Avrupa kıtasının doğusunda, Karadeniz’in kuzeyinde yer alan Ukrayna; hem Doğu Avrupa’nın jeopolitik kalbi hem de kültürel olarak Avrupa ile Avrasya arasında bir geçiş ülkesidir. 603.550 kilometrekarelik yüzölçümüyle Rusya’dan sonra Avrupa’nın ikinci büyük ülkesidir. Başkenti Kiev (Kyiv) olan Ukrayna, 2025 itibarıyla yaklaşık 35,6 milyon nüfusa sahiptir. Verimli kara toprakları (çernezyom) sayesinde tarih boyunca “Avrupa’nın tahıl ambarı” olarak anılmıştır.

Ukrayna’nın kimliği, bin yılı aşkın bir tarih boyunca hem Bizans hem Slav hem de Batı Avrupa kültürel unsurlarının kesişiminde şekillenmiştir. 10. yüzyılda Avrupa’nın en güçlü devleti olan Kiev (Kyiv) Rusyası’nın merkeziydi; ardından Polonya-Litvanya, Osmanlı ve Rus imparatorluklarının nüfuz sahasında kaldı. 1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla yeniden bağımsızlığını kazandı. 2014’te Rusya’nın Kırım’ı ilhakı, 2022’de başlayan geniş çaplı işgal girişimi ülkenin modern tarihini belirleyen dönüm noktaları oldu.

Bugün Ukrayna, toprak bütünlüğünü koruma mücadelesiyle birlikte demokratikleşme, yolsuzlukla mücadele ve Avrupa-Atlantik kurumlarına entegrasyon hedefiyle dönüşümünü sürdürmektedir. Doğal kaynakları, güçlü tarım altyapısı ve dirençli sivil toplumu, savaş koşullarına rağmen ülkeyi yeniden inşa sürecinde önemli bir aktör hâline getirmiştir.

Milli Marşı

Ukrayna’nın millî marşı “Ще не вмерла України і слава, і воля” (“Şçhe ne vmerla Ukrayiny i slava, i volya” – Ukrayna’nın şanı ve özgürlüğü henüz ölmedi) adını taşır. Sözleri Pavlo Chubynsky tarafından 1862’de yazılmış, müziği Mykhailo Verbytsky tarafından bestelenmiştir. Marş, 19. yüzyılın sonunda Ukrayna milliyetçiliğinin sembollerinden biri hâline gelmiş; Sovyet döneminde yasaklanmış, 1992’de bağımsızlıkla birlikte resmen kabul edilmiştir.

Metin, Ukrayna halkının özgürlük iradesini, bağımsızlık mücadelesini ve vatan sevgisini yücelten sade ama güçlü bir yapıya sahiptir. Günümüzde özellikle savaş yıllarında, toplumsal direncin ve kimliğin sembolü hâline gelmiştir.

^{Ukrayna Milli Marşı (}^Youtube⁾

Tarih

İlk Topluluklar ve Antik Dönem

Ukrayna toprakları, tarih öncesi çağlardan beri yerleşim görmüştür. Dinyeper, Dinyester ve Güney Bug nehirleri boyunca gelişen Tripolye (Trypillia) kültürü (M.Ö. 5500–2750), Avrupa’nın en eski tarımsal uygarlıklarından biridir. Daha sonra Karadeniz kıyılarında Yunan kolonileri (Olbia, Chersonesos, Theodosia) kurulmuş; kuzeyde İskit ve Sarmat göçebeleri hâkim olmuştur. Roma ve Bizans dünyasıyla ticaret bağları, bölgenin kültürel karışımını derinleştirmiştir.

9. yüzyıldan itibaren Slav kabileleri, Viking kökenli Varangianlarla etkileşime girerek bölgedeki ilk organize devleti kurdular: Kiev Rusyası. Büyük Knezi I. Volodymyr (Vladimir) döneminde (988) Hristiyanlığın kabul edilmesiyle Bizans etkisi arttı. 11. yüzyılda Yaroslav Mudriy (Bilge Yaroslav) zamanında hukuk, mimari ve eğitim alanlarında önemli ilerlemeler kaydedildi. Bu dönem, Ukrayna tarihyazımında “Altın Çağ” olarak anılır.

^{Kiev Knezliği'nin Ortodoksluğu Kabul Etmesiyle İnşa Edilen Ayasofya Katedrali (}^Flickr⁾

Orta Çağ Dönemi

13. yüzyılda Moğol istilaları Kiev Rusyası’nı yıktı. Ardından toprakların batı kısmı Litvanya Büyük Dükalığı ve daha sonra Polonya-Litvanya Birliği’nin parçası oldu. Polonya yönetimi, aristokratik toprak sistemi olan szlachta düzenini uyguladı; bu durum yerel halk arasında sınıfsal gerilimleri artırdı. Dinyester ve Dinyeper havzalarındaki köylüler ağır vergi ve askerî yükümlülükler altında eziliyordu. Bu sosyoekonomik baskı, 16. yüzyıldan itibaren Kazak topluluklarının yükselişine zemin hazırladı.

17. yüzyılda Kazak lider Bohdan Khmelnytsky, Polonya’ya karşı ayaklanarak Zaporojya Kazak Hetmanlığı'nı kurdu. Dinyeper’in aşağı kesimlerinde yaşayan Zaporojya Kazakları, hem Osmanlı İmparatorluğu’nun kuzey sınırlarında savaşçı bir tampon güç olarak hem de Polonya’ya karşı özerklik arayışı içinde önemli bir topluluk hâline geldi. Başlangıçta bağımsız bir Kazak devleti kurma hedefi taşıyan bu hareket, zamanla Moskova ile yapılan Pereyaslav Antlaşması (1654) sonucunda Rus Çarlığı’nın koruması altına girdi. Bu anlaşma, modern Ukrayna tarihinde hem siyasi bağımlılığın hem de kimlik çatışmasının başlangıcı kabul edilir.

18. yüzyılda Rus İmparatorluğu, Kazak özerkliğini sistematik biçimde ortadan kaldırdı. 1764’te Hetmanlık lağvedildi, 1775’te Zaporojya Sich dağıtıldı. Aynı dönemde Osmanlı İmparatorluğu’yla yapılan savaşlar sonucunda Kırım Hanlığı 1783’te Rusya tarafından ilhak edildi. Böylece Karadeniz’in kuzey kıyıları tamamen Rus kontrolüne geçti.

^{Bohdan Khmelnytsky Önderliğinde Yayımlanan Ukrayna Bağımsızlık Bildirgesi (}^Picryl⁾

Rus ve Avusturya-Macaristan Hakimiyeti

19. yüzyıl boyunca Ukrayna toprakları Rus İmparatorluğu ve Avusturya-Macaristan arasında bölünmüştü. Dinyester’in doğusu Rus egemenliğindeyken, batıda Lviv merkezli Galiçya bölgesi Avusturya yönetimi altındaydı. Rus yönetimi altında Ukrayna dili yasaklanmış, Kiev Üniversitesi’nde bile Rusça dışındaki yayınlar sansürlenmişti. 1863 tarihli Valuev Kararnamesi ve 1876’daki Ems Ukazı, Ukraynaca kitap basımını ve eğitimde kullanılmasını tamamen engelledi. Buna karşın batıdaki Avusturya topraklarında kültürel yaşam daha serbestti; bu nedenle Galiçya, Ukrayna milliyetçiliğinin entelektüel merkezi hâline geldi.

Taras Şevçenko’nun şiirleri halk dilinde millî bilincin temelini attı. 19. yüzyıl sonlarında “Hromada” adlı gizli dernekler Kiev ve Harkiv’de örgütlendi. 1905 Rus Devrimi, kısa bir liberal dönem açtıysa da 1917’ye kadar ulusal hareketler büyük ölçüde bastırıldı.

1917’de Rusya’daki devrimle birlikte Kiev’de Merkez Rada (Merkezi Konsey) kuruldu ve Ukrayna Halk Cumhuriyeti ilan edildi. Ancak aynı yıl içinde Bolşevikler karşı-devrim yaparak ülkeyi iç savaşa sürükledi. 1921’de Ukrayna, fiilen Sovyetler Birliği’ne dahil edildi.

1920’lerin başında kısa süren “Ukraynalaştırma Politikası”, Ukrayna dilinin resmî kurumlarda kullanılmasına izin verdi. Ancak Stalin döneminde bu özgürlük ortadan kalktı. 1932–1933 yıllarında uygulanan zorunlu kolektifleştirme politikası, Holodomor olarak bilinen insan yapımı büyük kıtlığı doğurdu; 3 ila 5 milyon Ukraynalı açlıktan öldü. Bu olay, günümüzde Ukrayna tarafından soykırım olarak tanımlanmaktadır.

^{Stalin'in Uyguladığı Holodomor Sonucu Açlıktan Ölen Ukrayna Halkı (}^{Store Norske Leksikon}⁾

Modern Dönem

İkinci Dünya Savaşı sırasında Ukrayna, savaşın en kanlı cephelerinden biri hâline geldi. 1941’de Nazi Almanyası ülkeyi işgal etti; Ukraynalılar hem Sovyet ordusunda hem de bağımsızlık yanlısı gruplarda savaştı. Yahudi nüfusun büyük kısmı Holokost’ta katledildi. 1944–45’te Kızıl Ordu bölgeyi yeniden ele geçirdi ve savaş sonrası Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti olarak Sovyetler Birliği’nin en büyük ikinci cumhuriyeti konumuna geldi.

1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla bağımsızlığını ilan etti. 2004’teki Turuncu Devrim, demokratikleşme talebinin sembolü oldu. Milyonlarca kişinin Kiev’in Bağımsızlık Meydanı’nda (Maidan Nezalezhnosti) haftalarca süren protestoları, demokratikleşme ve Avrupa yanlısı politikaları savunan bir kuşağın ortaya çıkışını simgeledi.

2013–2014 döneminde yaşanan Euromaidan Olayları, ülkenin yönelimini kalıcı biçimde Batı’ya çevirdi. Dönemin Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç’in AB Ortaklık Anlaşması’nı reddetmesi, ülke çapında protestolara yol açtı. Şiddet olayları ve rejim baskısı sonucu Yanukoviç’in devrilmesiyle sonuçlanan bu süreç, Rusya’nın Kırım’ı 2014’te ilhak etmesi ve Donbas bölgesinde ayrılıkçı çatışmaların başlaması ile büyük bir güvenlik krizine dönüştü.

^{Euromaidan Protestoları Sırasında Bariyer Kuran Göstericiler (}^{Anadolu Ajansı}⁾

24 Şubat 2022’de Rusya’nın geniş çaplı işgaliyle Ukrayna modern tarihinin en zor dönemine girdi. Başkan Volodimir Zelenskiy liderliğindeki yönetim, Batı’dan aldığı destekle toprak savunmasını sürdürmektedir. 2025 itibarıyla savaş, ülkenin doğu ve güney bölgelerinde sürerken, Ukrayna aynı zamanda Avrupa Birliği üyeliği için müzakerelere hazırlanmaktadır.

^{Rus İşgali Sonrası Bucha Sokakları (}^Rawpixel⁾

Coğrafya

Ukrayna, Doğu Avrupa’nın kalbinde, kuzeyde Belarus, doğuda Rusya, batıda Polonya, Slovakya ve Macaristan, güneybatıda Romanya ve Moldova ile çevrilidir. Güney kıyıları Karadeniz ve Azak Denizi’ne açılır. Toplam yüzölçümü 603.550 km² olup Avrupa kıtasının en geniş sınırlarına sahip ülkelerinden biridir.

Ülkenin büyük kısmı Doğu Avrupa Düzlüğü üzerinde yer alır. Ortalama rakım 175 metredir; doğu ve orta kesimler geniş tarım ovalarıyla kaplıdır. Ukrayna topraklarının üçte ikisini oluşturan bu kara, yüksek verimliliğiyle dünya tarımında stratejik öneme sahiptir. Bu nedenle ülke, yüzyıllardır “Avrupa’nın tahıl ambarı” olarak anılır.

^{Ukrayna bayrağına renklerini veren meşhur buğday tarlaları ve mavi gökyüzü (}^Pexels⁾

Sınırları ve Komşuları

Ukrayna’nın kuzeyinde Belarus (891 km), doğusunda Rusya (1.974 km), batısında Polonya (535 km), Slovakya (98 km), Macaristan (103 km), güneybatısında Romanya (605 km) ve Moldova (939 km) yer alır. Güney kıyıları Karadeniz boyunca 2.700 kilometreye yaklaşan bir sahil hattına sahiptir. Kırım Yarımadası 2014’ten beri Rusya tarafından işgal edilmiştir, ancak uluslararası hukuk açısından Ukrayna toprağı olarak tanınmaktadır.

Dağlar

Ukrayna’nın batısında Karpat Dağları uzanır. Bu bölge, ülkenin doğal sınırlarını oluşturur ve Transkarpatya olarak bilinir. En yüksek noktası Hoverla Zirvesi’dir (2.061 m). Karpatlar, hem orman ekosistemi hem de turizm açısından önem taşır. Güneyde Kırım Yarımadası’ndaki Kırım Dağları ise alçak yüksekliklere (yaklaşık 1.500 m) sahip olmasına rağmen, Akdeniz iklimine benzeyen yapısıyla ülkenin en farklı coğrafi bölgesidir.

Ovalar ve Vadiler

Ülkenin kalbi, Dinyeper (Dnipro) Nehri vadisidir. Bu vadinin çevresindeki geniş düzlükler (örneğin Podolya, Poltava ve Tavria ovaları) ülkenin tarımsal üretiminin merkezidir. Dinyester, Bug ve Seversky Donets vadileri de tarım ve yerleşim açısından elverişlidir. Ovaların jeolojik yapısı, yüksek humus oranlı çernezyom (kara toprak) tabakalarıyla dikkat çeker; bu topraklar dünyanın en verimli tarım alanlarındandır.

Nehirler ve Göller

Ukrayna’da 63 binden fazla nehir vardır; bunların çoğu Karadeniz’e akar. En uzun ve en önemli akarsu Dinyeper Nehri'dir (2.201 km). Bu nehir ülkeyi kuzeyden güneye ikiye böler ve enerji üretimi, ulaşım ve tarımda kritik rol oynar. Diğer büyük nehirler Dinyester, Güney Bug, Seversky Donets ve Tisza’dır.

Göller genellikle küçük ve sığdır; Volın bölgesindeki Svityaz Gölü en geniş doğal göldür. Karadeniz’in kuzey kıyısında tuz gölleri ve lagün sistemleri (örneğin Sasyk ve Tylihul) bulunur. Bu alanlar göçmen kuşlar için önemli sulak ekosistemlerdir.

İklimi

Ukrayna iklimi ılıman karasal karakterdedir. Batıdan doğuya gidildikçe nem azalır, sıcaklık farkı artar. Yazlar sıcak, kışlar soğuk ve karlı geçer. Ortalama ocak sıcaklığı -7 °C, temmuz sıcaklığı 20–25 °C arasındadır. Yıllık yağış batıda 1.200 mm’ye, doğuda 400 mm’ye kadar düşer. Karadeniz kıyılarında Akdeniz etkisi görülür; özellikle Odesa ve Kırım kıyıları ılıman ve güneşlidir.

İklim koşulları tarımı desteklese de son yıllarda savaşın yol açtığı çevresel tahribat, özellikle doğu bölgelerinde toprak erozyonu ve orman kaybını artırmıştır.

Ekonomi

Ukrayna, doğal kaynakları, tarımsal üretimi ve sanayi kapasitesiyle Doğu Avrupa’nın en büyük ekonomilerinden biridir. Ancak 2014’te başlayan Donbas Savaşı, 2022’deki Rus işgali ve altyapı yıkımı, ekonomik yapıyı derinden sarsmıştır. Buna rağmen Ukrayna ekonomisi, özellikle batı bölgelerinde dayanıklılığını korumaktadır.

Temel Ekonomik Göstergeler (2023)

GSYH (nominal): 178 milyar ABD doları
GSYH (PPP): 561,23 milyar ABD doları
Kişi başı gelir (PPP): 15.900 ABD doları
Büyüme oranı: %2,8
Enflasyon: %12,1
İşsizlik oranı: %9,5
Para birimi: Grivna (UAH)
Başlıca sektörler: tarım, madencilik, metalurji, enerji, bilişim, savunma.

Savaşın getirdiği üretim kayıplarına rağmen tarım, maden ve bilişim sektörleri hâlen ekonominin taşıyıcı sütunlarıdır. Ukrayna, küresel ölçekte buğday, mısır, ayçiçeği yağı ve arpa ihracatında ilk sıralarda yer alır. Ayrıca demir cevheri, kömür, doğal gaz, titanyum ve manganez açısından da zengindir.

^{Yoğun Çatışmaların Yaşandığı, Sonrasında Rus Kontrolüne Geçen Azovstal Çelik Fabrikası (}^Flickr⁾

Sektörel Dağılım

Hizmet sektörü: %51
Sanayi: %30
Tarım: %19

Hizmet sektörü özellikle finans, ulaşım ve bilişim teknolojileriyle büyümektedir. Kiev ve Lviv, bölgesel teknoloji merkezlerine dönüşmüştür. Sanayi üretiminin ana omurgasını metalürji, kimya, enerji ekipmanları ve savunma sanayii oluşturur.

Dış Ticaret

Ukrayna, Karadeniz limanlarının (Odesa, Chornomorsk, Pivdennyi) yeniden faaliyete geçmesiyle dış ticaretini yeniden canlandırmaya çalışmaktadır.

İhracat (2023): 51,28 milyar ABD doları
İthalat (2023): 89,16 milyar ABD doları
Başlıca ihracat ürünleri: tahıl, bitkisel yağ, demir cevheri, makine aksamı
Başlıca ithalat ürünleri: enerji, araçlar, ilaç, kimyasal ürünler
Ticaret ortakları: Polonya (%12), Romanya (%9), Türkiye (%7), Çin (%6), İspanya (%6)

Türkiye, Karadeniz bağlantısı sayesinde Ukrayna’nın en önemli ticaret ortaklarından biridir. Tahıl koridoru anlaşması ve savunma sanayii işbirlikleri ekonomik ilişkilerin stratejik yönünü oluşturur.

Yabancı Yatırımlar ve İş Ortamı

Savaş öncesi dönemde Ukrayna, bilişim teknolojileri ve tarım sektöründe hızla büyüyen yabancı yatırımlar çekmekteydi. 2022’den sonra uluslararası finans kuruluşlarının (IMF, Dünya Bankası, EBRD) desteğiyle yeniden yapılanma fonları devreye girmiştir. 2025 itibarıyla ülke, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) gözetiminde enerji ve altyapı projelerinde 15 milyar dolarlık yatırım planı yürütmektedir.

Ancak yatırım ortamı hâlâ risklidir. Savaş, bürokrasi ve yolsuzluk, iş güvenliği açısından belirsizlik yaratmaktadır. Buna rağmen Ukrayna hükümeti “Rebuild Ukraine 2030” planıyla yabancı yatırımcılara vergi teşvikleri ve özel ekonomik bölgeler sunmaktadır.

Enerji ve Ulaşım Altyapısı

Ukrayna, Avrupa ile Rusya arasında doğal gaz geçişinde stratejik bir konuma sahiptir. Gazprom hatlarının bir kısmı hâlen Ukrayna topraklarından geçmektedir. Ülke; kömür, doğal gaz, nükleer ve hidroelektrik santrallerden enerji üretir. 2024 itibarıyla elektriğin %55’i nükleer kaynaklıdır. Yenilenebilir enerji (özellikle güneş ve rüzgâr) payı %12’ye ulaşmıştır.

Ulaşım altyapısı, savaş öncesi dönemde Avrupa’nın doğusundaki en gelişmiş demiryolu ağlarından birine sahipti. Ukrzaliznytsia demiryolu sistemi, Polonya ve Romanya’ya bağlanan ana hatlarla Avrupa’ya entegre hâle getirilmektedir. Karayolu ve liman altyapısının yeniden inşası, Batı finansmanı ve AB fonlarıyla hızla sürmektedir.

^{1996 Yılı CIA Raporuna Göre Ukrayna Enerji Altyapısı (}^Picryl⁾

Demografi, Eğitim ve Kültür

2025 Yılı Temel Demografik Göstergeler^【1】

2025 itibarıyla Ukrayna sınırları içinde yaşayan sayısı yaklaşık 31 milyon kişidir. Bu sayı, savaş öncesi dönemdeki 44 milyonluk nüfusa kıyasla önemli bir azalmayı ifade eder. Nüfus kaybının temel sebepleri savaş kaynaklı göç, doğum oranındaki düşüş ve erkek nüfusun cepheye katılmasıdır.

Kadın oranı: %53,
Erkek oranı: %47,
Doğurganlık oranı: 1,4 çocuk,
Yaşam beklentisi: Kadınlarda 77, erkeklerde 68 yıl.

Nüfusun %70’i kentlerde, %30’u kırsal alanlarda yaşar. Ukrayna’nın nüfus yoğunluğu kilometrekare başına 58 kişidir; bu oran Avrupa ortalamasının altındadır.

^{Ukrayna Nüfus Dağılımı (}^{CIA World Factbook}⁾

Nüfus Dağılımı ve Şehirleşme

Ülkenin en büyük şehirleri Kiev, Harkov (Harkiv), Dnipro, Odesa ve Lviv’dir. Başkent Kiev, yaklaşık 3 milyonluk nüfusuyla siyasi ve kültürel merkezdir. Savaş nedeniyle doğu şehirlerinden batıya yoğun iç göç yaşanmış, Lviv ve Ivano-Frankivsk gibi batı kentleri hızlı bir şekilde büyümüştür.

Ukrayna, Sovyet döneminde planlı sanayi şehirleriyle şekillenmiş bir ülke olduğundan, nüfusun çoğu sanayi koridoru boyunca (Dnipro, Zaporizhia, Kryvyi Rih) yerleşmiştir. Savaş sonrası yeniden inşa süreci, batı bölgelerinde yeni sanayi ve teknoloji merkezleri kurulmasını teşvik etmektedir.

Etnik Yapı

Ukrayna toplumu çoğunlukla etnik olarak homojendir.

Ukraynalılar: %77,8
Ruslar: %17,3
Belaruslular: %0,6
Moldovanlar: %0,5
Kırım Tatarları: %0,5
Bulgarlar: %0,4
Macarlar, Rumenler, Polonyalılar ve Yahudiler: toplam %2 civarındadır.

Kırım Tatarları, 1944’te Stalin tarafından Orta Asya’ya sürülmüş, 1991 sonrası vatanlarına dönmeye başlamışlardır. Bugün Kırım’ın Rusya tarafından işgali, bu topluluğun varlığını yeniden tehdit etmektedir.

^{Başkent Kyiv'de Kırım Tatarları Sürgününü Anan Kırım Tatarları ve Ukraynalılar (}^{Anadolu Ajansı}⁾

Dinî Dağılım

Ukrayna’nın dini yapısı Ortodoks Hristiyanlık eksenindedir, ancak bu yapı hem teolojik hem politik olarak iki ana kilise arasında bölünmüştür:

Ukrayna Ortodoks Kilisesi (OCU): 2019’da Fener Rum Patrikhanesi tarafından bağımsızlığı tanınmıştır.
Moskova Patrikhanesi’ne bağlı Ukrayna Ortodoks Kilisesi (UOC-MP): Rusya ile bağları nedeniyle etkisini hızla yitirmektedir.

Bunun dışında Ukrayna Grek Katolik Kilisesi özellikle batıda (Lviv, Ternopil) güçlüdür. Nüfusun küçük bir bölümü Protestan, Yahudi ve Müslüman inançlarına mensuptur. Din, Sovyet döneminde bastırılmış olsa da bağımsızlık sonrasında toplumsal yaşamın yeniden belirleyici bir parçası hâline gelmiştir.

Eğitim ve Okuryazarlık Oranı

Ukrayna’da okuryazarlık oranı %99’un üzerindedir. Eğitim sistemi 12 yıllık zorunlu temel eğitim, ardından üniversite veya meslek yüksek okulu aşamalarından oluşur. Ülkede 700’den fazla yükseköğretim kurumu bulunur. Kiev Taras Shevchenko Ulusal Üniversitesi, Lviv Politeknik, Harkov Teknik Üniversitesi ve Odesa Denizcilik Akademisi önde gelir.

2020’lerden itibaren özellikle bilişim, mühendislik ve tıp alanlarında uluslararası öğrenci programları yaygınlaşmıştır. Savaş koşullarına rağmen çevrim içi eğitim sistemleri ve Avrupa destekli burs programları eğitim sürekliliğini sağlamaktadır.

^{Kiev Taras Shevchenko Ulusal Üniversitesi (}^Pexels⁾

Göç ve Nüfus Azalması

Rusya’nın 2022’deki işgali sonrasında 8 milyondan fazla Ukraynalı, Avrupa ülkelerine sığınmıştır. Bunların yaklaşık 5 milyonu halen AB ülkelerinde yaşamaktadır. İç göç de önemli boyutlardadır: doğu ve güneydeki savaş bölgelerinden batıya yoğun nüfus hareketi olmuştur.

Uzman iş gücü kaybı, uzun vadeli bir demografik sorun hâline gelmiştir. Buna karşılık, savaş sonrası dönemde geri dönüş programları, özellikle kadın ve genç nüfusun yeniden ülkeye kazandırılmasını hedeflemektedir.

Turizm

Turistik Bölgeler ve Çeşitleri

Kültür ve Tarih Turizmi

Ukrayna, zengin kültürel mirası ve tarihi yapılarıyla öne çıkan bir turizm destinasyonudur. Başkent Kiev, Altın Kubbeli Aziz Sofya Katedrali ve Pechersk Lavra Manastırı gibi önemli dini ve tarihi mekanlara ev sahipliği yapmaktadır. Lviv ise barok mimarisi, Avrupa tarzı şehir planı ve kahve kültürüyle UNESCO Dünya Mirası listesinde yer almaktadır ve ziyaretçilere tarihi bir şehir deneyimi sunmaktadır. Karadeniz kıyısında yer alan Odesa ise 19. yüzyıl liman mimarisi ve kozmopolit kültürel yapısıyla turistler için cazip bir merkezdir.

Doğa ve Macera Turizmi

Ukrayna’nın doğal güzellikleri de turizm açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Karpat Dağları, kış turizmi için kayak ve snowboard imkânları sunarken, doğa yürüyüşleri ve spa merkezleriyle yıl boyunca ziyaretçi çekmektedir. Dnipro Vadisi ise nehir turları, kamp alanları ve milli parklarıyla doğa ve macera turizmine uygun bir ortam yaratmaktadır. Bu bölgeler, şehir yaşamından uzaklaşmak isteyen turistler için ideal destinasyonlardır.

Anı ve Savaş Turizmi

Çernobil Bölgesi, 1986’daki nükleer felaketin ardından hem anı hem de turistik bir alan hâline gelmiştir. Bu bölgeye yapılan ziyaretler, tarihe tanıklık etme, felaketin etkilerini gözlemleme ve bellek mekânlarını deneyimleme imkânı sunmaktadır. Turistler, rehberli turlar eşliğinde bölgenin tarihini ve olayların etkilerini yakından görebilmektedir.

Kırsal ve Eko Turizm

Ukrayna’nın kırsal bölgeleri, özellikle Volın ve Podolya gibi alanlar, geleneksel köy evleri ve tarımsal deneyim turlarıyla eko turizme olan ilgiyi artırmaktadır. Ziyaretçiler, yerel yaşamı deneyimleyebilir, tarım faaliyetlerine katılabilir ve bölgenin doğal kaynaklarını keşfedebilirler. Bu tür turizm, hem çevresel farkındalığı artırmakta hem de yerel ekonomiyi desteklemektedir.

^{UNESCO Koruması Altındaki Lviv Şehir Merkezi (}^Pexels⁾

Turizmin Ekonomideki Yeri

Ukrayna turizm sektörü, savaş öncesi dönemde ülke ekonomisinin önemli bir bileşeni olarak öne çıkıyordu. 2021 verilerine göre, turizm doğrudan ve dolaylı etkileriyle Ukrayna gayrisafi yurt içi hasılasının yaklaşık %6’sını oluşturuyordu. Bu durum, hem yerli halkın istihdamına katkı sağlıyor hem de ülkeye döviz girişini artırıyordu. Ancak 2022 yılında başlayan çatışmalarla birlikte sektör ciddi bir düşüş yaşadı. Ulaşım kısıtlamaları, güvenlik sorunları ve altyapı hasarları turistik faaliyetlerin sınırlanmasına yol açtı. Buna rağmen, kültürel ve sağlık turizmi alanlarında bazı faaliyetler kısmen devam etmektedir. Özellikle batı bölgeleri, güvenli turistik alanlar olarak ön plana çıkmaktadır. Lviv, Ivano-Frankivsk ve Karpatlar gibi bölgeler, hem tarihi ve kültürel değerleri hem de doğal güzellikleriyle ziyaretçilerini ağırlamaya devam etmektedir.

Savaş sonrası dönemde, uluslararası destekler ve Avrupa fonlarıyla yürütülen projeler, Ukrayna turizminin yeniden canlanmasını hedeflemektedir. Bunlardan en önemlilerinden biri olan “ReDiscover Ukraine” projesi, ülkenin kültürel mirasını korumayı ve sürdürülebilir turizmi geliştirmeyi amaçlamaktadır. Bu girişimler, hem tarihi yapıların restorasyonu hem de yerel ekonomiye katkı sağlamak açısından büyük önem taşımaktadır. Projeler, yerel halkın turizmden faydalanmasını teşvik ederken, aynı zamanda güvenli ve düzenli bir turistik altyapının oluşturulmasına destek olmaktadır.

Dış Politika ve Güvenlik

Ukrayna’nın dış politikası, 1991’de bağımsızlığın kazanılmasından itibaren iki temel eksende şekillenmiştir: egemenlik ve yönelim. Bir yanda Rusya’nın tarihsel, kültürel ve ekonomik etkisinden kurtulma çabası, diğer yanda Avrupa-Atlantik kurumlarına entegrasyon arzusu modern Ukrayna'nın diplomatik stratejisini belirlemiştir. Bu iki yön arasındaki gerilim, ülkenin hem iç hem dış politikasını belirleyen asli dinamik olmuştur.

Bağımsızlık Sonrası Diplomasi (1991–2013)

Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından Ukrayna, “çok yönlü dış politika” (multi-vector policy) stratejisini benimsedi. Bu politika, Batı ve Doğu arasında denge kurmayı amaçlıyordu. Ülke, 1994’te Budapeşte Memorandumu’nu imzalayarak nükleer silahlarını gönüllü olarak devretti, karşılığında Rusya, ABD ve Birleşik Krallık, Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü garanti altına aldı. Bu belge, günümüzde sıkça tartışılan bir güvenlik dönüm noktasıdır; çünkü 2014 ve 2022’deki Rus ihlalleri, bu garantilerin fiilen çöktüğünü göstermiştir.

1990’lar ve 2000’ler boyunca Ukrayna, hem Avrupa Birliği (AB) hem de Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ile ilişkilerini sürdürdü. Ancak 2004’teki Turuncu Devrim, Batı yanlısı bir halk hareketi olarak, ülkenin rotasını Avrupa’ya çevirdi. Demokratikleşme, yolsuzlukla mücadele ve basın özgürlüğü bu dönemde dış politika gündeminin merkezine oturdu.

Rusya ile Gerilim ve Yeni Güvenlik Mimarisine Geçiş (2014–2022)

2014’te Rusya’nın Kırım’ı ilhak etmesi ve Donbas bölgesinde ayrılıkçı güçleri desteklemesi, Ukrayna’nın güvenlik doktrinini kökten değiştirdi. Bu süreç, ülkenin Batı ittifaklarına entegrasyonunu hızlandırdı. Ukrayna, 2019’da anayasasında “Avrupa Birliği ve NATO üyeliği”ni stratejik hedef olarak tanımladı.

Rusya-Ukrayna Savaşı (2022–günümüz), sadece bölgesel bir çatışma değil, Ukrayna açısından varoluşsal bir mücadeledir. Savaş, ülkeyi uluslararası hukuk, egemenlik ve enerji güvenliği tartışmalarının merkezine taşımıştır. 2022’den sonra ABD ve Avrupa Birliği, Ukrayna’ya mali, askerî ve diplomatik destek sağlayarak tarihî bir dayanışma süreci başlatmıştır. Bu destek, 2025 itibarıyla 200 milyar doları aşan toplam yardım paketine ulaşmıştır.

Batı ile Entegrasyon ve Avrupa Politikası

Ukrayna, 2023’te Avrupa Birliği ile tam üyelik müzakerelerine hazırlık statüsü kazanmıştır. Bu süreçte öncelikli reform alanları yargı bağımsızlığı, enerji piyasası uyumu, yolsuzlukla mücadele ve kamu yönetimi modernizasyonudur. 2025 itibarıyla AB’nin “Doğu Ortaklığı” programında en aktif ülke konumundadır.

NATO ile ilişkiler, fiili bir ortaklık düzeyine ulaşmıştır. Ukrayna ordusu, 2014’ten bu yana NATO Standardizasyon Programı (STANAG) çerçevesinde yeniden yapılandırılmıştır. Ülke resmen üye olmasa da 2022’den sonra “karşılıklı savunma destek mekanizmalarına” dâhil edilmiştir. Bu, tarihsel olarak tarafsız bir ülkenin Batı güvenlik şemsiyesine adım atışı anlamına gelir.

^{Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen'in Ukrayna Ziyareti (}^{European Commission}⁾

Komşu Ülkeler ve Bölgesel İlişkiler

Ukrayna’nın komşularıyla ilişkileri, savaş koşullarına rağmen çoğunlukla işbirliği ekseninde ilerlemektedir.

Polonya, Ukrayna’nın en yakın stratejik ortağıdır; milyonlarca Ukraynalı mülteciye ev sahipliği yapmaktadır.
Romanya ve Slovakya, NATO sınır ülkeleri olarak enerji ve lojistik desteği sağlamaktadır.
Macaristan ile ilişkiler, Transkarpatya’daki etnik Macar azınlığın hakları nedeniyle gergindir.
Belarus, Rusya’ya desteği nedeniyle Ukrayna tarafından “saldırıya zemin sağlayan ülke” olarak görülmektedir.

ABD ve Birleşik Krallık ile Stratejik Ortaklık

Ukrayna, 2021’de ABD ile “Stratejik Ortaklık Şartı”nı yenilemiştir. Bu anlaşma, savunma reformu, enerji güvenliği ve siber savunma alanlarını kapsamaktadır. ABD, aynı zamanda savaş boyunca Ukrayna’ya hava savunma sistemleri (Patriot, NASAMS) ve istihbarat desteği sağlamıştır. Birleşik Krallık da hem askerî eğitim hem de insansız sistemler alanında Kiev yönetiminin en aktif destekçilerindendir.

Türkiye ile İlişkiler

Ukrayna–Türkiye ilişkileri, 1991’de Ukrayna’nın bağımsızlığını ilan etmesinin hemen ardından diplomatik düzeyde kurulmuş; özellikle 2010’lu yıllardan itibaren stratejik ortaklık düzeyine taşınmıştır. Coğrafi yakınlık, Karadeniz güvenliği ve savunma sanayii işbirliği iki ülke ilişkilerinin temel eksenlerini oluşturur.

2011’de kurulan Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi (YDSK), iki ülke arasındaki siyasi, ekonomik ve askeri koordinasyonu kurumsallaştırmıştır. Türkiye, Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü koşulsuz biçimde tanımış; 2014’teki Kırım’ın ilhakını ve 2022’deki işgali uluslararası platformlarda açık biçimde reddetmiştir. Ankara, aynı zamanda Kırım Tatarlarının haklarını savunma konusunda en aktif ülke konumundadır.

Ekonomik ilişkilerde 2020’lerden itibaren savunma teknolojileri ve enerji işbirliği öne çıkmıştır. 2022’de yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması, ikili ticaret hacmini 10 milyar doların üzerine taşımayı hedeflemiştir. Ancak ilişkilerin en dikkat çekici alanı, hiç kuşkusuz savunma sanayii olmuştur. Bayraktar TB2 insansız hava araçlarının Ukrayna ordusu tarafından kullanımı, iki ülke arasındaki güvenlik işbirliğinin sembolüdür.

^{Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın, Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy İle Görüşmesi (}^{Anadolu Ajansı}⁾

Güvenlik Yapısı ve Savunma Stratejisi

Ukrayna’nın 2023 tarihli Ulusal Güvenlik Stratejisi, üç temel ilkeye dayanır:

Toprak bütünlüğünün korunması ve direniş kapasitesinin artırılması,
Euro-Atlantik entegrasyon,
Enerji ve siber güvenlik.

Ülke, 2022’den bu yana “bütün toplum savunması” modelini benimsemiştir. Bu, sadece düzenli ordunun değil, sivil savunma ve gönüllü birliklerin de ulusal direniş sistemine entegre edilmesini öngörür.

Savaşın seyrinde Ukrayna, özellikle istihbarat ve insansız sistemler alanında Batı teknolojisiyle bütünleşmiştir. Ayrıca Litvanya, Polonya ve Ukrayna arasında kurulan LITPOLUKRBRIG Tugayı, bölgesel ortak savunma sembolü olarak faaliyetini sürdürmektedir.

Enerji ve Ekonomik Güvenlik Boyutu

Enerji güvenliği, dış politikanın temel bileşenidir. Rus gazına bağımlılığı azaltmak amacıyla Ukrayna, 2024 itibarıyla Avrupa Elektrik Şebekesi (ENTSO-E) sistemine tam olarak bağlanmıştır. Aynı zamanda Romanya ve Slovakya üzerinden sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) akışı sağlanmıştır.

Tarım ihracatının güvenliği de ulusal güvenlik kapsamında değerlendirilmektedir. 2022’de Türkiye ve BM arabuluculuğunda imzalanan Tahıl Koridoru Anlaşması, küresel gıda krizinin önlenmesinde belirleyici rol oynamış ve Ukrayna’nın diplomatik itibarını güçlendirmiştir.

Uluslararası Konum ve Kimlik Politikası

Ukrayna, 2020’li yıllarda kendini yalnızca Doğu Avrupa’nın değil, tüm Avrupa güvenlik mimarisinin merkezinde konumlandırmaya başlamıştır. Ülke, artık jeopolitik tampon bir bölge olmaktan ziyade, “aktif savunma hattı” olarak görülmektedir. Bu süreç, Ukrayna kimliğini Batı’nın özgürlük, demokrasi ve egemenlik ilkeleriyle özdeşleştirmiştir. Bu kimlik, yalnızca dış politikayı değil, ulusal birliği de güçlendiren bir unsur hâline gelmiştir.

Ordu ve Savunma Sanayii

Ukrayna Silahlı Kuvvetleri (ZSU – Zbroyni Syly Ukrayiny), 2022 sonrası dönemde köklü bir dönüşüm yaşamıştır. Savaşın başında 250.000 aktif personel bulunurken, 2025 itibarıyla bu sayı yaklaşık 700.000 aktif asker ve 900.000 yedek seviyesine ulaşmıştır. Ukrayna ordusu, bugün Avrupa’nın en geniş savaş deneyimine sahip ordusudur.

^{Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy'in Özel Birlikler Ve Basın İle Bucha'yı Ziyareti (}^Rawpixel⁾

Yapı ve Komuta Sistemi

Ordunun ana bileşenleri şunlardır:

Kara Kuvvetleri (Sukhoputni Viyska)
Hava Kuvvetleri (Povitryani Syly)
Donanma (Viyskovo-Morski Syly)
Özel Operasyon Kuvvetleri (SSO)
Bölgesel Savunma Kuvvetleri (TRO)

Komuta merkezi Genelkurmay Başkanlığı (Heneralnyi Shtab) tarafından yürütülür. Ordunun yeniden yapılanması NATO standartlarına uygun şekilde gerçekleştirilmiştir. Özellikle lojistik, istihbarat ve komuta-kontrol (C4ISR) alanlarında büyük ilerleme sağlanmıştır.

Askeri Kapasite ve Modernizasyon

Savaşın ilk yıllarında Sovyet dönemi teçhizatına dayanan Ukrayna ordusu, 2023 sonrası dönemde Batı desteğiyle kapsamlı bir modernizasyon sürecine girmiştir.

Zırhlı kuvvetler: Leopard 2, Challenger 2, Abrams M1A1 tanklarıyla güçlendirilmiştir.
Topçu sistemleri: HIMARS, Caesar ve Krab sistemleri kullanılmaktadır.
Hava savunması: NASAMS, IRIS-T ve Patriot sistemleri aktif olarak konuşlandırılmıştır.
İHA’lar ve elektronik harp: Bayraktar TB2, Switchblade, RQ-20 Puma, Warmate ve Ukrayna üretimi “Punisher” dronları entegre şekilde kullanılmaktadır.

Ukrayna ayrıca yerli üretime odaklanmıştır. Ukroboronprom ve Ukrspecexport şirketleri, Batılı firmalarla ortak üretim anlaşmaları yapmaktadır. 2024’te ülke genelinde 300’den fazla özel savunma firması faaliyet göstermektedir.

^{FPV Drone Kullanımı İle Ünlenen Özel Ukrayna Birlikleri (}^{Anadolu Ajansı}⁾

Donanma ve Karadeniz Güvenliği

Kırım’ın 2014’te kaybedilmesi, Ukrayna Donanması’nı ciddi biçimde zayıflatmıştı. Ancak 2022 sonrası dönemde asimetrik deniz savaşı konsepti geliştirildi. Ukrayna, Türk üretimi Bayraktar TB2, yerli üretim Neptune füzeleri ve insansız deniz araçlarıyla (drone botlar) Karadeniz’de etkili operasyonlar yürütmüştür. 2023’te Rus Karadeniz Filosu’na ait birçok geminin imhası, bu stratejinin başarısını kanıtlamıştır.

Savunma Sanayii

Ukrayna, Sovyet mirasından devraldığı ağır sanayi altyapısını modernize etmektedir. Kharkiv Morozov Tasarım Bürosu, Antonov Havacılık Şirketi ve Motor Sich gibi kuruluşlar ülkenin teknolojik temelini oluşturur. 2025 itibarıyla Ukrayna savunma bütçesi, GSYH’nin %35’ine ulaşmıştır. Ülke, yalnızca savaşta kendi kendine yeterli olmayı değil, orta vadede Avrupa savunma tedarik zincirinin parçası olmayı hedeflemektedir.

Türkiye ile Ortak Savunma İş Birliği

Türkiye’nin önde gelen savunma şirketi Baykar Teknoloji, Ukrayna ile iş birliğini 2019’da Bayraktar TB2 insansız hava araçlarının (İHA) satışıyla başlatmıştır. Bu İHA’lar, Ukrayna Silahlı Kuvvetleri’nin hem Donbas cephesinde hem de 2022’deki Rus işgali sırasında en etkili operasyonel sistemlerinden biri hâline gelmiştir. TB2’ler, savaşın erken döneminde Rus zırhlı birliklerine karşı kullanılan simgesel silahlar olarak Ukrayna kamuoyunda ulusal direnişin sembolüne dönüşmüştür.

Bu kapsamda Türkiye ile yürütülen ortak üretim projeleri (Bayraktar TB2, Akıncı, mühimmat entegrasyonu) Ukrayna’nın sanayi kapasitesine ivme kazandırmıştır. Ukrayna Savunma Bakanlığı, 2025 itibarıyla Bayraktar TB2’nin 70 adedini yerli bakım sistemine almış ve montaj hattında 2000 kişilik istihdam yaratmıştır.

İlişkiler salt tedarik düzeyinde kalmamış; ortak üretim ve teknoloji transferi aşamasına geçilmiştir. 2022’de Kiev yakınlarında Baykar tarafından kurulan Baykar-Ukrayna Tesisi, TB2 ve gelişmiş Akıncı modelinin montaj ve bakım hattı olarak planlanmıştır. Proje, Ukrayna motor üreticisi Motor Sich ve Ivchenko-Progress firmalarının turbo motor teknolojisiyle entegre edilmiştir. Bu iş birliği, iki ülkenin savunma sanayilerinin karşılıklı bağımlılığını artırmış, Türkiye’ye motor teknolojisi; Ukrayna’ya ise elektronik, yazılım ve üretim bilgi ve becerisini kazandırmıştır.

Ukrayna ayrıca TUSAŞ ve Roketsan ile de mühimmat ve füze sistemleri konusunda görüşmeler yürütmektedir. Türk yapımı MAM-L mühimmatlarının Ukrayna’daki operasyonlarda kullanılması, bu işbirliğinin taktik derinliğini göstermektedir. 2024 itibarıyla iki ülke, Baykar üretimi insansız sistemlerin Karadeniz güvenlik devriyelerinde ortak kullanımını içeren bir protokol üzerinde çalışmaktadır.

^{Ukrayna Devlet Başkanlık Ofisi Başkanı Andriy Yermak'ın, Devlet Liyakat Nişanı'nı Selçuk Bayraktar'a Teslim Etmesi (}^Baykar⁾

Savunma Doktrini ve Gelecek Perspektifi

Ukrayna’nın yeni savunma doktrini, “aktif savunma ve caydırıcılık” ilkesine dayanır. Bu stratejiye göre ülke, yalnızca kendi topraklarını savunmakla kalmayıp, potansiyel saldırganı önleyici teknoloji üstünlüğüyle caydırmayı amaçlamaktadır.

2025 itibarıyla Ukrayna, Avrupa’nın en büyük kara kuvvetlerinden birine, en hızlı gelişen insansız sistem filosuna ve NATO standartlarında personel eğitim sistemine sahiptir. Uzun vadede hedef, 2030’a kadar tamamen profesyonel, dijital entegrasyonlu, siber ve uzay unsurlarını içeren modern bir birleşik kuvvet yapısı kurmaktır.

Ukrayna