Hatay beyaz balkabağı, Cucurbita moschata türüne ait, Hatay ilinde yetiştirilen bir bal kabağı çeşididir. Antakya Ticaret ve Sanayi Odası tarafından 17.03.2023 tarihinde yapılan başvuruya istinaden 01.02.2024 tarihinde 1533 tescil numarası ile mahreç işareti olarak tescil edilmiştir. Ürün grubu "İşlenmiş ve işlenmemiş meyve ve sebzeler ile mantarlar" olarak sınıflandırılmıştır. Ürünün Hatay ile ün bağı, bölgenin iklim özellikleri, yerel üretim metotları ve bölgede yaygın olarak kabak tatlısı yapımında kullanılmasına dayanır.
Ürün Özellikleri
Hatay beyaz balkabağı, dış kabuğu beyaz-gri tonlarında, iç kısmı ise sarı-turuncu renklerde olan sert yapılı ve kısmen tatlı bir kabaktır. Meyve şekli uzun silindirik, yuvarlak veya basık yuvarlak olabilir ve dilimli bir yapı gösterir. Bitkinin sapları kalın; yaprakları koyu yeşil, geniş ve tüylüdür. Sürünücü yapıda olan bitki dalları 6 metreye kadar uzayabilir.
Ürünün ayırt edici özellikleri Hatay ilinin sıcak ve karasal iklim yapısı, gece-gündüz sıcaklık farkları ve güneşlenme olanaklarından etkilenir. Bölge topraklarının mineral ve organik maddece zengin, derin, geçirgen ve tınlı-killi yapısı, ürünün 60 kilograma kadar ağırlığa ulaşmasına olanak sağlar.
Meyvenin et kalınlığı en fazla 8 cm, kabuk kalınlığı en fazla 6 mm, çekirdek evi uzunluğu en fazla 60 cm ve Briks (suda çözünen kuru madde) değeri en az %3 olarak belirlenmiştir.
Üretim Metodu
Üretim, Hatay ilinde açıkta yetiştiricilik yöntemiyle yapılır. Üreticiler, genellikle bir önceki hasattan ayırdıkları iri ve dolgun tohumluk çekirdekleri kullanır. Dekar başına ortalama 1 kilogram tohum kullanılır.
- Toprak Hazırlığı: Arazi sonbaharda derin sürülür. İlkbaharda yanmış çiftlik gübresi ile ikinci sürüm yapılarak toprağın su tutma kapasitesi ve havalanması artırılır. Tozlaşma için arı kovanlarının çevrede bulundurulması tavsiye edilir.
- Ekim: Ekim işlemi, toprak sıcaklığı 10-13 °C aralığında olduğunda, nisan-aymıs aylarında yapılır. Genellikle güney (bakı) yönü tercih edilir ve sıra ile kök arası mesafe ortalama 2 metre olarak ayarlanır.
- Bakım ve Çapalama: Tohumlar yaklaşık iki hafta içinde çimlenir. Bitki yaprakları geliştikten sonra yabancı ot temizliği, toprağın kaymak tabakasının kırılması ve bitki boğazının doldurulması amacıyla çapalama işlemi uygulanır.
- Sulama: İlk meyveler görülene kadar (kuraklık harici) sulamadan kaçınılır. Meyve görüldükten sonra bitkinin hızlı gelişimi nedeniyle sık aralıklarla sulama yapılır. Rakım düştükçe ve sıcaklık arttıkça sulama ihtiyacı artar.
- Gübreleme ve Zirai Mücadele: Toprak analizine göre gübreleme yapılır; sonbaharda ahır gübresi uygulaması yaygındır. Zirai mücadelede öncelik sağlıklı tohum kullanımıdır. Yabancı ot mücadelesi çapalama ile yapılır. Gerekli durumlarda, polinatörlere (arılar vb.) zarar vermeyecek şekilde, ilgili mevzuata uygun bitki koruma ürünleri kullanılabilir.
- Hasat: Hasat, genellikle ekimden ortalama 4 ay sonra, ağustos ayında başlanır. Bitki yaprakları sararıp kabak sapları kuruyarak gövdeden kolayca ayrılacak duruma geldiğinde, yağışsız günlerde yapılır. Saplar kesilerek veya kırılarak toplanır. Lekeli, çürük veya zarar görmüş kabaklar ayıklanır.
- Depolama ve Piyasaya Arz: Ürünler serin, kuru, temiz ve kokudan ari ortamlarda muhafaza edilir. Piyasaya bütün, dökme veya dilimlenmiş (kabuklu/soyulmuş) olarak, gıdaya uygun ambalajlarda ve ilgili gıda mevzuatına uygun etiketlerle sunulur.
Coğrafi Sınır ve Denetim
Hatay beyaz balkabağının ün bağı ve yerel üretim metotları nedeniyle, yetiştirilmesi ve üretim aşamalarının tamamı Hatay ili sınırları içinde gerçekleştirilmelidir.
Denetim işlemleri, tescil ettiren Antakya Ticaret ve Sanayi Odası’nın koordinatörlüğünde yürütülür. Denetim mercii; Antakya Ticaret ve Sanayi Odası, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü ve Hatay İl Tarım ve Orman Müdürlüğü temsilcilerinden oluşan en az üç kişilik bir komisyondur.
Denetimler yılda en az bir kez veya şikâyet üzerine yapılır. Denetimlerde ürünün hasat işlemleri, depolama koşulları, piyasaya arzı ve Hatay beyaz balkabağı ibaresi ile mahreç işareti ambleminin kullanım biçiminin uygunluğu kontrol edilir. Denetim sonuçları raporlanarak Antakya Ticaret ve Sanayi Odası tarafından Türk Patent ve Marka Kurumu'na sunulur.
