Transponder, radar tarafından sorgulandığında otomatik olarak sinyal gönderen bir uçuş cihazıdır. Kokpitte bulunan bir panel vasıtasıyla, pilot kendisine tahsis edilen transponder kodunu girerek, ATC'nin hava aracını tanımlamasını sağlar. Sorgulama neticesinde transponder kimlik ve irtifa bilgisini gönderir. Hava aracının pozisyonu, sinyal gidiş-dönüş zamanına göre ve radar anteninin yönüne göre belirlenir. Bir hava aracının transponderi devre dışı olduğu zaman o hava aracına dair hiçbir bilgi alınamaz ve iletişim kurulamaz.
Transponder kavramı 1940'larda İngilizce transmitter (verici) ve responder (yalnıtlayıcı) sözcüklerinden türetilmiştir.
Tarihçe
Havacılık transponderi ilk olarak İkinci Dünya Savaşında Amerikan ve İngiliz Ordusu tarafından radarda dost ve düşman uçakları birbirinden ayırabilecek bir sistem (Dost-Düşman Tanımlama Sistemi, IFF) olarak geliştirilmiştir.
Aynı sistem Sivil Hava Trafiği kontrolü tarafından 1950'lerde uyarlanarak genel ve ticari havacılık için trafik hizmeti vermek amacıyla ikincil sürveyans radarı (işaret radarı) sistemlerinde kullanılmıştır.
Transponder Türü
Birçok farklı RF (Radyo Frekansı) iletişim protokolleri sivil havacılık transponderleri için standartize edilmiştir. Sorgulama moduna bağlı olarak transponderlar tanımlama kodu, uçak konumu, basınç yüksekliği, çağrı adı ve diğer bilgileri sağlar.
Farklı transponder modlarının tanımları:
- Mode A: Ekipman sadece tanımlayıcı bir kod iletir.
- Mode C: Tanımlayıcı kod ve uçak basınç yüksekliği sağlar.
- Mode S: Seçici sorgulama için birden fazla formatta bilgi sağlar. Aşırı sorgulamadan kaçınmaya yardımcı olmak ve otomatik olarak çarpışmadan kaçınmaya izin vermek için tasarlanmıştır.
En yaygın olarak kullanılan transponder modu "S"tir.
Transponder Ayarları
Bir transponder switch'inin genelde birden fazla konumu vardır:
- OFF: Transponderı kapatır.
- STBY: Transponderı açar ve uçuş için hazır hale getirir. (Isınma)
- ON: Radara yalnızca kod ve konum gibi temel bilgileri gönderir.
- ALT: "S" ya da "C" modunda kullanılır, ek olarak yükseklik bilgisi iletilir.
- TA: Trafik danışmanlığı sağlar.
- TA/RA: Trafik ayrımı danışmanlığı sağlar.
Transponder ayarları örneği
- IDENT: Tüm A, C ve S transponder modları, hava trafik kontrolörlerinin bir uçağı bulmasına yardımcı olan "IDENT" (tanımlama) özel işlev butonunu içerir. IDENT tuşu sadece ATC'nin talebi üzerine kullanılır.
IDENT tuşu
Transponder Kodları
Transponder ileticisi genel olarak uçuşu tanımlamak için farklı kodlar kullanır. Squawk kodları dört basamaklı numaralardan oluşur. Transponder üstünde bulunan kadranlar 0'dan 7'ye kadar okur.
Belirli özel durum veya uçuşlar için özel squawk tahsis edilir.
- 7700: "Uçakta acil durum var."
- 7600: "Telsiz arızası var."
- 7500: "Uçak kaçırıldı."
Transponder Çalışma Prensibi
Transponder, yer tabanlı bir radar sistemi tarafından yapılan bir sorguya cevap vermek üzere tasarlandığı için genellikle şu şekilde çalışmaktadır:
1- Radar Sorgusu: Yer tabanlı bir radar sistemi, hava alanındaki bir uçağı takip etmek için transponder'a bir sorgu gönderir. Bu sorgu, uçaktan belirli bilgiler ister.
2- Sinyal Gönderme: Transponder, radar sorgusuna cevap olarak uçağın bilgilerini gönderir. Bu bilgiler, transponder tarafından gönderilen bir radyo sinyalinde şifrelenmiş olarak bulunur.
3- Radar Tarafından Okunma: Yer tabanlı radar sistemi, transponder tarafından gönderilen sinyali okur ve uçak hakkında bilgi toplar.
4- Ekran Görüntüsü: Yer tabanlı radar sistemi, transponder tarafından gönderilen bilgileri ekran görüntüsüne dönüştürür ve hava trafik kontrol operatörleri görüntüler.
Avantajları
- Havacılık Güvenliği: Transponder, hava trafik kontrol (HTK) operatörlerine uçakların hareketlerini gerçek zamanlı olarak izleme ve yönetme imkânı sunar. Bu, potansiyel çatışmaları tespit etme ve havacılık güvenliğini artırma açısından çok önemlidir.
- Uçak Tanıma: Transponder tarafından gönderilen bilgiler, HTK operatörlerine uçakları tanıma imkânı sunar. Bu, hava alanındaki uçakların birbirinden ayırılmasını ve dolayısıyla hava trafik kontrolünün verimli hale gelmesini sağlar.
- Ekonomik: Transponder, hava trafik kontrol sistemlerinin verimli ve güvenli bir şekilde çalışmasını sağlar, bu da havacılık endüstrisine maddi açıdan avantaj sağlar.
- Havacılık Verimliliği: Transponder, hava trafik kontrol operatörlerine uçakların hareketlerini gerçek zamanlı olarak izleme ve yönetme imkânı sunar, bu da havacılık verimliliğini artırır.
- Gelişen Teknolojiler: Transponder teknolojisi sürekli olarak gelişmektedir ve daha da gelişecektir. Bu, havacılık endüstrisine daha güvenli ve verimli bir hava trafik kontrol sistemi sunma potansiyeli taşır.
