Trabzon hurması (Diospyros kaki), subtropik ve sıcak ılıman iklimlere adapte olabilen bir meyve türüdür. Anavatanı Çin olan bu tür, zamanla Japonya’ya ve oradan da diğer Uzakdoğu ülkelerine yayılmıştır. Günümüzde en yoğun olarak Çin, Japonya, Brezilya, Kore ve İtalya’da yetiştirilmekte olup, İsrail, ABD, Yeni Zelanda, Avustralya, İspanya, Gürcistan, Mısır, Türkiye, İran ve Şili gibi ülkelerde de üretimi yapılmaktadır.

Türkiye’de en çok Akdeniz Bölgesi’nde yetiştirilen Trabzon hurması, kışın yaprak dökme özelliği sayesinde Karadeniz, Marmara ve Ege bölgelerinde de yetiştirilebilmektedir. Yetiştiriciliğin yoğun olarak yapıldığı iller arasında Hatay, Adana ve Mersin öne çıkmaktadır.

Çeşitler

Meyve özelliklerine göre Trabzon hurması çeşitleri iki ana gruba ayrılır:

Tadı Buruk Olan Çeşitler

• Tozlanmaya bağlı olarak burukluğu değişenler: Fuji, Triumph
• Tozlanmaya bağlı olarak burukluğu değişmeyenler: Hachiya, Persimmon Seedless, Tamopan

Tadı Buruk Olmayan Çeşitler

• Tozlanmaya bağlı olarak değişenler: Kaki Tipo, Nishimura Wase, Mikatani Gosho, Vainiglia
• Tozlanmaya bağlı olarak değişmeyenler: Fuyu, Izu, Jiro, Suruga

^{Trabzon Hurması İllütrasyonu.(YZ ile oluşturulmuştur.)}

Ekolojik İstekler

İklim

Trabzon hurması, ılımlı kış koşullarına sahip subtropik iklimlere iyi uyum sağlar. Tam dinlenme döneminde –17/–18 °C'ye kadar dayanabilirken, yapraklar gelişme döneminde –3 °C’de zarar görmektedir. Meyvelerin olgunlaşması için 140–160 gün gibi uzun bir süre gereklidir. Yüksek sıcaklıklar meyve yüzeyinde güneş yanıklarına neden olabilir. Yüksek hava nemi, meyve kalitesini olumlu etkiler.

Toprak

Bu tür, tuzluluk dışında farklı toprak koşullarına adaptasyon gösterebilir. En uygun gelişme derin, iyi drene olan, organik madde ve besin elementlerince zengin, orta ağır bünyeli, 6.5–7.0 pH değerine sahip topraklarda sağlanır.

Hastalık ve Zararlılar

Trabzon hurmasında en yaygın hastalıklar arasında kök kanseri, antraknoz, açı çürüklük, yaprak leke hastalığı ve yanıklık sayılabilir. Zararlılar içinde Akdeniz meyve sineği ve turunçgil unlu biti öne çıkmakta, ayrıca bazı koşniller ve tripsler de zarar yapmaktadır.

^{Pazar Tezgahında Yer Alan Trabzon Hurması İllütrasyonu.(YZ ile oluşturulmuştur.)}

Türkiye’de Üretim Durumu

1990 yılında 10.000 ton olan Türkiye’nin Trabzon hurması üretimi, 2016’da 34.650 tona yükselmiştir. Buna rağmen, ağaç başına verimde belirgin bir artış sağlanamamıştır. En büyük üretim Akdeniz Bölgesi’nde (%49,2) gerçekleşmektedir; bunu Ege, Marmara, Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri takip etmektedir. Ağaç başına verim 19 ila 72 kg arasında değişmekte ve bu durum ekolojik uygunluk ve kültürel uygulamaların farklılık gösterdiğini ortaya koymaktadır.

Yetiştiricilikte Temel Sorunlar

• Çiçek yapısı ve döllenme: Trabzon hurmalarında erselik, dişi ve erkek olmak üzere üç çiçek tipi bulunur. Verim açısından dişi çiçekler önemlidir. Döllenme eksikliği ve uygun tozlayıcı çeşitlerin kullanılmaması, meyve tutumunu azaltmaktadır.
• Partenokarpi ve tozlanma: Bazı çeşitler döllenmeden de meyve verebilir. Ancak tozlanma yoluyla döllenme sağlandığında meyve özelliklerinde (burukluk, et rengi) değişiklik olabilir.
• Arı aktivitesi: Çiçeklenme döneminde arıların yeterli düzeyde bahçelere çekilememesi meyve tutumunu etkileyebilir.
• İklimsel riskler: Soğuklama ihtiyacı olan tür, erken sıcaklık artışlarında zarar görebilir.
• Güneş yanıkları: Meyve yüzey kalitesini ve raf ömrünü olumsuz etkileyebilir; bu sorunun çözümü için taç yapısının dengeli kurulması ve gölgeleme yöntemlerinin kullanılması önerilmektedir.
• Rüzgâr hasarı: Dalları gevrek olan ağaçlar, özellikle hasat öncesi rüzgârlarla zarar görebilmektedir.
• Meyve dökümleri: Aşırı meyve tutumu, su dengesizliği, besin eksiklikleri ve zararlılar meyve dökümüne yol açmaktadır.

^{Cennet (Trabzon) Hurması Yetiştiriciliği. (Youtube/Çiftçi TV)}

Pazarlama ve Tüketim Sorunları

Türkiye’de üretilen çeşitlerin çoğu hasat döneminde buruk tat özelliği göstermekte, bu da tüketici tarafından yeterince tanınmadığında olumsuz izlenime yol açmaktadır. Buruk olmayan, sertken tüketilebilen, renkli, dayanıklı ve çekirdeksiz çeşitlerin üretiminin artırılması tüketimi teşvik edebilir. Ayrıca tüketiciye sunumda ambalajlama, standardizasyon ve olgunluk düzeyi gibi faktörler önem arz etmektedir.

Öneriler ve Gelecek Perspektifi

• Pazara uygun (buruk olmayan) çeşitler tercih edilmelidir.
• Hasat dönemleri çeşitlendirilerek pazarlama süresi uzatılmalıdır.
• Üretim belirli bölgelere yoğunlaştırılarak kitlesel üretim ve ihracat potansiyeli artırılabilir.
• Hasat sonrası zararları en aza indirecek uygulamalar benimsenmelidir.
• Tüketici eğitimi ve görsel tanıtım kampanyaları aracılığıyla meyvenin tanınırlığı artırılmalıdır.
• Kurutma ve fonksiyonel gıda olarak kullanımı teşvik edilmelidir.
• Organik, sözleşmeli ve sertifikalı üretim sistemleriyle pazar değeri artırılabilir.