Versay Sarayı (Palace of Versailles), Fransa'nın Île-de-France bölgesinde, Paris’in güneybatısında yer alan ve 17. yüzyıl Fransız sanatının en önemli temsilcilerinden biri olarak kabul edilen bir kraliyet sarayıdır. 1979 yılından beri UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer almakta olup, hem mimari hem de peyzaj düzenlemeleri açısından evrensel bir değere sahiptir. Saray, Louis XIII tarafından küçük bir av köşkü olarak inşa edilmiş, oğlu XIV. Louis tarafından 1682 yılında kraliyet ikametgâhı ve hükümet merkezi olarak dönüştürülmüş ve genişletilmiştir. Bu süreçte saray, birden fazla kuşak mimar, heykeltıraş, ressam ve bahçe sanatçısı tarafından şekillendirilmiştir.

^{Versay Sarayı (flickr)}

Versay Sarayı, 63.154 m²’lik alan üzerine kurulmuş olup, 2.300 odadan oluşmaktadır. Saray, tarihsel olarak kraliyet ikametgâhı olarak kullanılmış, ancak 1789’daki Fransız Devrimi sonrası XVI. Louis, sarayı terk etmek zorunda kalmış ve saray bir daha kraliyet ikametgâhı olmamıştır. 19. yüzyılda, Kral Louis-Philippe’in emriyle 1837’de Fransa Tarihi Müzesi olarak işlev görmeye başlamış ve odaları, Fransa tarihini temsil eden resim ve heykel koleksiyonlarıyla düzenlenmiştir. Pierre de Nolhac’ın küratörlüğünde, sarayın merkezi kısmı Eski Rejim dönemindeki kraliyet görünümüne kavuşturulmuştur.

Versay Sarayı, hiçbir zaman ortaçağ kalelerinin koruyucu işlevini üstlenmemiştir. Rönesans döneminden itibaren “şato” terimi, kırsal alanlarda lüks konut anlamında kullanılmıştır. Saray, XIV. Louis döneminde yalnızca bir köy olan Versay’da inşa edilmiş, 1673 yılında yeni bir şehir planlaması için bazı köy yapıları yıkılmıştır. Günümüzde saray, Versay şehir merkezinde yer almakta, ancak batı bahçesi hâlâ orman ve tarım alanlarıyla çevrilidir.

^{Versay Sarayı (flickr)}

Mimari ve Sanatsal Özellikler

Louis XIV’in yaptığı genişletmeler, Jules Hardouin-Mansart ve Le Vau gibi mimarların katkılarıyla gerçekleştirilmiş, Galeri des Glaces (Aynalı Galeri), Orangerie ve Büyük Trianon gibi yapılar tamamlanmıştır. 18. yüzyılda, Louis XV ve XVI dönemlerine ait Petit Trianon, Marie Antoinette’in Hameau’su ve kraliyet dairelerinin dekorasyonları saraya eklenmiştir.

Versay’ın bahçeleri, André Le Nôtre tarafından Fransız bahçe düzenleme tarzına uygun olarak tasarlanmış; eksenler, çiçek tarhları, alçak çitler, göletler, küçük dereler ve çeşmelerle bütünleştirilmiştir. Bu tasarım, Avrupa’daki pek çok saray bahçesinin temelini oluşturmuştur.

Tarihsel Önemi ve Etkisi

Versay Sarayı, 17. ve 18. yüzyıllarda Avrupa’daki pek çok saray ve konutun modelini oluşturmuş; Almanya, İngiltere, İspanya, İsveç ve Rusya’daki “küçük Versailles” örnekleri bu etkiden kaynaklanmaktadır. Louis XIV, sarayda kraliyet protokolünü mükemmelleştirmiş, müzik, tiyatro ve dekoratif sanatlarda önemli üretimlerin desteklenmesini sağlamıştır. Ayrıca, saray bilimsel gelişmelerin ve akademik çalışmaların da merkezi olmuştur. 1789 yılında Fransız Devrimi sırasında halk, saraya gelerek XVI. Louis ve Marie Antoinette’i Paris’e götürmüştür.

^{Versay Sarayı (flickr)}

Koruma ve Yönetim

Versay Sarayı ve Parkı, devlet mülkiyetinde olup, tüm yapılar Tarihi Anıt olarak tescillidir. Koruma ve restorasyon çalışmaları devlet denetiminde yürütülmektedir. 1996’dan itibaren saray ve parkın bazı alanlarının orijinal bütünlüğünün kısmen yeniden sağlanması sağlanmıştır; Grand Commun, Grande Écurie, Mortemets, Midi Wing ve Place d’Armes gibi yapılar bu kapsamda restore edilmiştir. Devrim ve 19. yüzyıl dönüşümleri nedeniyle bazı mobilya ve dekorasyonlar dağıtılmış ya da değiştirilmiş olsa da, sarayın tarihsel ve mimari bütünlüğü büyük ölçüde korunmuştur. Ayrıca, sarayın çevresindeki “Plaine de Versailles” alanı, uzun perspektifin korunması ve Dünya Mirası alanının tampon bölgesi olarak koruma altına alınmıştır.

Versay Sarayı, hem boyutu hem de özgünlüğü açısından benzersiz bir sanat eseri olarak kabul edilmektedir. Avrupa’daki diğer saraylar üzerinde büyük bir etki yaratmış ve Fransız kraliyet yaşamı ile sanat üretimi için merkezi bir rol üstlenmiştir. Versay Sarayı, tarih, mimari ve peyzaj sanatı açısından hem Fransa hem de dünya kültür mirası için evrensel bir öneme sahiptir.

^{Versailles, from Louis XIII to the French Revolution (Château de Versailles)}