Tykhe Heykeli, Roma İmparatorluk Dönemi’ne tarihlenen mermer bir eserdir ve kentin koruyucu tanrıçası Tykhe’yi betimler. Tanrıçanın başında yüksek bir kalathos (sepet) taç yer alır. Bugün İstanbul Arkeoloji Müzeleri koleksiyonunda yer alan eser, hem kent tanrıçası kültünün görsel bir örneği hem de Roma döneminde Anadolu’daki heykel üretiminin bir temsilcisi olarak dikkat çeker.
Tykhe Heykeli, İstanbul Arkeoloji Müzeleri (Fotoğraf: Nazlı Kemerkaya)
Buluntu Yeri ve Keşif Süreci
Heykel, 1931 yılında Prusias ad Hypium antik kentinde gün ışığına çıkarılmış, sonrasında İstanbul Arkeoloji Müzeleri koleksiyonuna girmiştir. Müzenin kuruluş yıllarında gerçekleştirilen sistemli toplama çalışmalarının bir parçası olarak envantere alınan eser, İstanbul Arkeoloji Müzeleri koleksiyonunun önemli parçalarından biri haline gelmiştir.
Betimleme ve İkonografi
Tykhe Heykeli mermerden yapılmıştır ve tanrıça ayakta, cepheden betimlenmiştir. Geleneksel Tykhe tasvirlerinde görülen kule biçimli taç (coronamuralis) bu örnekte bulunmaz; onun yerine bitkisel motiflerle süslü yüksek bir kalathos taç yer alır. Yüz hatları idealize edilmiş, bakışları durağan biçimde işlenmiştir. Üzerindeki uzun khiton (ince, uzun tunik) ve himation (omuzdan sarılan kalın örtü) kıvrımları derin oyuklarla verilmiştir. Özellikle gövde boyunca inen kıvrımlar heykeltıraşlık tekniğini yansıtmaktadır. Sağ kol yana açık olup dirsekten itibaren eksiktir; elde gemi dümenine ait izler tespit edilmiştir.
Sol kolunda bereket boynuzu (cornucopia) ile birlikte zenginliğin simgesi olan çocuk figürü Plutos taşımaktadır. Bu ikonografik düzenleme, Tykhe’nin kentlerin koruyucusu olmasının yanı sıra bereket ve refahla da ilişkilendirildiğini göstermektedir. Pluto sağ elinde meyveler taşır, sol eliyle tanrıçanın saçına dokunur biçimde betimlenmiştir. Saç, taç ve giysi detaylarında matkap işçiliği izlenmektedir.
Tykhe Heykeli Yan Görünümü, İstanbul Arkeoloji Müzeleri (Fotoğraf: Nazlı Kemerkaya)
Antik geleneğe göre Tykhe, Okeanos’un kızlarından biri kabul edilmekte ve her kentin kendi Tykhe’si olduğu düşünülmektedir. Heykelin durağan cephe düzeni ve simetrik işlenişi, Roma İmparatorluk Dönemi’nde Anadolu’da üretilen kent tanrıçası tasvirleriyle uyum göstermektedir.
Korunma Durumu
Tykhe Heykeli genel hatlarıyla sağlam durumdadır. Mermer yüzeyinde zamanla meydana gelen aşınmalar ve küçük çaplı kırıklar bulunmakla birlikte figürün bütünlüğü korunmuştur. Sol kolda taşınan bereket boynuzu ve Plutos figürü de büyük oranda sağlamdır, yalnızca ayrıntılarda bazı kayıplar gözlenmektedir.
