Tokat dive dokuması, Tokat iline özgü köklü bir geçmişe sahip geleneksel bir el dokuması kumaş üretim tekniğidir. Bu dokuma sanatı, yüksek kalitede pamuk ipliklerinin kullanılmasıyla, ince ve dayanıklı kumaşlar meydana getirmesiyle bilinir. Kumaş, özel olarak tasarlanan tezgâhlarda, bölgeye has "dive" adı verilen yöntemle dokunmaktadır. 16. yüzyıldan günümüze uzanan bir geleneğin temsilcisi olan Tokat dive dokuması, bölgenin kültürel mirasını yansıtan özgün bir el sanatı ürünü olarak kabul edilmektedir. Mahreç işareti olarak 22.09.2025 tarihinde 1778 numara ile tescil edilmiştir.

Ürün Özellikleri

Tokat dive dokuması, %100 oranında pamuk ipliklerinden imal edilir ve renklendirilmesinde doğal boyalar kullanılmaktadır. Dokumanın ayırt edici nitelikleri arasında, yüzeyinde belirgin alacalı desenler ve zengin motiflerin ortaya çıkması yer alır. Dokunun yumuşaklığı, yüksek ergonomik dayanıklılığı ve sağlam yapısı ile öne çıkmaktadır. Konforlu kullanımı ve dayanıklılığı ile bilinen bu ürün, hem dekoratif amaçlı ev tekstili alanında hem de giyim eşyası olarak işlevsel kullanım için uygun bir yapıdadır.

Üretim Metodu

Tokat dive dokumasının üretim süreci, ustalık gerektiren ve aşamaları titizlikle uygulanan geleneksel bir zanaatkârlık sürecidir. Temel aşamalar şunlardır:

• Çözgü Hazırlama ve Boyu Hesaplama: Kumaşın temelini oluşturan çözgü ipliklerinin, tezgâhta dokunmaya uygun şekilde sarılması işlemidir. Çözgü uzunluğu, kumaş boyuna, fire payına ve saçak payına göre belirlenir. Kalın ipli dokumalarda %12, ince ipli dokumalarda ise %8 oranında ilave dokuma payı eklenir. Tokat dive dokumasında, her 1 cm'de 22 adet çözgü teli kullanılır.
• Çözgü Hazırlama: Çözgü ipi, dolap adı verilen, iç içe geçmiş iki dikdörtgen çerçeveden oluşan düzenek üzerinde sarılır. İstenilen uzunluğa ulaşıldığında çapraz bağlanarak karışması engellenir ve kesilerek gücüye geçiş için hazır hale getirilir.
• Taharlama: Çözgü iplikleri, gücü dişlerinden ve taraktan geçirilerek dokuma levendine sabitlenir.
• Atkı Hazırlama: Dokuma desenindeki renklere uygun olarak, atkı iplikleri masuralara sarılır. Bu masuralar mekik yardımıyla çözgülerin arasından geçirilir.
• Dokuma: Çözgü tezgâha geçirildikten sonra dokumacı, tezgâhtaki ayak pedallarını kullanarak dokumaya başlar. Dokuma işlemi, sırasıyla uygulanan üç temel hareketin döngüsel tekrarıyla gerçekleştirilir:

1. Ağızlık Açma: Pedallar kullanılarak çözgü tellerinin iki tabakaya ayrılması ve mekiğin geçeceği tünelin oluşturulması.
2. Atkı Atma: Atkı ipliğinin masuralı mekikle ağızlık boyunca taşınması.
3. Tefeleme (Tefe Vurma): Atkı ipliğinin, dokuma tarağı tarafından kumaşın bitiş çizgisine doğru itilerek sıkıştırılması.

• Kumaş Sarma: Dokunan kumaş, dokuma bölgesinden çekilerek merdaneye sarılır.

Dokuma, planlanan desene ve renklere uygun iplikler kullanılarak, her 1 cm'de 18 atkı olacak şekilde devam ettirilir. Tüm bu üretim aşamaları, ürünün ün bağı nedeniyle Tokat ilinin coğrafi sınırı içerisinde gerçekleştirilmek zorundadır.

Coğrafi Sınır ve Denetim

Tokat dive dokumasının coğrafi sınırı Tokat ili olarak belirlenmiştir. Ürünün köklü geleneği, üretim metodu ve ustalık becerisi gerektiren yapısı sebebiyle, tüm üretim, işleme ve diğer işlemler belirlenen bu coğrafi sınırda icra edilmelidir.

Tokat dive dokumasının tescil koşullarına uygunluğu, Tokat İl Millî Eğitim Müdürlüğü koordinasyonunda oluşturulan bir denetim mercii tarafından sağlanır. Denetim mercii, Tokat İl Millî Eğitim Müdürlüğü, Tokat İl Sanayi ve Teknoloji Müdürlüğü ve Tokat İl Kültür Turizm Müdürlüğünden konuda uzman birer kişinin katılımıyla toplam 3 kişiden oluşmaktadır. Denetimler, düzenli olarak yılda bir defa, gerekli görülen durumlarda veya şikâyet halinde ise her zaman gerçekleştirilebilir.

Denetimler sırasında esas alınan kriterler şunlardır:

• Kullanılan hammaddelerin (iplik vb.) uygunluğu.
• Belirtilen üretim metoduna uygunluk.
• Tokat dive dokuması ibaresinin ve mahreç işareti ambleminin kullanımının uygunluğu.

Denetim mercii, denetimler sırasında uzman kişilerden veya kuruluşlardan faydalanabilir. Tescil ettiren kurum olan Tokat İl Milli Eğitim Müdürlüğü, hukuki süreçleri yürütmekle yükümlüdür.