Tüylü Çan Çiçeği, bilimsel adı Campanula tomentosa Lam. olan, çan çiçeğigiller (Campanulaceae) familyasına ait çok yıllık, otsu bir bitki türüdür. Türkiye florasına özgü nadir ve endemik türlerden biridir. Tüylü ve sık yapılı gövdesi, mor-mavi tonlarında çan şeklinde çiçekleri ve karakteristik bitki örtüsü ile ayırt edilir. Bitkinin yaprak ve sapları yoğun tüylerle kaplıdır; bu özellik, hem isimlendirmesine hem de kurak ortamlara adaptasyonuna katkı sağlar.

^{Tüylü Çan Çiçeği (Tarım ve Orman Bakanlığı)}

Morfolojik Özellikler

Tüylü Çan Çiçeği, genellikle 15–40 cm yüksekliğe ulaşan, gövdesi dik ve dallanabilen bir bitkidir. Yapraklar sapsız ya da kısa saplı, kenarları dişli ve yüzeyi tüylerle kaplıdır. Çiçekleri genellikle çan biçiminde olup, morumsu mavi veya leylak renklerindedir. Çiçekler, tek tek ya da küçük salkımlar hâlinde gövdenin üst kısımlarında yer alır. Çiçeklenme dönemi Nisan sonundan Mayıs ortalarına kadar sürer. Meyvesi kapsül formundadır ve tohumları rüzgâr yoluyla yayılır.

Yayılım ve Habitat

Bu tür yalnızca Türkiye'de, Batı Anadolu Bölgesi’nde bulunan Aydın ili sınırları içerisindeki Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Millî Parkı’nda doğal olarak yetişir. Genellikle deniz seviyesinden 400 metreye kadar olan yüksekliklerde, kalkerli topraklarda, taşlık ve kayalık alanlarda yaşar. Kaya çatlakları, taş duvar aralıkları, alüvyon yamaçlar ve yarı gölgeli makilik alanlar, türün başlıca yaşam alanlarıdır. Habitat tercihleri, türün kuraklığa ve doğrudan güneş ışığına karşı dayanıklı bir yapıya sahip olduğunu gösterir.

Ekolojik Rol ve Biyoçeşitlilik İçindeki Yeri

Tüylü Çan Çiçeği, mikrohabitat düzeyinde toprak tutucu özellik göstermekte ve çevresindeki bitki çeşitliliğiyle simbiyotik bir denge kurmaktadır. Özellikle polinatör böcekler için önemli bir nektar kaynağıdır. Endemik olması ve sınırlı alanda yayılım göstermesi nedeniyle, bu tür aynı zamanda biyolojik çeşitliliğin bir göstergesi olarak kabul edilir. Bu türün korunması, yalnızca bireysel varlığının devamı değil, aynı zamanda bulunduğu ekosistemin bütünlüğünün korunması açısından da önem taşır.

Tehditler ve Koruma Durumu

Tüylü Çan Çiçeği, sınırlı yayılımı nedeniyle habitat tahribatına karşı oldukça duyarlıdır. Özellikle kıyı bölgelerinde artan yapılaşma, turizm baskısı, yangınlar ve bilinçsiz bitki toplayıcılığı gibi faktörler bu tür için başlıca tehditler arasında yer alır. Ayrıca, iklim değişikliği sonucu kuraklık dönemlerinin uzaması da türün yaşam döngüsünü olumsuz etkilemektedir.

Tür, Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) kırmızı listesinde “Hassas (Vulnerable)” kategorisinde yer almaktadır. Türkiye’de ise 2872 sayılı Çevre Kanunu kapsamında koruma altına alınmıştır. Bu kanun uyarınca, türün doğal ortamından koparılması, zarar verilmesi ya da taşınması ciddi para cezalarına tabidir. 2025 yılı itibariyle bu türü koparanlara uygulanan ceza 73.747 TL ile 557.212 TL arasında değişmektedir.

^{Tüylü Çan Çiçeği (Yapay Zeka Tarafından Oluşturulmuştur.)}

Koruma ve İzleme Çalışmaları

2019 yılında T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı Doğa Koruma ve Millî Parklar Genel Müdürlüğü tarafından “Tüylü Çan Çiçeği Tür Eylem Planı” hazırlanmıştır. Bu plan çerçevesinde türün doğal yaşam alanlarının izlenmesi, popülasyonlarının haritalandırılması, türün çoğaltılması ve kamuoyunun bilinçlendirilmesine yönelik çalışmalar yürütülmektedir. Ayrıca, Dilek Yarımadası’ndaki koruma zonları içinde ekoturizm faaliyetleri, bu türün zarar görmesini engelleyecek şekilde düzenlenmiştir.

Geleneksel Kullanım ve Kültürel Değer

Tüylü Çan Çiçeği’nin halk arasında bazı geleneksel tıbbi kullanımları bulunduğu bilinmektedir. Özellikle sindirim sistemi rahatsızlıklarına karşı bitki çayı şeklinde tüketildiği veya haricen cilt sorunlarına karşı kullanıldığı ileri sürülmektedir. Ancak bu tür kullanımlar, bilimsel araştırmalarla desteklenmediği için modern fitoterapi alanında önerilmemektedir.