Hareket memuru, demiryolu işletmeciliğinde trenlerin istasyonlar arası sevk ve idaresini sağlayan, tren trafik akışını düzenleyen ve sinyalizasyon sistemleriyle tren hareketlerini yöneten teknik personeldir. Emniyetli, zamanında ve düzenli tren işletmeciliğinin sağlanmasında kritik role sahiptir.
Görev ve Sorumluluklar
TCDD ve Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı yönetmeliklerine göre hareket memurlarının temel görevleri şunlardır:
- Trenlerin varış, kalkış ve geçiş işlemlerini organize etmek.
- Sinyal sistemlerini ve makasların doğru konumda olduğunu kontrol etmek.
- Tren hareketlerinin istasyon şefi ve makinist ile koordineli yürütülmesini sağlamak.
- Tren kayıt defterlerini ve elektronik veri sistemlerini düzenli tutmak.
- Güzergâh üzerinde oluşabilecek olağanüstü durumlara (hattın kapanması, kaza, hava şartları) anında müdahale etmek.
- Diğer istasyonlarla haberleşme sağlayarak tren geçiş planlamasını koordine etmek.
- Yük ve yolcu trafiğine göre uygun yönlendirme yapmak ve planlanan tarifeye göre işletmeyi sürdürmek.
Hareket memuru, aynı zamanda trenin istasyondan güvenli şekilde hareket etmesini sağlayan hareket talimatını (geçiş emri) verir ve bu sorumluluğu taşıyan yetkili personeldir.
Eğitim ve Belgelendirme Süreci
Hareket memuru olarak çalışabilmek için aşağıdaki nitelikler ve eğitim aşamaları gereklidir:
- Asgari eğitim düzeyi: En az lise, tercihen Raylı Sistemler Teknolojisi bölümü mezunu
- Temel eğitimler:
- Sinyalizasyon sistemleri
- Tren işletmeciliği ve trafik yönetimi
- Elektronik haberleşme sistemleri
- İş sağlığı ve güvenliği
- Kriz anı yönetimi ve tahliye prosedürleri
- Uygulamalı eğitimler:
- İstasyon trafik senaryoları
- Simülatör eğitimleri
- Gece ve vardiya çalışması koşullarına hazırlık
Eğitim sürecini tamamlayan adaylar TCDD Taşımacılık A.Ş. tarafından yapılan sınavlarda başarılı olduklarında "hareket memuru" unvanını alır ve aktif göreve atanırlar.
Kullandıkları Sistemler ve Araçlar
Hareket memurları, görev sırasında birçok teknik ve dijital altyapıyı eş zamanlı kullanmakla yükümlüdür:
- Elektronik tren takip sistemleri
- Sinyal panelleri ve hat kilitleme sistemleri
- Analog ve dijital haberleşme sistemleri
- Tren tarifeleri ve işletme ekranları
- Tren Sefer Defteri (TSD) ve e-imza sistemleri
Demiryolu Hareket Memuru (Yapay Zeka İle Oluşturulmuştur)
Çalışma Ortamı ve Koşulları
Hareket memurları, istasyon kontrol odalarında çalışır ve genellikle 3 vardiya sisteminde görev alırlar. Görev süreleri içinde dikkat, odaklanma ve ani karar verme becerileri ön plandadır. İş yükü, istasyonun büyüklüğüne ve tren trafiğinin yoğunluğuna göre değişkenlik gösterir. Güvenlik odaklı çalıştıkları için, görevde hata toleransı düşüktür. Psikoteknik değerlendirme, düzenli göz ve işitme kontrolleri gibi sağlık testleri uygulanır.
Yasal Mevzuat ve Türkiye’deki Uygulamalar
Hareket memurluğu, Demiryolu Emniyet Kritik Görevler Yönetmeliği kapsamında tanımlanmış bir emniyet kritik görevdir. TCDD Taşımacılık A.Ş.’nin “205 Numaralı Genel Emir” dokümanında hareket memurunun görev, yetki ve sorumlulukları açık şekilde tanımlanmıştır.
İlgili düzenlemelere göre;
- Her trenin kalkışı mutlaka hareket memuru tarafından yönlendirilmelidir.
- Tren sefer defteri, tren yol belgesi ve güzergâh planları hareket memuru tarafından imzalanmalıdır.
- Özellikle sinyalsiz hatlarda veya olağanüstü durumlarda geçiş izni yalnızca bu personel tarafından yazılı ya da sözlü olarak verilir.
İş Sağlığı ve Güvenliği
Hareket memurlarının görev yaptığı istasyon kontrol merkezlerinde ergonomik masa ve ekranlar, gürültü kontrolü ve aydınlatma standartlarına uygunluk gibi iş sağlığı unsurlarına dikkat edilir. Stres yönetimi, gece vardiyalarında dikkat tazeleme ve acil durum karar alma konularında düzenli hizmet içi eğitimler sağlanır.
Hareket memuru, demiryolu ulaşımının işletme ayağında, trenlerin güvenli ve zamanında yönetilmesini sağlayan personeldir. Modern sinyalizasyon ve dijital sistemlere hâkimiyeti, stresli durumlarda karar alabilme becerisi ve dikkat disiplini ile ön plana çıkar.
