektedir. Kadınların sorunlarının ve önceliklerinin hem kamusal hem de özel alanda sadece erkeklerin değil, kadınların da çıkarını gözetecek biçimde gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Kadın Siyasette Neden Olmalı?
Siyasette kadınlar, toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması ve toplumun ekonomik, sosyal ve politik kalkınması açısından önemlidir. Toplumsal cinsiyet eşitliğini teşvik eden ve destekleyen ülkelerin, buna bağlı olarak yaşam standartları daha yüksektir. Kadınların yönetime katılımı, kadınların, ailelerinin ve dezavantajlı grupların karşı karşıya olduğu sosyoekonomik ve siyasi sorunlara çözüm sunan yerel ve ulusal politikaların geliştirilmesini sağlamaktadır. Siyasette kadın olmadan, kadınlar çalışma hayatına eşit olarak katılamaz; kalkınma olmaz, refah içinde bir toplum inşa edilemez. Kadın politikacılar, daha önce hükûmetin kapsamı dışında olduğu düşünülen aile içi şiddet gibi alanlarda mevzuat oluşturarak ve diğer politika alanlarına ilişkin perspektifleri genişleterek siyasetin çerçevesini değiştirmektedir. Sürdürülebilir kalkınma amaçlarına ulaşmak, güçlü ve sürdürülebilir demokrasiler inşa etmek için kadınların siyasette yer almaları teşvik edilmeli; siyasete atılmış olanlar da desteklenmelidir.
Kadın Temsili Üzerine Akademik Tartışmalar ve Temsil Türleri
Demokrasi ve kadın ilişkisini inceleyen literatür, özellikle feminist araştırmacı ve akademisyenler tarafından üretilmektedir. Bu alanda özellikle kadınların niteliksel ve niceliksel temsili konusu ile ilgilenilmektedir.
Birinci türdeki temsile niceliksel temsil, ikinci türdeki temsile niteliksel temsil denmektedir. Niteliksel temsil, seçilen kadının kadınlar için ne yaptığıyla ilgilenmektedir.
Temel sorular şunlardır:
Kadınların parlamentolardaki temsili neden az?
Kadınların bu alandaki bariyerleri nelerdir?
Kadınlar hangi yollarla temsil gücü kazanabilirler?
Seçilmiş kadınlar, kadınlara ve kadın sorunlarına ne şekilde hizmet etmektedirler?
Kadın Temsili Üzerine Uluslararası Bulgular ve Sistemsel Yaklaşımlar
Kadın ve siyaset yazını, daha çok gelişmiş Batı Avrupa ülkelerini inceleyerek birtakım sonuçlara varmıştır. Burada temel bulgular şunlardır:
Kadınların siyaset mekanizmalarına erişimleri için demokrasilerde daha fazla fırsat vardır.
Siyasi kurumlarda genelde eril bir dil ve bakış açısı hâkimdir.
Kadınların parlamentolardaki oranı dünya ortalamasında %20.9’dur.
Niceliksel temsilin artması demokrasilerin kalitesine katkı sağlar.
Araştırmalar, siyasette kadınların çıkarlarını ve toplumsal cinsiyet eşitliğini daha çok kadınların savunduğunu göstermektedir (istisnalar hariç).
Temsiliyeti Artırmaya Yönelik Politikalar: Cinsiyet Kotaları
Sisteme dair en önemli bulgu cinsiyet kotasıdır. Şu an içlerinde birçok Müslüman ülkenin de olduğu 100’den fazla ülkede çeşitli cinsiyet kotaları uygulanmaktadır. En etkili kota, partilerin gönüllü olarak adapte ettikleri aday kotalarıdır. Bazı ülkelerde, özellikle Güney Asya’da, rezerve edilmiş koltuklar vardır. Türkiye’de ilk kota uygulayan siyasi parti 1993’te SHP olmuştur. 1999’da HADEP %25 kota uygulamasını kabul etmiş ve 2001’de %40’a çıkarmıştır. Kota, eşitsizliğin derin olduğu ülkelerde durumu dengelemek adına ideal bir yöntemdir.
Kadın Temsiliyeti Üzerindeki Etkenler
Niceliksel temsilin arttığı durumlar şunlardır:
Nispi temsil seçim sistemi veya karma temsil sistemlerinin uygulanması.
Geniş bölge seçim sistemlerinin varlığı.
Kadınların eğitim seviyesi ve iş gücüne katılım oranlarının yüksek olması.
Kadın bakanlıkları ve devlet kurumlarının etkin çalışması.
Kadın seçmenlerin desteğiyle oluşan rekabet ortamı.
Temsiliyeti azaltan faktörler ise şunlardır:
Merkeziyetçi parti yapısı.
Toplumda yüksek düzeyde dindarlık.
Parti ideolojisi (sol partiler kadın katılımını daha çok desteklemektedir)
Ayrıca parlamentolarda ve siyasi partilerdeki kadın oranının yüksek olması, sonraki seçimlerde kadınların siyasi karar alma mekanizmalarındaki sayısına olumlu etki etmektedir.
Türkiye’de Kadın Temsiliyeti: Güncel Durum
Türkiye’de son seçimlerle birlikte parlamentodaki kadın oranı %17’ye çıkmıştır. 2009 yerel seçimlerinde, yerel yönetimlerde kadın temsilinde bazı artışlar görülse de genel olarak oranlar oldukça düşüktür.
Toplam kadın belediye başkanı sayısı: 24
Kadın belediye başkanı olan il sayısı: 2
Kadın belediye başkanı olan belde sayısı: 14
İl Genel Meclisi toplam üye sayısı: 3.379
Erkek üye sayısı: 3.269
Kadın üye sayısı: 110
İl Genel Meclisi Başkan sayısı: 2