Bazı isimler vardır ki sadece şiirleriyle değil, söyledikleriyle, sustuklarıyla, hatta yürüdükleri yolla bile bir medeniyetin aynasına dönüşürler. Yahya Kemal Beyatlı işte bu isimlerden biridir. Onun gözleriyle İstanbul’a bakmak, onun mısralarıyla Boğaz’a nazar etmek, sadece estetik bir zevki değil, aynı zamanda bir medeniyet idrakini kuşanmaktır.

Yahya Kemal’in hayatı boyunca aradığı şey, kaybedilmiş bir zamanı ve yeniden kurulması gereken bir “millet fikri”ni bulmaktı. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadar geçen sancılı dönüşüm sürecinde o, bir medeniyetin hafızasını canlı tutmaya çalıştı. Ne bir geçmiş güzellemesi yaptı ne de geleceğe körü körüne bağlandı. Onun tavrı “geçmişin içinden geleceğe akan” bir medeniyet tasavvuruydu. Batı’nın tekniğini almalıydık evet, ama ruhumuzu bırakmadan, kendimiz olmaktan vazgeçmeden…

Medeniyet, Yahya Kemal’e Göre Ne Değildir?

Yahya Kemal’e göre medeniyet; yalnızca sanayi, bilim ya da teknolojiden ibaret bir kalkınma süreci değildir. O, medeniyeti bir milletin ruhunun mimarisi olarak görür. Bir milletin mimarisi, musikisi, şiiri, camisi, sokağı ve hatta susuşu bile bu mimarinin parçalarıdır. Yahya Kemal’in “Sessiz Gemi”sinde duyduğumuz o sükûn, aslında bizim medeniyetimizin ölüm karşısındaki vakarını anlatır.

Bu yüzden onun için medeniyet, sokaktaki çocukların şivelerinden, mezar taşlarındaki yazıya; camilerde okunan ezanlardan, Boğaz’dan esen rüzgâra kadar hayatın her yerindedir. “Kendi gök kubbemiz” derken tam da bunu kasteder: Bir milletin evi, kendi göğü altında kurulur.

Millet, Bir His Meselesidir

Yahya Kemal’in millet anlayışı ne sadece kan ne de sadece toprakla tanımlanabilir. Ona göre millet, bir tarihin, bir duygunun, bir musikinin, bir ortak acının ve sevinçlerin bütünüdür. Balkanlar’da görev yaptığı yıllarda Rumeli kasabalarında Türkçeyi duymak onun için sadece bir iletişim aracı değil, bir varlık işareti idi. Millet, uzakta da olsa, o sesi duyduğunda kalpte çarpan bir histi onun için. 

Milliyetçiliği, modern tanımların ötesindedir. Ne ırkçıdır ne de hamaset yüklü. O daha çok bir “hissetme hâli” olarak tanımlar millet olmayı. "Türklük bir ruhtur" der, "bir musiki gibi gelir insana." Bu yüzden onun şiirlerinde millet bir nutuk değil, bir aşk gibidir. İçli, derin, zaman zaman da hüzünlü…

Medeniyetin Hissi: Ezan, Mezar, Şiir

Yahya Kemal’in en derin hislerinden biri, İstanbul’a ve onun temsil ettiği medeniyete duyduğu sevgiyle beslenir. "Süleymaniye'de Bayram Sabahı" gibi şiirlerinde milletin camilerle kurduğu bağ, sadece dinî değil, aynı zamanda medeniyetin duygusal mimarisini de anlatır.

Camiler, yalnızca ibadet yerleri değildir onun şiirinde; onlar aynı zamanda milletin estetik hafızasıdır. Onlar ayakta kaldıkça milletin ruhu da ayakta kalır. Aynı şekilde mezar taşları da sadece ölüleri değil, geçmişin zarafetini, üslubunu, kimliğini taşır. Yahya Kemal, mezar taşlarına bakarak bir medeniyetin inceliğini, sesini ve susuşunu duyabilen nadir şairlerdendir.

Biz Neyiz, Nereye Aitiz?

Bugün, betonların arasında geçmişi unutan bir çağda Yahya Kemal’in sesi bize hâlâ bir şeyler söylüyor. Belki bir şiirle, belki bir susuşla... Diyor ki:

“Kökü mazide olan ati” olun. Yani geçmişin köklerinden beslenen bir gelecek kurun. Ne Batı’ya körü körüne hayranlıkla ne de geçmişe takılıp kalan bir nostaljiyle… Asıl mesele, kendi gök kubbemizin altına sahip çıkmaktır.

O yüzden Yahya Kemal’i okumak sadece bir edebî tat değil, aynı zamanda bir medeniyet nöbeti tutmaktır. Bugün o nöbet, bizim ellerimizde. Yahya Kemal gibi düşünmeye değil, onun gibi hissedebilmeye ihtiyacımız var.