T3 Podcast'te Zeynep Zulal Karakaş ve Ege Yekeboğa tarafından ele alınan Richard H. Thaler ve Cass R. Sunstein'ın Dürtme (Nudge) adlı kitabının ana temalarını ve temel kavramlarını inceliyoruz.
T3 Podcast 2.Sezon 8.Bölüm Richard H. Thaler - Dürtme (T3 Vakfı)
"Dürtme" Nedir?
"Dürtme" kavramı, insanları herhangi bir seçeneği yasaklamadan veya teşviklerini değiştirmeden, tahmin edilebilir bir şekilde daha iyi kararlar almaya yönlendiren ufak dokunuşlar olarak tanımlanıyor. Bu, "özgürlükçü paternalizm" adını verdikleri özgün bir modeli ortaya koyuyor. Örneğin, bir okul kantininde kola yerine su ve meyve sularını kasanın yanına koymak bir dürtmedir; ancak kolanın satışını yasaklamak dürtme değildir.
İnsan Doğası: Homoekonomikus'tan Homosapiens'e
Kitap, ekonomi derslerinde varsayılan kusursuz rasyonel karar verici olan "homoekonomikus" kavramının aksine, gerçek hayatta insanların "homosapiens" olduğunu savunuyor. Bizler, karmaşık hesaplamalarda zorlanan, irade kontrolü zayıf ve "atalet" dediğimiz tembelliğe meyilli canlılarız. Bu yüzden, çoğu zaman bilinçsizce ve sezgisel olarak hareket ederiz. İnsanların bu kusurlu karar alma süreçleri, dürtme mekanizmasının neden gerekli olduğunu gösteriyor.
Dürtme Mekanizmaları ve Uygulama Alanları
"Dürtme"ler, genellikle düşük maliyetli ve toplumsal fayda sağlayabilen basit mekanizmalardır. Kitapta geçen bazı önemli dürtme mekanizmaları ve örnekleri şunlardır:
- Varsayılan Seçenek (Default Option): Bir seçeneğin varsayılan olarak ayarlanması, insanların o seçeneği tercih etme olasılığını büyük ölçüde artırır. Podcast'te, aksi belirtilmedikçe organ bağışçısı olunan bir sistemin, bağışçı sayısını ciddi oranda artırması bu mekanizmaya örnek gösterilmiştir.
- Çapa Noktası (Anchoring): Karar verirken psikolojik bir referans noktası yaratmaktır. Bir hayır kurumunun bağış isterken "çoğu insan 20 dolar bağışlıyor" demesi, insanları bu rakamın etrafında bir bağış yapmaya yönlendirir.
- Seçimi Kolaylaştırma: İyi bir seçeneği daha ulaşılabilir hale getirmek veya kötü bir seçeneği zorlaştırmak. Sağlıklı yiyecekleri ön plana çıkarmak bu duruma örnektir.
- Emeklilik Planları: Şirketlerin çalışanları otomatik olarak emeklilik planlarına kaydetmesi ve ayrılmak isteyenlerden ekstra bir form doldurmasını istemesi, tasarruf oranlarını yükseltir.
- Çevre: Benzin vergilerini artırmak, insanları daha az yakıt tüketen araçlara yönlendirerek bir domino etkisi yaratır ve toplumsal fayda sağlar.
Seçim Mimarlarının Rolü
Kitap, hayatımızdaki her kararın bir "seçim mimarisi" tarafından etkilendiğini, bu mimarinin arkasındaki kişilerin ise aslında "bizler" olduğunu vurguluyor. Bu nedenle, bir seçim mimarı olarak sorumluluğumuz, bireylerin özgür iradesini kısıtlamadan, onların iyiliğine olan seçeneklere yönlendirecek dürtmeler oluşturmaktır.