Vücuda odaklı tekrarlayan davranışlar (VOTD), bireyin kendi vücuduna zarar verme riski taşıyan veya rahatsızlık oluşturan motor ve bilişsel eylemleri tekrarlaması olarak tanımlanır. Bu davranışlar genellikle stres, kaygı, sıkıntı ya da odaklanma problemleri ile ilişkilidir ve kontrol edilmesi güç olabilir. Özellikle psikoloji ve psikiyatri alanlarında incelenen bu durum, obsesif-kompulsif spektrum bozukluklarıyla yakından bağlantılıdır.

Köken ve Tarihsel Arka Plan

Vücuda odaklı tekrarlayan davranışlar kavramı, özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında psikiyatri ve psikoloji alanlarında ayrıntılı olarak incelenmeye başlanmıştır. Batı literatüründe "Body-Focused Repetitive Behaviors (BFRBs)" olarak bilinen bu kavram, obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) spektrumunda değerlendirilmekle birlikte bazı farklılıklara sahiptir. Trikotillomani (saç koparma) ve dermotillomani (deri yolma) gibi durumlar, ilk olarak psikiyatri el kitaplarında tanımlanarak klinik bozukluklar arasına eklenmiştir.

Yaygın Vücuda Odaklı Tekrarlayan Davranışlar

VOTD kapsamında farklı davranışlar yer almaktadır. En yaygın olanlar şu şekildedir:

1. Tırnak Yeme (Onikofaji): Stres ve kaygıya bağlı olarak kişinin tırnağını istemsizce kemirmesi veya koparması.
2. Saç Koparma (Trikotillomani): Kişinin saçlarını veya vücudunun farklı bölgelerindeki (kaş, kirpik vb.) kılları tekrarlayan ve o bölgede kelliğe sebebiyet verecek şekilde bilinçsizce koparma eylemi.
3. Deriyi Yolma (Dermotillomani): Kişinin deri altındaki kabarcıkları, yara izlerini veya sağlıklı deriyi yeni yaralara yol açacak kadar sıklıkla koparma eylemi.
4. Dış Gıcırdatma (Bruksizm): Kişinin genellikle uyku esnasında dişleri sıkması veya gıcırdatması.

^{Vücuda odaklı tekrarlayan davranış.}

Psikolojik ve Nörolojik Bağlantılar

VOTD'nin ortaya çıkmasında biyolojik, psikolojik ve çevresel etmenler rol oynar. Beyindeki dürtü kontrol mekanizmalarıyla ilişkili olan bu davranışlar, bazı durumlarda genetik faktörlerden de etkilenebilir. Beyindeki bazı nörotransmitter dengesizlikleri, özellikle serotonin seviyelerindeki değişimler, bu davranışların süreklilik kazanmasına neden olabilir.

Tedavi ve Başa Çıkma Yöntemleri【1】

VOTD'nin tedavisi kişinin yaşadığı belirtilerin şiddetine ve altta yatan nedenlere göre değişkenlik gösterir. En yaygın tedavi yöntemleri şunlardır:

• Bilişsel-Davranışçı Terapi (BDT): Kışın dürtü kontrol mekanizmalarını güçlendirmesine yardımcı olur.
• Alışkanlık Tersine Çevirme Terapisi (HRT): Problemli davranış yerine alternatif bir alışkanlık geliştirilmesini sağlar.
• Farmakoterapi: Antidepresanlar ve anksiyolitik ilaçlar bazı vakalarda etkili olabilir.