Tavşanlı Leblebisi, Türkiye'nin Kütahya iline bağlı Tavşanlı ilçesi ile özdeşleşmiş geleneksel bir kuruyemiş çeşididir. Tavşanlı, üretim miktarı, çeşitliliği açısından Türkiye’deki leblebicilikte öncü konumdadır. İlçeye bu özelliğinden dolayı "Leblebi Diyarı" denilmektedir.

Tarihçe

Leblebinin ilk olarak, leblebicilerin piri olarak bilinen Şeyh Murat Gazi tarafından keşfedildiği rivayet edilmektedir. İstanbul'da türbesi bulunan Şeyh Murat Gazi’nin nohudu ıslatıp bekletmesiyle bu kuruyemişin üretimi başlamıştır. Onun vefatının ardından, bir Arnavut ustadan bu zanaatı öğrenen Tavşanlılı ustalar, leblebiyi kendi yörelerinde üretmeye başlamışlardır.

Tavşanlı'da leblebiciliğe dair en eski ve kapsamlı bilgiler 1845 yılına ait Temettuat Defterlerinde yer almaktadır. Bu kayıtlarda 15 leblebi ustası, 5 kalfa ve 2 çırak olmak üzere 22 kişinin leblebicilikle uğraştığı görülmektedir.

Üretim Süreci

Leblebi, özel bir işçilik ve uzun süreli işlemler sonucu nohuttan elde edilir. Nohutlar, 3 farklı günde üç kez yapılan "tavlama" adı verilen ısıtma işleminden geçirilir. Sonrasında bir ay boyunca dinlendirilir ve üretimden bir gün önce ıslatılarak kabarması sağlanır. Isıtılan nohutlar, "mafrak" adı verilen kavak ağacından yapılmış özel bir aletle kabuklarından ayrılır. Bu işlem sırasında bölünen nohutlardan "kırık leblebi" elde edilirken, sağlam taneler çeşitli işlemlerle satışa sunulur.

Leblebi Çeşitleri

Tavşanlı’da hâlen 43,5 farklı leblebi çeşidi üretilmektedir. "Yarım" olarak sayılan kırık leblebi, bu sayının buçuğunu oluşturmaktadır. Başlıca çeşitler arasında:

• Kavrulmuş leblebi
• Çifte kavrulmuş leblebi
• Şekerli, beyaz, tuzlu, acılı, ballı leblebi
• Çikolatalı, kahveli, vanilyalı, karanfilli
• Aromalı (muz, portakal, vişne, hindistan cevizi)
• Susamlı, haşhaşlı ve soslu leblebi türleri yer almaktadır.

Ekonomik ve Kültürel Etkisi

Tavşanlı’da yaklaşık 57 imalathane ve 40’a yakın satış noktası bulunmaktadır. Bu imalathaneler yıllık 20.000 ton leblebi üretim kapasitesine sahiptir. Tavşanlı leblebisi Türkiye’nin tüm illerine ve ayrıca Avrupa, Asya ve Arap ülkelerine ihraç edilmektedir. Tavşanlı’daki leblebicilik, Türkiye’deki tek sektörel örgütlenme örneği olan Tavşanlı Leblebiciler Odası tarafından temsil edilmektedir. Odanın 200 üyesi bulunmaktadır ve sektörün gelişimi için çalışmalar yürütmektedir.

2000 yılından itibaren her yıl düzenlenen Leblebi ve Kömür Festivali, ilçenin bu iki önemli ekonomik faaliyetini tanıtmayı amaçlamaktadır. Tavşanlı Leblebisi, 2004 yılında coğrafi işaret almış, 2003 yılında ise Uluslararası Kalite Ödülüne layık görülmüştür. Ayrıca 2024 yılında Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan "Leblebinin Hikâyesi: Ustalara Saygı" adlı belgesel ile leblebiciliğin kültürel ve tarihi yönü kayıt altına alınmıştır.

Etimoloji

Bir rivayete göre Tavşanlı ismi, leblebi üretiminin temel aşamalarından biri olan "tavlama" işlemine dayandırılarak "Tavı-şanlı" şeklinde anlamlandırılmıştır. Zamanla bu ifade "Tavşanlı" olarak günümüze ulaşmıştır.

^{Tavşanlı leblebisinin temsili görseli. (Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)}