Velimeşe bozası, Tekirdağ ilinin Ergene ve Çorlu ilçeleriyle coğrafi olarak ilişkili, tahıl bazlı fermente bir içecektir. Ürün, geleneksel üretim yöntemleri ve bölgesine özgü hammaddelerin kullanımıyla karakterize edilmektedir. Türk gıda kültüründe yer alan boza çeşitlerinden biri olan Velimeşe bozası, üretim tekniği ve hammaddelerinin temin edildiği bölgeyle kurduğu bağ nedeniyle coğrafi işaretle koruma altına alınmıştır.

Tarihsel Arka Plan ve Ün Bağı

Velimeşe bozasının üretimi, Ergene ilçesine bağlı Velimeşe beldesinde başlamıştır. Ürün, tarihsel olarak Edirne-İstanbul demiryolu hattında seyyar satıcılar tarafından tren yolcularına sunulmuş, bu süreçte bölge dışına taşınarak tanınırlık kazanmıştır. Talebin artmasıyla birlikte Ergene ve Çorlu ilçelerinde üretimi yaygınlaşmıştır. 1960’lı yıllardan itibaren Velimeşe bozası adıyla bilinir hale gelmiş ve coğrafi sınırla bağlantılı bir ün oluşmuştur.

Üretimde Kullanılan Hammaddeler

Velimeşe bozasında temel hammaddeler kara darı ve mısırdır. Gerektiğinde %5 oranında buğday unu eklenmektedir. Tahıllar irmik iriliğinde öğütülmüş biçimde kullanılmaktadır. Üretimde kullanılan kara darı ve mısır genellikle Edirne’nin Uzunköprü ve Keşan ilçelerinden temin edilmektedir.

Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri

Velimeşe bozası; darı, mısır ve gerektiğinde buğday unundan oluşan karışımın içme suyuyla pişirilmesi, süzülmesi ve ardından beyaz şeker eklenerek doğal fermantasyona bırakılmasıyla elde edilen bir üründür.

Renk ve Kıvam: Açık sarı renkte ve koyu kıvamdadır.

Tat ve Koku: Tatlı-ekşimsi bir tadı ve asidik bir kokusu vardır.

Mikrobiyolojik Özellikler: Ürünün fermantasyonu, doğal olarak mevcut laktik asit bakterileri ve mayalar tarafından gerçekleştirilmektedir. İzole edilen mikroorganizmalar arasında Lactococcus lactis, Lactobacillus plantarum, Lactobacillus paracasei, Leuconostoc citreum ve Lactobacillus brevis bulunmaktadır. Bu bakteriler, fermantasyon sırasında antimikrobiyal bileşikler üreterek ürünün mikrobiyolojik dengesini sağlamaktadır.

Velimeşe bozası üretiminde gıda katkı maddesi veya aroma verici bileşen kullanılmamaktadır.

Üretim Süreci

Velimeşe bozası üretimi, Türk Gıda Kodeksi ve TS 9778-Boza Standardı’na uygun olarak gerçekleştirilmektedir. Üretim süreci temel olarak şu aşamalardan oluşmaktadır:

Karıştırma ve Islatma: Darı, mısır ve gerektiğinde buğday unu belirlenen oranlarda karıştırılır. Karışım 30°C’de suyla ıslatılır ve bir gece bekletilir.

Kaynatma: Karışım hacminin yaklaşık beş katı kadar su ilavesiyle sürekli karıştırılarak ortalama iki saat kaynatılır.

Soğutma ve Süzme: Kaynatma sonrası soğutulan karışım süzülerek şekersiz ham boza elde edilir.

Şeker İlavesi: Ham bozaya toplam kütlesinin yaklaşık %20’si oranında beyaz şeker eklenir.

Fermantasyon: Önceki üretimden kalan kültür eklenmeden, yaklaşık 25°C sıcaklıkta 24 saat doğal fermantasyona bırakılır.

Dinlendirme ve Ambalajlama: Fermantasyon tamamlandıktan sonra ürün ambalajlanarak tüketime sunulur.

Fermantasyon ve Mikrobiyolojik Yapı

Velimeşe bozasının fermantasyonu, üründe doğal olarak bulunan laktik asit bakterileri ve mayalar tarafından yürütülmektedir. Bu süreç, ürünün tat, koku ve kıvamının oluşmasında belirleyici rol oynar. Fermantasyon sırasında oluşan mikroorganizmalar probiyotik özellikler gösterebilmektedir.

Tüketim Biçimi ve Depolama

Velimeşe bozası genellikle kış aylarında tüketilmektedir. Tüketim sırasında isteğe bağlı olarak üzerine leblebi, tarçın veya fındık içi eklenmektedir. Gıda ile temasa uygun ambalajlara konularak serin, doğrudan güneş ışığı almayan ve kokusuz ortamlarda muhafaza edilmektedir.

Coğrafi Sınır ve Üretim Bağı

Velimeşe bozasının üretimi, hammaddelerin temini ve üretim ustalığı açısından bölgesine özgü nitelikler taşımaktadır. Bu nedenle tüm üretim aşamaları Tekirdağ’ın Ergene ve Çorlu ilçelerinde gerçekleştirilmek zorundadır.

Denetim ve Kontrol

Velimeşe bozasının üretimi ve coğrafi işaret kullanımına ilişkin denetimler, Ergene Kaymakamlığı ve Ergene Belediyesi koordinasyonunda yürütülmektedir. Denetim ekibi; Ergene İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, Çorlu Ticaret ve Sanayi Odası ve Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Gıda Mühendisliği Bölümü temsilcilerinden oluşmaktadır. Denetimler yılda en az bir kez yapılmakta, şikâyet üzerine ek denetimler gerçekleştirilebilmektedir. Uygunsuzluklar raporlanarak Türk Patent ve Marka Kurumu’na bildirilir.

Mahreç İşareti Kullanım Kuralları

Coğrafi işaret amblemi ve “Velimeşe Bozası” ibaresi, ürün ambalajı üzerinde yer almak zorundadır. Ambalajda kullanılamadığı durumlarda üretim yerinde görünür biçimde bulundurulması gerekmektedir.