Vilfredo Pareto’nun felsefesi , insan davranışlarını ve toplumsal yapıları, görünürdeki rasyonel açıklamaların ardında işleyen irrasyonel motivasyonlar, güç dinamikleri ve elitlerin sürekli sirkülasyonu üzerinden analiz eden bütüncül bir sosyo-ekonomik yaklaşımdır. Pareto, “residu” ve “derivasyon” kavramlarıyla bireylerin çoğu eyleminin duygusal ve içgüdüsel temellere dayandığını; rasyonel açıklamaların ise bu irrasyonel dürtüleri meşrulaştıran söylemler olduğunu ileri sürer. Bunun yanında, elitlerin sirkülasyonu teorisiyle toplumsal değişimin, istikrarlı bir güç yapısından ziyade, sürekli yenilenen bir iktidar döngüsü içinde gerçekleştiğini savunur. Ekonomi alanında ise ordinal fayda yaklaşımı ve Pareto optimalitesiyle bireysel tercihlerden toplumsal refah analizine uzanan matematiksel bir çerçeve sunarak, modern ekonomi ve sosyoloji disiplinlerinin temel kavramlarına önemli katkılar sağlar.

Rasyonel ve Duygusal Eylemler Arasındaki Ayrım

Vilfredo Pareto, insan davranışını analiz ederken, toplumların ve bireylerin kararlarını yalnızca mantıklı düşüncelere dayandırmadığını, duygusal ve içgüdüsel faktörlerin de büyük bir rol oynadığını savunmuştur. Bu, onun sosyal bilimlere dair en önemli katkılarından biridir. Pareto, insanların çoğu zaman rasyonel düşüncelerle değil, duygusal, psikolojik ve irrasyonel dürtülerle hareket ettiklerini ileri sürmüştür. Bu ayrım, onun toplumları, ekonomiyi ve insan davranışlarını anlamada geliştirdiği temel bir yaklaşımdır.

Rasyonel Eylemler

Pareto'nun "rasyonel eylemler" anlayışı, mantıklı, bilinçli kararlar almayı ifade eder. Bu tür eylemler, belirli bir amacı gerçekleştirmek için mantıklı bir şekilde yapılan seçimlerdir. Rasyonel eylemler, bireyin mevcut bilgi ve koşullara göre en iyi çözümü bulma çabası olarak tanımlanabilir. Ekonomi ve mikroekonomide, rasyonel eylemler çoğunlukla bireylerin maksimum fayda sağlamaya yönelik tercihler yaptığı kabul edilir. Örneğin, bir kişi, daha yüksek gelir elde etmek için belirli bir mesleği seçebilir, çünkü bu, onun ekonomik olarak daha iyi bir konumda olmasını sağlayacaktır. Pareto, insanların ekonomik ve toplumsal hayatlarında çoğu zaman bu tür rasyonel eylemleri sergileyerek kararlar aldığını kabul eder. Ancak, bu tür rasyonel seçimler, toplumsal yapıları anlamada yetersiz kalabilir, çünkü insanların kararları bazen tamamen mantıklı değildir.

Duygusal Eylemler - Residu (Tortu)

Pareto'nun en dikkat çekici katkılarından biri, "duygusal eylemler" veya residu (tortu) kavramıdır. Pareto'ya göre, insanların çoğu zaman mantıklı olmayan eylemler gerçekleştirdiğini, bu eylemlerin arkasında duygusal ve psikolojik faktörlerin olduğunu belirtir. Residu, bir kişinin kararlarını yönlendiren, bilinçli olmayan, duygusal ve içgüdüsel dürtülerdir. Bu dürtüler, kişinin geçmiş deneyimlerinden, kültürel inançlardan veya doğuştan gelen psikolojik eğilimlerden kaynaklanabilir. Pareto, bu duygusal eylemlerin, insanların toplumsal hareketlerini ve kararlarını yönlendiren temel faktörler olduğunu savunmuştur. Örneğin, bir kişinin toplumsal bir değişim için mücadele etmesi, ekonomik çıkarlarını maksimize etmekten ziyade, daha çok toplumsal adalet veya bireysel özgürlük gibi duygusal ve psikolojik bir ihtiyacın sonucudur. Bu tür eylemler mantıklı ve rasyonel gibi görünebilir, ancak aslında duygusal ve irrasyonel temellere dayanır.

Derivasyonlar (Mantıklı Açıklamalar)

Bir diğer önemli kavram ise "derivasyon"dur. Pareto'ya göre, insanlar duygusal eylemlerini mantıklı bir şekilde açıklamaya çalışırlar. Yani, insanların yaptığı irrasyonel eylemler, genellikle rasyonel gibi görünmesi için bir tür mantıklı açıklama üretir. Bu açıklamalar, aslında duygusal dürtülerin mantıklı bir zemine oturtulmaya çalışıldığı savunmalardır. Örneğin, bir kişi toplumsal bir hareketi desteklerken, bu hareketin ne kadar mantıklı olduğunu ve toplum için faydalı olduğunu iddia edebilir; ancak bu kişi, toplumsal eşitlik ya da sosyal adalet gibi içgüdüsel bir ihtiyacı daha derin bir şekilde hissediyor olabilir. Pareto, insanların toplumsal eylemlerini ve tercihlerini daha iyi anlayabilmek için bu tür duygusal ve mantıklı açıklamalar arasındaki farkı analiz etmenin önemli olduğunu vurgulamıştır. Bu yaklaşım, toplumsal bilimlerin, özellikle sosyolojinin gelişimine büyük katkı sağlamıştır.

Sosyolojik ve Ekonomik İhtiyaçlar

Pareto'nun bu yaklaşımı, toplumsal yapıları ve ekonomik sistemleri anlamada önemli bir farkındalık yaratmıştır. Çünkü insanların toplumsal davranışlarını, ekonomik kararlarını ve toplumsal değişimleri anlamak için, sadece rasyonel tercihlere dayalı analizler yapmak yetersiz kalır. Duygusal eylemler ve insanların içsel, duygusal güdüleri de hesaba katılmalıdır. Ekonomik ve sosyolojik teorilerde, Pareto'nun rasyonel ve duygusal eylemler arasındaki bu ayrımı göz önünde bulundurmak, toplumların dinamiklerini daha iyi çözümlemeyi sağlar. Pareto'nun "residu" ve "derivasyon" kavramları, bireysel ve toplumsal eylemleri anlamada önemli bir araç olarak kabul edilir.

Sosyolojik Mantık ve Toplumda İktidar

Pareto’nun sosyolojik mantığı, toplumların yapısını ve iktidar ilişkilerini anlamaya yönelikti. Toplumun yönetimi ve elitlerin değişim süreçlerini ele alırken, toplumdaki davranışları, toplumun yöneticilerini ve toplumsal hareketleri mantıklı bir şekilde çözümlemeye çalışmıştır. Ancak, toplumda egemen olan elitlerin iktidarlarını genellikle duygusal faktörlerin şekillendirdiğini ve halkın kararlarının çoğunlukla irrasyonel temel motivasyonlardan kaynaklandığını savunmuştur. Bu bağlamda, Pareto'nun mantığı, toplumdaki toplumsal hareketlerin, mücadelelerin ve elitlerin değişimini anlamada, mantıklı bir yapının ötesinde, duygusal ve irrasyonel faktörlerin belirleyici olduğunu kabul eder.

Matematiksel ve Ekonomik Mantık

Pareto’nun matematiksel yaklaşımı, ekonomi ve mikroekonomi teorilerine büyük katkı sağlamıştır. Pareto, ekonomiyi bir matematiksel sistem olarak görmüş ve özellikle bireylerin tercihlerinin ve ekonomik denklemlerin çözülmesinde matematiksel analizlerin kullanılmasını savunmuştur. Pareto'nun "tatsızlar ve engeller" (tastes and obstacles) yaklaşımı, bireylerin ekonomik kararlarını belirlerken iki temel faktörü dikkate alır: Birincisi, bireylerin arzuları (tatsızlar) ve ikincisi, bu arzuları engelleyen faktörler (engeller). Bu iki faktör arasındaki dengeyi inceleyerek, Pareto optimalite kavramını geliştirmiştir.

Pareto optimalite, bir toplumdaki veya ekonomik sistemde kimse daha iyi bir duruma gelmeden, diğerlerinin durumu daha kötüye gitmeyecek şekilde yapılan düzenlemeleri ifade eder. Pareto'ya göre, bir sistem ancak böyle bir durumda maksimum ekonomik memnuniyet ve verimlilik sağlar.

Ekonomik Seçimlerde Ordinal Yaklaşım

Pareto'nun ekonomi alanındaki mantığı, bireylerin tercihlerinin "ordinal" bir yapıda olduğuna dayanır. Bu yaklaşım, bireylerin neyi daha çok tercih ettikleriyle ilgili bir sıralama yapabileceklerini ancak ne kadar tercih ettikleri hakkında kesin bir bilgi vermediklerini öne sürer. Pareto, bireylerin tercihlerini matematiksel olarak derecelendirirken, bu tercihler arasındaki sıralamayı dikkate alır, ancak bunların ne kadar güçlü olduğunu ölçmeye gerek olmadığını savunur. Bu, Pareto’nun "cardinal" (kardinal) fayda anlayışını reddetmesiyle bağlantılıdır; yani, bireylerin ne kadar tatmin olduklarını sayısal bir ölçüde ifade etmek yerine, yalnızca tercihlerinin sırasını dikkate almıştır.

Pareto'nun Elit Teorisi

Pareto’nun "Elitlerin Dönüşümü" veya "Elitlerin Sirkülasyonu" teorisi, onun toplumsal yapıları anlamada geliştirdiği en önemli kavramlardan biridir. Pareto, toplumsal yapıları anlamak için toplumun sadece iktidarda olan elit sınıflarının değil, aynı zamanda bu elitlerin sürekli olarak yer değiştirdiğini ve toplumu yönetenlerin değişim süreçlerini analiz etmiştir. Pareto’nun bu teorisi, toplumsal yapıların zaman içinde nasıl değiştiğini ve güç ilişkilerinin nasıl evrildiğini açıklamaya çalışır.

Pareto, toplumların düzeninin, her zaman belirli bir elit sınıfın egemenliğiyle şekillendiğini savunur. Bu elit sınıf, ekonomik gücü ve toplumsal statüyü elinde bulunduran bir grup insandan oluşur. Pareto'ya göre, toplumların yönetiminde yer alan bu elitler, toplumsal ve politik düzeni oluşturan kişiler olarak toplumları yönlendirirler. Ancak, Pareto'nun asıl vurguladığı nokta, bu elitlerin sabit bir grup olmadığıdır. Elitler sürekli olarak yer değiştirir ve toplumlar tarihsel süreçte farklı elitlerin egemenliğine girer.

Elitlerin Sirkülasyonu

Pareto'nun "elitlerin sirkülasyonu" teorisi, elitlerin egemenliklerinin süreklilik göstermediğini ve bu elit sınıflarının zaman içinde yer değiştirdiğini anlatır. Bir toplumda yönetici elitler, belirli bir süre boyunca toplumu kontrol ederken, bu elitler kendi içlerinde güç mücadeleleri yapabilir veya dışarıdan gelen yeni elitler bu egemenliği ele alabilir. Bu süreçte, eski elitlerin gücü zayıflarken, yeni elitler onların yerine geçer. Pareto, toplumların sürekli olarak elitlerin değişim süreçlerinden geçtiğini ve bu değişimlerin toplum yapısının evriminde kritik bir rol oynadığını belirtmiştir.

Elitlerin sirkülasyonu, toplumların sürekli bir değişim içinde olduğunu ve bu değişimlerin belirli bir düzen içinde gerçekleştiğini savunur. Toplumdaki değişimlerin, sadece toplumun üst sınıflarındaki değişikliklerle değil, aynı zamanda alt sınıfların ve toplumun genel yapısının da evrimleşmesiyle şekillendiğini anlatır. Yani, toplumların dinamik yapısı, elitlerin sürekli değişmesiyle şekillenir.

Egemen Elitlerin Gücü ve Yeni Elitlerin Yükselmesi

Pareto, eski elitlerin genellikle iktidarlarını ve güçlerini korumaya çalıştıklarını, ancak zamanla bu elitlerin zayıfladığını ve yeni elitlerin yükseldiğini savunur. Eski elitler, iktidarlarını sürdürebilmek için çeşitli yöntemler kullanabilirler. Ancak, bu elitlerin zamanla güçlerini kaybetmesi, yeni elit sınıfların yükselmesine olanak tanır. Pareto, bu elitlerin değişimini toplumsal devrimler veya reformlar gibi olaylarla da ilişkilendirir.

Yeni elitler, toplumda daha önce var olmayan fırsatlar yaratabilirler. Bu süreç, toplumdaki eski düzenin yerini yeni bir yapının almasına yol açar. Bu yeni elitler, genellikle ekonomik ve sosyal açıdan daha güçlüdür ve toplumu yönetme biçimlerini değiştirirler. Ancak, bu yeni elitler de zamanla güçlerini kaybedecek ve yine başka bir elit grubu egemen olacaktır. Bu, toplumda sürekli bir dönüşüm ve değişim sürecinin olduğu anlamına gelir.

Sosyolojik ve Ekonomik Perspektif

Pareto'nun elitlerin dönüşümü üzerine geliştirdiği bu teori, sadece sosyolojik bir analiz sunmaz, aynı zamanda ekonomik düzene dair önemli çıkarımlar da yapar. Elitlerin ekonomik gücü elinde tutması, toplumdaki refahın nasıl dağıldığını ve kimlerin bu refahtan faydalandığını belirler. Elitlerin değişimi, ekonomideki gücün dağılımını ve toplumsal yapıyı doğrudan etkiler. Eski elitlerin ekonomik çıkarları genellikle mevcut iktidar yapısına dayanır ve yeni elitler bu yapıyı değiştirerek kendi çıkarlarını oluştururlar.

Bu bağlamda, Pareto'nun elit teorisi, toplumdaki iktidarın nasıl yeniden şekillendiğini, elitlerin toplumsal değişimlere nasıl tepki verdiğini ve toplumun ekonomik yapısının zamanla nasıl değiştiğini anlamaya yardımcı olur. Elitlerin sirkülasyonu, toplumsal değişimin ve evrimin bir parçasıdır.

Elitlerin Dönüşümünü Etkileyen Faktörler:

Pareto'ya göre elitlerin dönüşümünü etkileyen başlıca faktörler şunlardır:

1. Sosyo-Ekonomik Koşullar: Ekonomik krizler, toplumsal eşitsizlikler ve işçi sınıfı hareketleri, elitlerin yer değiştirmesinde önemli bir rol oynar.
2. Politik Güç Mücadeleleri: Toplumsal çatışmalar ve politik baskılar, mevcut elitlerin güç kaybına yol açabilir.
3. Kültürel ve Psikolojik Faktörler: Toplumda değerlerin ve inançların değişmesi, yeni elit sınıfların yükselmesine zemin hazırlar.

Pareto Prensibi (80/20 Kuralı)

Pareto Prensibi, Vilfredo Pareto tarafından geliştirilen ve ekonomi, iş dünyası, sosyoloji ve diğer birçok alanda geniş bir uygulama alanı bulan önemli bir kavramdır. Pareto, 1906'da İtalya'da yaptığı gözlemler sonucunda, zenginliğin %80'inin nüfusun sadece %20'si tarafından kontrol edildiğini fark etti. Bu gözlemi, daha sonra "Pareto Prensibi" veya "80/20 Kuralı" olarak bilinen ilkeye dönüştü. Pareto Prensibi, genellikle çok sayıda olayın çoğunlukla belirli bir oranla dağılacağını ifade eder. Yani, bir sistemdeki etkilerin çoğu, az sayıda faktör tarafından belirlenir.

Pareto Prensibi, toplumda ve çeşitli sistemlerde bir dengesizlik olduğunu ve bu dengesizliğin genellikle "80/20" şeklinde dağıldığını öne sürer. Yani, bir olayın %80'i, genellikle o olayın %20'lik kısmı tarafından üretilir. Pareto’nun gözlemlerinden yola çıkarak bu prensip, doğal bir yasa gibi kabul edilir. Örneğin:

• Bir şirketin gelirlerinin %80'i, genellikle müşteri sayısının %20'sinden elde edilir.
• Bir toplumdaki servetin %80'i, nüfusun %20'sinin elinde yoğunlaşır.
• Bir yazılım programındaki hataların %80'i, genellikle yazılımın %20'lik kısmındaki hatalardan kaynaklanır.

Bu prensip, yalnızca ekonomik ve iş dünyasında değil, aynı zamanda toplumsal yapı, sağlık, eğitim, teknoloji gibi pek çok farklı alanda da uygulanabilir. Pareto Prensibi, bir sistemde verimli bir şekilde kaynakların nasıl kullanılacağına dair önemli bir bakış açısı sunar.

Pareto Prensibi’nin Uygulama Alanları

İş Dünyası ve Yönetim: Birçok işletme, iş gücünün %80'inin, verimliliğin sadece %20'sini ürettiğini fark ederek, verimli olmayan kaynakları iyileştirmeye çalışır. Bu şekilde, işletmeler en yüksek getiriyi sağlayan %20'lik bir müşteri ya da ürün grubuna odaklanabilir.

Zaman Yönetimi: Zaman yönetiminde de Pareto Prensibi, bir kişinin günlük işlerinin çoğunun %20'sinin, en büyük etkisini gösterdiğini belirtir. Bu nedenle, verimli zaman kullanımı için en yüksek önceliğe sahip %20'lik işlere odaklanmak önemlidir.

Pazar Araştırmaları: Pazarlama stratejilerinde, bir ürünün ya da hizmetin gelirlerinin %80'inin, genellikle %20'lik bir müşteri kitlesinden geldiği gözlemi yapılabilir. Bu, pazarlama stratejilerini doğru hedef kitleye yönlendirmek için önemlidir.

Pareto Verimliliği, ekonomi ve sosyal bilimlerde önemli bir kavramdır ve genellikle "Pareto optimalite" olarak da adlandırılır. Pareto Verimliliği, bir ekonomideki veya toplumdaki kaynakların dağılımının en verimli hale getirildiği bir durumu ifade eder. Bu verimlilik, bir kişinin durumunun iyileştirilmesinin, başka bir kişinin durumunu kötüleştirmeden mümkün olduğu bir dengeyi ifade eder.

Bir ekonomik sistem, Pareto verimli olarak kabul edilir, eğer bu sistemdeki herhangi bir kişi daha iyi bir duruma getirilmeden, başka bir kişinin durumu kötüleştirilemiyorsa. Yani, bir sistemde verimlilik, kimsenin daha iyi durumda olmadığı ama hiçbir kişinin de daha kötü durumda olmadığı bir durumla sağlanır.

Pareto Verimliliği’nin Anlamı ve Uygulama Alanları

Kaynak Dağılımı: Pareto Verimliliği, kaynakların en verimli şekilde dağıtılması gerektiğini belirtir. Eğer bir toplumda veya ekonomide kaynaklar öyle bir şekilde dağıtılırsa ki, herhangi bir kişi daha iyi bir duruma getirilemeden bir başkası zarar görürse, o dağılım Pareto verimli kabul edilir.

Ekonomik Politikalar: Pareto verimliliği, ekonomi politikalarının etkilerini analiz etmek için kullanılır. Örneğin, bir hükümetin ekonomik politikası, bazı bireylerin daha iyi bir yaşam standardına sahip olmasına neden olurken, diğer bireylerin yaşam standardını aynı seviyede tutuyorsa, bu politika Pareto verimli olarak kabul edilebilir. Ancak, eğer politika, bazı kişilerin yaşam standartlarını düşürüyorsa, o zaman bu politika Pareto verimli olmayabilir.

Ekonomisi ve Sosyal Adalet: Pareto Verimliliği, refah ekonomisinde de önemli bir yer tutar. Refah ekonomisinde, ekonomik durumlar ve sosyal koşullar, toplumda herkesin durumunu iyileştirecek şekilde tasarlanmalıdır. Ancak, bu verimlilik, sosyal adaletin tam olarak sağlanıp sağlanmadığı konusunda tartışmalar yaratabilir. Çünkü Pareto verimliliği, toplumsal eşitsizlikleri göz ardı edebilir; bu nedenle, bazı toplumlar, sadece verimliliğe odaklanmak yerine, daha adil bir dağılım sağlamayı hedefleyebilirler.

Pareto Verimliliği’nin Sınırlamaları:

• Dağılımın Eşitsizliği: Pareto Verimliliği, her zaman adil ve eşitlikçi bir dağılım sağlamaz. Bir durumu Pareto verimli kılmak, bazı bireylerin daha kötüye gitmesine neden olabilir, ancak bu durum sistemin genel verimliliğini etkilemeyebilir.
• Sosyal Refah: Pareto Verimliliği, sosyal refahı veya eşitsizliği hesaba katmaz. Örneğin, büyük gelir eşitsizliklerinin olduğu bir toplumda, bir grup daha iyi bir duruma getirilirken diğerlerinin durumu kötüleşse de, bu durum Pareto verimli olarak kabul edilebilir.

Pareto'nun Eleştirileri

Vilfredo Pareto, yalnızca ekonomi ve sosyoloji alanlarında önemli katkılar sunmuş bir düşünür olmakla kalmamış, aynı zamanda birçok ideolojiye ve toplumsal sisteme yönelik eleştirilerde bulunmuş bir figürdür. Pareto'nun eleştirileri, özellikle sosyalizm, demokrasi ve pozitif bilimlerin toplumsal analizdeki yeriyle ilgilidir. Pareto'nun düşüncelerindeki eleştirel bakış açısı, toplumsal yapıları ve bireysel davranışları anlamada daha derinlemesine bir analiz sağlamayı amaçlamıştır.

Sosyalizm ve Sosyalist Düşüncelere Eleştirisi:

Pareto'nun en belirgin eleştirilerinden biri, sosyalizm ve sosyalist düşüncelere yönelikti. Pareto, sosyalizmi, toplum mühendisliği ve idealist bir sistem olarak görüyordu. Sosyalizmin, ekonomik eşitliği ve toplumsal adaleti sağlama amacını gütmesine rağmen, ona göre bu sistem gerçekçi değildi ve toplumların doğal yapılarıyla uyumsuzdu.

• Sosyalizm ve Elitizm: Pareto, sosyalist ideolojilerin, elitlerin yerini alacak yeni bir elit sınıfı yaratacağını savunmuştur. Sosyalizm, halkın eşitliği sağlamayı vaat etse de, Pareto'ya göre, bu sistemde de toplumda güç, ekonomik kaynaklar ve kararlar üzerinde hakimiyet sağlayan bir elit sınıfının ortaya çıkacağı kesindi. Pareto, toplumsal güç ilişkilerinin her zaman bir elit tarafından yönetildiği görüşündeydi, bu nedenle sosyalist sistemin de sonunda elitist bir yapıya dönüşeceğini öngörmüştür.

• İdealizm ve Uygulama Zorlukları: Pareto, sosyalist teorilerin pratikte uygulanmasının zorluklarını vurgulamış, sosyalist devletlerin ideolojik anlamda halkın iyiliğini savunsa da, pratikte bu tür sistemlerin toplumu yalnızca daha fazla baskı altına aldığını savunmuştur. Ona göre, sosyalist sistemler, toplumsal düzeni bozan, halkı manipüle eden ve kaynakların verimsiz dağılımına neden olan sistemlerdir.

Demokrasiye Eleştirisi:

Pareto, demokrasiyi de sert bir şekilde eleştiren bir düşünürdü. Onun demokrasiyi eleştirmesinin arkasındaki temel düşünce, demokrasinin toplumda gerçek eşitlik sağlamadığı, aksine toplumdaki elit sınıfların iktidarını pekiştirdiğiydi.

Pareto'ya göre, demokrasinin vaadettiği halk egemenliği yalnızca yüzeyde kalır. Gerçekte ise halkın iradesi, toplumsal elitler tarafından manipüle edilir ve halkın çoğunluğu, siyasi güç sahiplerinin çıkarları doğrultusunda yönlendirilir. Pareto, demokrasiyi bir “maske” olarak görmüş, toplumun yönetimini elinde tutan elitlerin, demokratik seçimler ve özgürlükler aracılığıyla güçlerini meşrulaştırdığını belirtmiştir.

• Demokrasi ve İstikrarsızlık: Pareto, demokrasiye karşı duyduğu eleştirinin bir diğer boyutunu da, demokrasinin istikrarsızlaştırıcı etkilerinde görüyordu. Demokrasi, halkın isteklerine dayalı kararlar almayı vaat etse de, halkın zaman zaman kısa vadeli çıkarları veya duygusal tepkileri doğrultusunda hareket etmesi, karar alma süreçlerini karmaşıklaştırır ve toplumda kararsızlığa yol açar. Bu tür istikrarsızlık, toplumun yönetiminde elit sınıfların yerini alan yeni elitlerin ortaya çıkmasına yol açar.

Pozitivizm ve Bilimsel Yöntemlere Eleştiri:

Pareto, toplumsal olayların ve insan davranışlarının incelenmesinde pozitivizmin sınırlamalarını da eleştirmiştir. Pozitivizm, toplumsal olayları sadece bilimsel ve matematiksel bir bakış açısıyla açıklamayı hedefler. Ancak Pareto, toplumsal olayların yalnızca matematiksel ya da mantıklı bir çerçevede açıklanmasının yanıltıcı olduğunu savunmuştur.

• Pozitivizmin Toplumsal Gerçekleri Aşmakta Yetersiz Olması: Pareto, toplumsal analizde sadece bilimsel, deneysel ve mantıklı bir yaklaşımla ilerlemenin eksik olduğunu düşünüyordu. Ona göre, toplumsal olayları anlamak için, insanların içsel, duygusal ve irrasyonel davranışlarını da hesaba katmak gerekir. İnsanlar, çoğu zaman mantıklı ve rasyonel değil, duygusal ve içgüdüsel dürtülerle hareket ederler ve bu, toplumsal yapıları şekillendiren ana faktörlerden biridir.
• Sosyal Bilimler ve Rasyonel Açıklamalar: Pareto'nun pozitivizm karşıtlığının bir diğer boyutu, toplumsal bilimlerde rasyonel açıklamaların genellikle yanıltıcı olabileceği gerçeğidir. Pareto'ya göre, toplumları anlamaya çalışan bilim insanları, sadece mantıklı ve ölçülebilir verilerle değil, insanların irrasyonel eylemlerini ve duygusal dürtülerini de analiz etmek zorundadır. Aksi takdirde, toplumsal yapılar ve davranışlar üzerine yapılan analizler eksik kalır.

Liberalizm ve Kapitalizme Eleştirisi:

Pareto, liberalizmi başlangıçta savunsa da, zamanla kapitalist sistemin de toplumsal eşitsizliklere yol açtığını düşünmeye başlamıştır. Liberalizmin, serbest piyasa ekonomisinin bireysel özgürlükleri en iyi şekilde sağladığını savunmasına rağmen, Pareto, bu sistemin yalnızca güçlü elitlerin çıkarlarını pekiştirdiğini ve toplumsal adaletin sağlanmasında yetersiz kaldığını belirtmiştir.

Pareto, liberalizmin yalnızca belirli bir kesimin, özellikle ekonomik olarak güçlü elitlerin, çıkarlarını gözettiğini savunmuştur. Ona göre, serbest piyasa ekonomisi, toplumsal eşitsizlikleri artırarak, daha zengin ve daha yoksul sınıflar arasındaki uçurumu derinleştirmiştir. Liberalizmin vaadettiği eşitlik, pratikte uygulandığında sadece daha fazla ekonomik eşitsizlik yaratmaktadır.

Faşizm İle İlişkisi

Vilfredo Pareto’nun Faşizmle olan ilişkisi, tarihsel olarak karmaşık ve tartışmalıdır. Pareto, Faşizm'in ortaya çıkışından önce yaşamış bir düşünürdür ve doğrudan Faşist ideolojiyi benimsemiş ya da Faşist Parti'ye katılmış bir figür değildir. Ancak, Pareto’nun toplum, elitler ve iktidar üzerine geliştirdiği teoriler, Faşist hareketin temel ideolojik unsurlarıyla paralellikler göstermektedir. Pareto’nun elitizm, güçlü liderlik, toplumsal dönüşüm ve devletin rolü üzerine yaptığı analizler, Faşist hareketin düşünsel altyapısını şekillendiren unsurlar arasında sayılabilir.

Pareto’nun Faşizmle doğrudan bir ilişkisi olmadığı belirtilmiştir. Pareto, Faşist Parti’ye üye olmamış ve Mussolini’nin hareketine katılmamıştır. Ancak, Mussolini'nin Pareto'nun düşüncelerini çok fazla takip ettiği ve Faşist ideolojiyi oluştururken Pareto'nun sosyo-ekonomik görüşlerinden faydalandığı doğrudur. Mussolini'nin iktidara gelmesinin ardından Pareto'ya senatörlük teklifi yapılmış ancak Pareto, sağlık nedenleriyle bu teklifi reddetmiştir.

Pareto, Faşizm'e karşı doğrudan bir sempati beslemiş olsa da, Faşist partiye katılmamış ve bu ideolojiyi teorik düzeyde eleştirmeye devam etmiştir. Bazı yorumcular, Pareto’nun "elitleşme" ve "güçlü liderlik" anlayışlarının Faşizm ile paralel olduğunu öne sürse de, onun Faşist hareketle olan ilişkisi, daha çok sempatik bir yaklaşım ve teorik bir bağ ile sınırlı kalmıştır.

Pareto’nun ekonomi üzerine geliştirdiği teoriler de, Faşist iktidarın ekonomik politikalarına etki etmiştir. Pareto, serbest piyasa ekonomisini savunmuş ve devlet müdahalesinin ekonomiye zarar verdiğini belirtmiştir. Faşist iktidar, başlangıçta ekonomi üzerinde devlet müdahalesini ve düzenlemelerini artırmayı savunsa da, elitlerin ekonomik çıkarlarını koruma amacına yönelik birçok karar almıştır. Pareto’nun, devlet müdahalesine karşı olan ve piyasa dinamiklerine odaklanan yaklaşımı, Faşist ekonomik stratejilerinin bazı yönlerinde etkili olmuştur.