Yılların İzi, öğretmen, mütefekkir ve yazar Mahir İz’in (1895-1974) hayatını, yaşadığı hadiseleri, tanık olduğu olayları ve tanıdığı şahsiyetleri anlattığı anı/hatıra türünde bir eserdir. Eser, 1975 yılında yayımlanmıştır.

Kitabın Oluşum Süreci

Mahir İz’in hatıralarını yazdığı Yılların İzi kitabına, talebeleri, dostları ve yakınları sebep olmuştur. Hocanın sözlerinin, anılarının unutulmamasını isteyen yakınları, gelecekteki nesillere de aktarmak istemeleri sebebiyle defalarca talepte bulunmuşlar, Mahir İz’in kardeşi Prof. Dr. Fahir İz’in sıkı takibiyle Yılların İzi kitabı yıllar süren gayretin neticesinde çıkmıştır. Mahir İz, hâtıralarını 1-Şahsî hâtıralar, 2-Edebî hâtıralar, 3-İçtimâî hâtıralar, 4-Meslekî hâtıralar olarak dört kısımda toplamıştır. Kitabın isim babalığı ise dostu Muhiddin Akçor Bey’e aittir.

Mahir İz, eseri Yılların İzi’nin oluşum süreci hakkında şöyle demiştir:

“Hatıralarımı yazmama talebem, dostlarım ve yakınlarım sebep oldu. Sınıfta yahut herhangi bir mecliste sırası gelip yaşadığım bir vakayı anlatacak olsam, orada bulunanlar bunları muhakkak tespit etmemi isterlerdi. Başladım, sekiz sene ara verdim. Tekrar başladım, yine iki sene aralandı. Kardeşim Prof. Fahir İz, bunu çok sıkı bir şekilde takibe başladı. Avrupa’dan örnekler gösterdi, gittiği yerlerden mektupla nereye geldiğimi sordu; hasılı beni çalışmaya mecbur etti. (…) Ticari ahlakın bozulması yüzünden ticareti terk eden, kayınpederi Mehmet Akif Bey’in de büyük takdirine mazhar olan, ahlaki fazilet numunesi, aziz dostumuz Muhiddin Akçor Bey de evvelce düşündüğüm “Yılların İzleri” ismi yerine “Yılların İzi” demekliğimi tavsiye etti. Ben de onun isim babalığını kabul ettim.”^【1】 

Kitabın İçeriği

“Seksen yıllık ömrünü, Osmanlı Devleti’nin geniş coğrafyası içinde İstanbul’dan Medine’ye kadar uzanan çeşitli yerlerde İttihat ve Terakkî, Millî Mücadele ve Cumhuriyet döneminde yaşayarak geçirmiş, çöküşü ve kurtuluşu görmüş, Cumhuriyet’in kuruluşu sırasında cereyan eden olaylara meclis zabıt kâtibi olarak şahit olmuş olan Mahir İz’in hâtıralarından meydana gelen eser, yakın tarihimizin bilinmeyen siyasî hadiselerine ait bazı gerçekleri ortaya koyması bakımından önemlidir. Kitapta müellifin çocukluğu, gençliği, mektep hayatı, arkadaşları, hocaları, dostları, talebeleri, fikirleri ve hayat prensipleri hakkında verdiği bilgiler dört bölüm halinde düzenlenmiştir.”^【2】 

Yılların İzi, yalnızca Mahir İz’in hatıralarını değil, aynı zamanda Türkiye’nin geçirdiği kültürel, siyasal ve toplumsal dönüşümleri de içeren çok katmanlı bir anlatıdır. Osmanlı’nın son döneminden Cumhuriyet’in kuruluşuna ve bu yeni dönemde şekillenen fikrî iklime kadar geniş bir yelpazede seyreden hatırat, Mahir İz’in şahsi gözlemleriyle döneme dair önemli ipuçları sunmaktadır. Mahir İz, yalnızca tanıklık ettiği tarihi aktarmakla kalmaz; onu yorumlar, değerlendirir ve anlamlandırır. Böylece kitap, yalnızca bir hatıra kitabı olmanın ötesine geçerek hem bir dönem panoraması hem de kültürel bir bellek nesnesi haline gelir.

Yılların İzi, Mahir İz’in yaklaşık altmış yıla yayılan eğitimcilik serüveninde karşılaştığı şahsiyetleri, olayları ve toplumsal atmosferi kendi üslubu ile anlattığı bir eserdir. Mahir İz, dönemin ileri gelen din, edebiyat ve siyaset adamlarıyla temas hâlinde olmuş, onların kişilik yapılarını, düşünce dünyalarını ve toplumdaki rollerini büyük bir dikkatle betimlemiştir.

Yılların İz’inde yer alan önemli şahsiyetlerden bazıları şunlardır: Mehmet Akif Ersoy, Fethi Okyar, Rauf Orbay, İsmet İnönü, Dr. Adnan Adıvar, Ömer Ferid Kam, Rıza Tevfik, Midhat Cemal Kuntay, Yahya Kemal Beyatlı, Nihad Sami Banarlı, Celal Bayar, Ahmet Süheyl Ünver, Hüseyin Cahit Yalçın.

Eserin sonunda Mahir İz’in vefatına söylenen mersiyeler ve basında çıkan yazıların yer aldığı bir bölüm bulunmaktadır. Ayrıca Mahir İz’in hatıralarında aktardığı kişiler ve olaylarla ilgili birçok fotoğraf da eserin sonunda yer almaktadır.