T-90, Sovyetler Birliği'nin son dönemlerinde geliştirilen T-72 tasarımlarından yola çıkılarak UralVagonZavod (Nizhny Tagil) tarafından üretilen üçüncü nesil bir Rus ana muharebe tankıdır (MBT).

1990'ların başında piyasaya sürülen bu tank, Rus ordusunda hala ana muharebe tankı olarak kullanılmakta ve ihraç edilmektedir (özellikle Hindistan'a T-90S/T-90SI olarak). Modernize edilmiş varyantları (T-90A, T-90MS/T-90M) geliştirilmiş motorlar, zırh, ateş kontrol sistemi ve elektronik donanımlara sahiptir.

Geliştirme ve Tasarım Temeli

T-90, T-72 serisinin kompakt, düşük profilli hayatta kalma kabiliyetini, daha sonraki Sovyet tasarımları (özellikle T-80U) için geliştirilen gelişmiş ateş kontrolü, koruma konseptleri ve otomotiv bileşenleri ile birleştirmeye yönelik Sovyetlerin → Rusların sürekli çabalarının olgun bir sonucudur. 1980'lerin sonlarında, Uralvagonzavod'daki Kartsev-Venediktov tasarım ekibi, büyük miktarlarda üretilebilen, üst düzey ancak daha pahalı tasarımlara göre bakımı daha kolay olan ve o dönemde mevcut olan en iyi alt sistemleri (yükseltilmiş dizel güç paketi, geliştirilmiş top ve nişan sistemleri ve reaktif zırh) içeren bir MBT üretmeye başladı. İlk Object-188 prototipleri, temel T-72 otomatik yükleyiciyi ve düşük silueti korudu, ancak T-80U'nun 1A45T/Irtysh'ten türetilen ateş kontrol konseptini ve faydalı olduğu yerlerde daha yüksek performanslı bileşenleri dahil etti. Rusya, 1990'ların başında, eskiyen T-72 envanterini hızla değiştirebilecek ve aynı zamanda bütçe elverdiğince kademeli yükseltmelere (yeni kaynaklı taretler, yükseltilmiş motorlar, ERA, aktif koruma ve dijital elektronik) uyarlanabilen bir üretim platformu olan pragmatik, ihraç edilebilir bir MBT olarak T-90'ın üretimine başladı.

Teknik Yapısı

T-90' nın koruması katmanlıdır: çelik/kompozit temel zırh, aplike ERA (eski modellerde Kontakt-5; son yükseltmelerde Relikt veya eşdeğer bloklar) ve Shtora (elektro-optik/IR bozucular ve lazer uyarı alıcıları) gibi yumuşak öldürme sistemleri. Taret ve glacis, atış tuzaklarını azaltmak ve düşük bir profil sunmak için şekillendirilmiştir, ek yan etekler ve kafes elemanları ise üstten saldırı ve drone/IED tehditlerine karşı geçici önlemler olarak kullanılmaktadır. Daha sonraki T-90M varyantları, ön ERA kapsamını ve tarihsel olarak bir zayıflık olan mantlet ve taret halkasına mühendislik açısından daha fazla önem vermektedir ve Rusya, sınırlı sayıda modüler sert öldürme ve aktif koruma paketlerini denemiştir. 2020'lerdeki savaş deneyimleri, T-90'ın katmanlı korumasının birçok eski mühimmat karşısında etkili olduğunu, ancak sağlam bir kombine silah savunma duruşuna entegre edilmedikçe modern tandem ATGM'lere, üstten saldırı savaş başlıklarına ve kalıcı drone/loitering mühimmat tehdit vektörlerine karşı savunmasız kaldığını göstermiştir.

T-90'ın ana silahı, otomatik yükleyiciye sahip 125 mm 2A46 serisi düz namlulu toptu (üç kişilik mürettebat: komutan, topçu, sürücü). Top, APFSDS, HE-FRAG ve HEAT mermileri ateşleyebilir ve top ile fırlatılan tanksavar güdümlü füzeleri (örneğin, 9M119 ‘Svir’/'Refleks' ailesi) fırlatabilir. Modern ateş kontrol sistemleri arasında stabilize nişangahlar, gündüz/gece çatışmaları için termal görüntüleme, lazer telemetreler ve balistik bilgisayarlar bulunur. Daha sonraki varyantlarda, hareketli hedeflere karşı ilk atış isabet olasılığını önemli ölçüde artıran geliştirilmiş çok bantlı sensörler ve dijital ateş kontrol sistemleri bulunur. Mühimmat depolama kapasitesi tipik olarak ~40–43 mermi (karışık yükleme) şeklindedir; otomatik yükleyici mürettebat sayısını ve gövde yüksekliğini azaltır, ancak mühimmatın hayatta kalabilirliği ve şarjör tasarımı kritik tasarım faktörleri haline gelir.

Hareket kabiliyeti modele göre değişmektedir. İlk T-90'lar V-84 dizel motorun (~840 hp) versiyonlarını kullanırken, modernize edilmiş T-90M/T-90MS platformları, zırh ve sistemlerle birlikte artan ağırlığa rağmen hareket kabiliyetini korumak için daha yüksek güç üreten V-92 ailesi motorları (≈1.000–1.130 hp) kullanır. Her bir tarafta altı yol tekerleği, arka tahrik dişlisi ve palet bağlantıları bulunan burulma çubuğu süspansiyonu, önceki nesil Batı MBT'lerine benzer arazi performansı sağlar. Yol hızı genellikle ~60 km/s ve operasyonel menzil ~500–600 km'dir (harici tamburlarla uzatılabilir). Motor ve aktarma organlarının güvenilirliği bölgesel operasyonlar için yeterli olmakla birlikte, savaş zamanı yıpranması ve yaptırım dönemi lojistiği nedeniyle sürekli yüksek tempolu üretim ve yedek parça temini zorlaşmıştır.

Başlıca Varyantlar

• T-90: Kontakt ERA ve Shtora ile son model T-72'lerin temel yükseltmesi.
• T-90A / T-90AV: Kaynaklı kule, geliştirilmiş nişangahlar ve elektronik sistemlerle Rus iç pazarı için yükseltilmiş model.
• T-90S / T-90SI: Müşteriye özel donanımlarla ihraç modelleri (özellikle Hindistan); çoğu lisans altında üretilmiştir.
• T-90M / T-90MS (modernize edilmiş): Daha ağır ön zırh, Relikt ERA (veya eşdeğeri), güncellenmiş ateş kontrol sistemi, yeni kule düzeni ve 1.000+ hp motor ailesi. Uluslararası pazarda T-90MS olarak pazarlanmaktadır. Bunlar, Rusya'nın mevcut en üst düzey T-90 ailesi üyeleridir.

^{T-90 (GoodFon)}

Operasyonel Geçmiş ve Savaş Performansı

T-90, çeşitli çatışmalarda farklı sonuçlarla ihraç edilmiş ve kullanılmıştır. Suriye'de sınırlı sayıda Rus ve ihracat konuşlandırmaları, çöl operasyonları ve lojistik konusunda operasyonel veriler sağlamıştır. 2020'li yıllara ait raporlar, özellikle Rus-Ukrayna Savaşı, hem taktiksel başarıları hem de önemli kayıpları belgelemektedir. Açık kaynak istihbaratı ve araştırmacı gazetecilik raporları, önemli sayıda T-90'ın (T-90M varyantları dahil) Ukrayna'da imha edildiğini, ele geçirildiğini veya hasar gördüğünü göstermektedir. Görsel raporlar, platformun optimum düzeyde korunmadığı ve koordine edilmediği durumlarda modern ATGM'ler, üstten saldırı mühimmatları ve insansız sistemler tarafından kararlı bir şekilde vurulabileceğini göstermektedir. Yüksek profilli kayıp sayıları, operasyonel uyarlamaları (ek kafes tipi eklentiler, değiştirilmiş taktiksel kullanım, aktif koruma ve iyileştirilmiş mürettebat eğitimi girişimleri) zorunlu kılmıştır ve analistler, mevcut savaş alanlarında hayatta kalmanın, tankın kendi zırhı kadar, birleşik silahlar (piyade, mühendisler, hava savunma, EW, insansız hava araçları) ve lojistiğe de bağlı olduğunu vurgulamaktadır. T-90'ın ön saflarda kullanılmaya devam edilmesi, Rusya'nın üretim önceliklerini ve platformun yükseltme yolunu yansıtmaktadır, ancak savaş alanındaki yıpranma, modern asimetrik tehditlere karşı sınırlarını ortaya koymuştur.

Genel Teknik Veriler^【1】 

Mürettebat: 3 (komutan, topçu, sürücü)

Savaş ağırlığı: ~46–48 ton (modele bağlı olarak)

Ana silah: 125 mm 2A46 serisi otomatik yüklemeli düz namlulu top (topla fırlatılan ATGM kabiliyeti). Mühimmat ~40–43 mermi.

İkincil silah: 7,62 mm eş eksenli MG; bazı modellerde 12,7 mm tavan MG.

Motor: Modele bağlı olarak V-84 (≈840 hp) ila V-92 ailesi (≈1.000–1.130 hp).

Maksimum yol hızı: ~60 km/s; menzil: ~500–600 km (dahili yakıt).

^{T-90 Teknik Çizim (DrawingDatabase)}

Değerlendirme ve Modernizasyon

T-90 ailesi, platform ömrünü ve ihraç edilebilirliğini uzatmak için yinelemeli modernizasyon gibi pragmatik bir Rus yaklaşımını örneklemektedir. Güçlü yönleri arasında kanıtlanmış endüstriyel geçmişi, kompakt profili ve füze kabiliyetine sahip etkili 125 mm topu bulunmaktadır. Mevcut muharebelerde ortaya çıkan zayıf yönleri arasında modern üstten saldırı silahlarına ve insansız hava araçlarına karşı savunmasızlığı, şarjör/otomatik yükleyici hayatta kalma endişeleri ve sürekli yıpranma altında lojistik zorluklar bulunmaktadır. Gelecekte yapılması beklenen veya deneysel olarak sahaya sürülen yükseltmeler arasında daha geniş ERA kapsamı, sert öldürme APS entegrasyonu, geliştirilmiş multispektral sensörler ve daha iyi C-UAS savunmaları bulunmaktadır. Bu önlemlerin en yeni Batı MBT'leriyle eşitliği yeniden sağlayıp sağlamayacağı, sadece zırh kalınlığına değil, sensörlerin kalitesine, aktif koruma entegrasyonuna ve lojistiğe de bağlıdır.