Futbol karşılaşmalarında hakem kararlarının oyunun sonucuna doğrudan etki edebilmesi, zaman içinde karar destek mekanizmalarının geliştirilmesini gündeme getirmiştir. Bu çerçevede Video Yardımcı Hakem sistemi, hakemin saha içindeki kararlarını denetleyen ya da yönlendiren bir yapıdan ziyade, belirli ve sınırlı durumlarda görüntü desteği sağlayan bir uygulama olarak düzenlenmiştir. Sistem, oyun kurallarının özüne bağlı kalacak şekilde tasarlanmış ve yalnızca maçın kaderini etkileyen bariz hatalar ile gözden kaçan ciddi ihlallerle sınırlandırılmıştır. VAR uygulaması, futbol oyununda nihai karar merciinin değişmemesi ilkesini koruyarak hakemin yetkisini esas almaya devam etmiştir.
VAR - Video Yardımcı Hakem (AA)
Video Yardımcı Hakem (VAR) Tanımı ve Kapsamı
Video Yardımcı Hakem, maç esnasında görev yapan hakem ekibinin bir parçası olarak tanımlanmıştır. VAR, saha içindeki hakeme yardımcı olmak amacıyla maç görüntülerine bağımsız erişimi bulunan bir maç görevlisi olarak konumlandırılmıştır. Sistem, hakemin karar alma sürecini desteklemekte; ancak hiçbir aşamada hakemin yerine geçmemektedir. Video Yardımcı Hakem, yalnızca “bariz ve açık hata” ya da “ciddi biçimde gözden kaçan olay” tespit edilmesi hâlinde devreye girmektedir.
VAR uygulaması, oyun kurallarına 2018–2019 sezonu itibarıyla dâhil edilmiştir. Bu tarihten sonra FIFA ve IFAB tarafından belirlenen standartlar doğrultusunda birçok ulusal ve uluslararası organizasyonda kullanılmaya başlanmıştır.
VAR Sisteminin Temel İlkeleri
VAR sisteminin işleyişi, belirli ilkelere dayandırılmıştır. Bu ilkelerden ilki, sistemin tüm kararları denetlemek amacıyla değil, yalnızca maçın seyrini değiştiren sınırlı durumlarda kullanılmasıdır. VAR’ın temel felsefesi, minimum müdahale ile maksimum fayda sağlanması olarak belirlenmiştir. Hakemin sahada verdiği ilk karar, görüntüler bariz bir hata ortaya koymadığı sürece geçerliliğini korumaktadır.
Bir diğer temel ilke, inceleme sürecini yalnızca hakemin başlatabilmesidir. VAR, hakeme inceleme önerisinde bulunabilmekte; ancak inceleme kararı ve nihai hüküm hakeme ait olmaktadır. İnceleme sürecinde zaman sınırlaması bulunmamakta, doğruluğun hızdan daha önemli olduğu kabul edilmektedir.
İncelenebilir Karar Türleri
VAR sistemi, yalnızca dört ana kategori altında yer alan kararlar için kullanılmaktadır. Bu kategoriler, maçın sonucunu doğrudan etkileyebilecek nitelikte kabul edilmiştir.
Goller ve golle sonuçlanan pozisyonlar, VAR kapsamındaki ilk alanı oluşturmaktadır. Golden önce topun oyun alanı dışına çıkıp çıkmadığı, hücum başlangıcında ihlal olup olmadığı ya da ofsayt durumu bu kapsamda değerlendirilmektedir.
Penaltı kararları, VAR’ın ikinci temel inceleme alanıdır. Penaltının doğru verilip verilmediği, ihlalin ceza alanı içinde gerçekleşip gerçekleşmediği ya da penaltı öncesinde kural ihlali bulunup bulunmadığı bu başlık altında ele alınmaktadır.
Doğrudan kırmızı kart kararları, VAR tarafından incelenebilen bir diğer karar türüdür. İkinci sarı karttan doğan ihraçlar bu kapsamın dışında bırakılmıştır. Şiddetli faul, bariz gol şansının engellenmesi veya sportmenliğe aykırı davranışlar bu çerçevede değerlendirilmektedir.
Yanlış oyuncuya kart gösterilmesi durumları da VAR kapsamına dâhil edilmiştir. Bu inceleme yalnızca kartın hangi oyuncuya gösterildiğiyle sınırlı tutulmuş, ihlalin kendisi yeniden değerlendirme kapsamına alınmamıştır.
Teknik ve Operasyonel Yapı
VAR sistemi, Video Operasyon Odası (VOR) olarak adlandırılan bir alandan yönetilmektedir. Bu odada VAR, bir veya birden fazla yardımcı video yardımcı hakem (AVAR) ve yeniden oynatma operatörleri görev yapmaktadır. VAR ekibi, yayıncı kuruluş tarafından sağlanan kamera görüntülerine bağımsız erişim hakkına sahiptir.
Kullanılan kamera sayısı, organizasyonun tercihine göre değişiklik göstermektedir. Tam VAR sistemlerinde en az dört kamera kullanılırken, daha sınırlı olan VAR Light uygulamalarında dört ila sekiz kamera ile işlem yapılabilmektedir. Görüntüler normal hızda ya da ağır çekimde incelenebilmekte; ağır çekim daha çok temas noktası ve pozisyon tespiti gibi olgusal durumlarda kullanılmaktadır.
VAR - Video Yardımcı Hakem (AA)
İnceleme Süreci ve Hakemin Rolü
Maç sırasında VAR, her gol, penaltı ve doğrudan kırmızı kart potansiyeli taşıyan durumu otomatik olarak kontrol etmektedir. Bu kontrollerin büyük bölümü “sessiz kontrol” olarak adlandırılmakta ve hakemle herhangi bir iletişim kurulmamaktadır. Bariz bir hata tespit edilmesi durumunda VAR, hakemi bilgilendirmektedir.
Hakem, VAR’dan gelen bilgi doğrultusunda sahada inceleme yapma ya da yalnızca VAR bilgisini esas alarak karar verme yoluna gidebilmektedir. Sahada inceleme yapılması hâlinde hakem, hakem inceleme alanında (RRA) görüntüleri izlemekte ve ardından nihai kararını açıklamaktadır. İnceleme tamamlandığında hakem, kararını görsel işaretle belirtmekte ve oyunu kurallara uygun şekilde yeniden başlatmaktadır.
Disiplin ve Davranış Kuralları
VAR inceleme sürecinde oyuncuların, teknik ekiplerin ve yedeklerin hakemin karar sürecine müdahale etmesi yasaklanmıştır. Hakemin etrafının sarılması, inceleme talep edilmesi ya da TV işaretinin aşırı şekilde yapılması disiplin cezası gerektirmektedir. Hakem inceleme alanına izinsiz giriş yapılması durumunda ihtar veya ihraç uygulanabilmektedir.
VAR Uygulamasının Organizasyonel Çerçevesi
VAR sisteminin bir organizasyonda kullanılabilmesi için FIFA ve IFAB tarafından belirlenen Uygulama Destek ve Onay Programı koşullarının yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu program, teknik altyapı, eğitim süreçleri ve personel yeterliliğini kapsamaktadır. Gerekli koşullar sağlanmadığı takdirde VAR uygulamasına izin verilmemektedir.
UEFA organizasyonlarında VAR, 2019 yılı itibarıyla kademeli olarak uygulanmaya başlanmış; her müsabakada VAR, AVAR ve yeniden oynatma operatörlerinden oluşan ekip görev almıştır. Bu yapı, hakem ekibinin bir uzantısı olarak kabul edilmiştir.
VAR - Video Yardımcı Hakem (AA)
Türkiye’de VAR Uygulaması
Türkiye’de Video Yardımcı Hakem sistemi, 2018–2019 sezonu itibarıyla resmi olarak kullanılmaya başlanmıştır. Uygulama öncesinde farklı lig ve müsabakalarda deneme amaçlı karşılaşmalar oynanmıştır. Türkiye’de VAR merkezi olarak belirlenen yapı, aynı anda birden fazla karşılaşmayı takip edebilecek şekilde planlanmıştır.
Türkiye’deki uygulamada da temel ilke olarak VAR’ın karar vermediği, yalnızca hakemin karar sürecine görüntü desteği sağladığı kabul edilmiştir. Nihai karar yetkisi her koşulda orta hakemde kalmıştır.
