Yozgat, Türkiye’nin İç Anadolu Bölgesi’nde yer alan ve tarihi geçmişi, coğrafi konumu, tarım ve hayvancılık faaliyetleriyle öne çıkan bir şehirdir. Bozok Yaylası üzerinde kurulu olan şehir, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış ve Anadolu’nun önemli ticaret yolları üzerinde bulunmuştur. Osmanlı döneminde Bozok Sancağı olarak bilinen Yozgat, Cumhuriyetin ilanından sonra il statüsüne kavuşmuş ve gelişimini sürdürmüştür. Günümüzde, özellikle kırsal nüfusun azalması ve göç hareketleriyle nüfus yapısı değişmekte, ekonomi büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Şehir, sahip olduğu doğal güzellikler, kültürel miras ve tarihi yapılarıyla da dikkat çekmektedir.

Tarihçe

Antik Çağda Yozgat

Yozgat, verimli toprakları ve stratejik konumuyla tarih boyunca önemli bir yerleşim alanı olmuştur. Yapılan arkeolojik kazılar, bölgedeki yerleşimin M.Ö. 3000’lere kadar uzandığını göstermektedir. Alişar Höyüğü, Hititler döneminden itibaren önemli bir merkez olarak kabul edilmektedir. Hititler, Frigler, Lidyalılar, Persler, Romalılar ve Bizanslılar, Yozgat topraklarında egemenlik kurmuştur.

Hititler döneminde, Yozgat ve çevresi, Hitit İmparatorluğu’nun önemli merkezlerinden biri olmuş, Alişar Höyüğü'nde yapılan kazılarda Hitit dönemine ait kalıntılar bulunmuştur. Hititlerin yıkılmasının ardından bölgeye Frigler ve Lidyalılar hâkim olmuş, ardından Persler tarafından yönetilmiştir. Perslerin "Kraliyet Yolu" olarak adlandırılan ticaret güzergâhı üzerinde yer alan Yozgat, Helenistik dönemde ise Büyük İskender'in doğuya ilerleyişi sırasında Makedonların egemenliğine girmiştir.

Roma döneminde, bölge Tavium adlı önemli bir şehirle anılmış ve Romalılar tarafından ticaret merkezi olarak kullanılmıştır. Yozgat toprakları, Bizans döneminde de önemini korumuş, özellikle 7. yüzyıldan itibaren Arap akınlarına sahne olmuştur.

^{Sarıkaya Roma Hamamı - Yozgat Valiliği}

Selçuklu ve Osmanlı Dönemi

1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra Yozgat, Selçuklu hâkimiyetine girmiştir. Selçuklular, bölgede çeşitli imar faaliyetlerinde bulunmuş, yollar, hanlar ve camiler inşa etmiştir. Moğol istilası sırasında bölge büyük zarar görmüş, ardından İlhanlılar ve Eretna Beyliği gibi Anadolu'daki diğer Türk devletlerinin egemenliğine girmiştir.

Osmanlı döneminde ise Yozgat, Bozok Sancağı olarak adlandırılmış ve Osmanlı Devleti’nin önemli yönetim merkezlerinden biri olmuştur. 18. yüzyılda Çapanoğlu Ailesi, Osmanlı yönetimi altında bölgenin yönetimini üstlenmiş ve Yozgat’ın gelişmesine büyük katkılar sağlamıştır. Çapanoğulları, camiler, hanlar ve çeşitli yapılar inşa ettirerek Yozgat’ı bir kültür ve ticaret merkezi haline getirmiştir.

Milli Mücadele Dönemi ve Cumhuriyet Dönemi

Yozgat, Kurtuluş Savaşı sırasında önemli olaylara sahne olmuştur. 1919 yılında Yozgat’ta çıkan ayaklanmalar, Milli Mücadele hareketine karşı direniş göstermiş, ancak Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde yürütülen mücadele sonucunda bölge, Türk Ordusu’nun kontrolüne geçmiştir.

Cumhuriyet’in ilanından sonra Yozgat, Türkiye’nin gelişen illerinden biri olmuş, eğitim ve tarım alanlarında yapılan reformlarla şehrin ekonomik yapısı güçlendirilmiştir. 1927 yılında TBMM kararıyla "Bozok" ismi "Yozgat" olarak değiştirilmiştir.

Coğrafi Yapı

Konum ve Sınırlar

Yozgat, İç Anadolu Bölgesi’nin doğusunda, 34-36 doğu boylamları ile 39-40 kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. İl, doğuda Sivas, batıda Kırıkkale ve Kırşehir, kuzeyde Çorum ve Amasya, güneyde ise Nevşehir ve Kayseri ile komşudur. 14.074 km² yüzölçümüne sahip olan Yozgat, Türkiye yüzölçümünün yaklaşık %1,8’ini kaplamaktadır.

İl sınırları içerisindeki en yüksek nokta 2.272 metre ile Hamzasultan Tepesi’dir. Şehrin kuzeyinde Deveci Dağları, güneyinde ise Bozok Yaylası bulunmaktadır. Yozgat topraklarının büyük bir kısmı dalgalı düzlüklerden ve plato alanlarından oluşmaktadır.

İklim

Yozgat, İç Anadolu Bölgesi’nin tipik karasal iklim özelliklerini taşımaktadır. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise soğuk ve kar yağışlıdır. Yıllık ortalama sıcaklık 9,5°C olup, en soğuk aylar ocak ve şubat, en sıcak aylar ise temmuz ve ağustostur. Ortalama yağış miktarı 525 mm olup, en fazla yağış ilkbahar ve kış aylarında görülmektedir.

Bazı ilçelerde mikroklima özellikleri gözlemlenmektedir. Özellikle Çekerek ve Aydıncık ilçeleri, daha düşük rakıma sahip olmaları nedeniyle nispeten ılıman iklim özellikleri göstermektedir.

Yeryüzü Şekilleri

Yozgat’ın topografik yapısı dalgalı düzlüklerden, platolardan ve yaylalardan oluşmaktadır. Arazi yapısında platolar %51.4, dağlar %37.7, ovalar ise %10.9 oranında yer kaplamaktadır. En önemli akarsular Yeşilırmak ve Kızılırmak havzalarına bağlanan irili ufaklı derelerden oluşmaktadır.

^{Yozgat Tepeden Görüntüsü - Yozgat Valiliği}

Platolar

Yozgat, İç Anadolu Bölgesi’ndeki en geniş plato alanlarından biri olan Bozok Platosu üzerinde yer almaktadır. Kızılırmak ve Delice Irmak tarafından derince yarılmış olan platonun yüksekliği kuzeybatı ve batıya doğru azalmaktadır. Ortalama yüksekliği 1200 - 1400 metre arasında değişmektedir. Platonun güneyi lavlarla kaplı olup, akarsular burada derin vadiler oluşturmuştur.

Dağlar

İl genelinde dağlık alanlar geniş bir yer kaplamaktadır. Yozgat’taki en önemli sıra dağlar şunlardır:

• Akdağlar (2.072 m): Kızılırmak Vadisi boyunca uzanır ve Sivas ile doğal sınır oluşturur.
• Deveci Dağları (1.907 m): Bozok Platosu’nun kuzeyinde yer alır ve Tokat ile sınır oluşturur.
• Gevencik Dağı (1.607 m)
• Zincirli Dağı (1.633 m)
• Korkenez Dağı (1.524 m)
• Sırıklıdağ (2.076 m)

Ovalar

İlde ovaların kapladığı alan sınırlıdır ve genellikle tepeler arasındaki çukur bölgelerde alüvyonların birikmesiyle oluşmuştur. En önemli ovalar şunlardır:

• Boğazlıyan Ovası
• Yerköy Ovası
• Sarıkaya Ovası Bu ovalarda verimli tarım arazileri bulunmakta olup, özellikle tahıl üretimi yaygındır.

Doğal Kaynaklar ve Madenler

Yozgat, sahip olduğu yer altı kaynakları bakımından çeşitli maden yataklarına sahiptir. İl genelinde çıkarılan başlıca madenler şunlardır:

• Linyit: Sorgun ve Yerköy ilçelerinde düşük kalorili linyit kömürü yatakları bulunmaktadır.
• Fluorit: Akdağmadeni ilçesinde bulunan fluorit rezervleri, sanayi hammaddesi olarak değerlendirilmektedir.
• Demir: Çandır ve Kadışehri ilçelerinde küçük ölçekli demir cevheri yatakları bulunmaktadır.
• Tuz: Sorgun ilçesinde yer alan doğal tuz yatakları önemli bir ekonomik kaynaktır.
• Mermer: Akdağmadeni ve çevresinde yüksek kaliteli mermer yatakları bulunmaktadır.

Akarsular ve Barajlar

İl sınırları içindeki başlıca akarsular şunlardır:

• Delice Irmağı: Kızılırmak’ın önemli kollarından biri olup, Yozgat topraklarından geçmektedir.
• Kanak Çayı: Çekerek ilçesinden geçerek Yeşilırmak’a bağlanan önemli bir akarsudur.
• Bozok Deresi: Yozgat merkez ve çevresindeki en büyük yüzey sularından biridir.

İl sınırlarında bulunan önemli barajlar ise şunlardır:

• Yahyasaray Barajı
• Uzunlu Barajı
• Gelingüllü Barajı
• Musabeyli Barajı

Nüfus ve Demografik Yapı

Yozgat’ın nüfus yapısı, yıllar içerisinde önemli değişimler geçirmiştir. 2000 yılında 682.919 kişiye ulaşan il nüfusu, özellikle göç dalgalarının etkisiyle azalarak 2014 yılında 432.560 kişiye, 2024 yılında ise 413.161 kişiye gerilemiştir​. Bu durum, Yozgat’ın Türkiye genelinde nüfus artış oranı en düşük iller arasında yer almasına neden olmuştur.

Nüfus Dağılımı ve Değişimi

• Büyüklük Sıralaması: Yozgat, nüfus bakımından Türkiye’deki iller arasında 48. sırada yer almaktadır. İl nüfusunun büyük kısmı merkez ilçede yoğunlaşmakta olup, en büyük ilçeleri Sorgun ve Akdağmadeni, en küçük ilçesi ise Çandır olarak belirlenmiştir​.
• Kentsel ve Kırsal Nüfus: 1965 yılında il nüfusunun %84,6’sı kırsal bölgelerde yaşarken, bu oran yıllar içinde sürekli azalmış ve 2014 itibariyle %38,55’e kadar gerilemiştir. Günümüzde, nüfusun büyük bölümü şehir merkezleri ve ilçelerde toplanmıştır​.
• Yaş Dağılımı: Yozgat’ta çocuk ve genç nüfus oranı giderek düşerken, yaşlı nüfus oranı artmaktadır. 2023 itibarıyla yaş bağımlılık oranı %51,8 olup, bu durum genç nüfusun göç etmesi ve doğum oranlarının düşük olmasının bir sonucudur​.

Göç Hareketleri ve Nüfus Azalışı

• Yozgat, net göç hızı bakımından Türkiye’de 81 il arasında 77. sırada yer almaktadır. Özellikle genç nüfus, eğitim ve istihdam olanaklarının kısıtlı olması nedeniyle büyükşehirlere göç etmektedir​.
• Göç nedeniyle kırsal nüfus hızla azalmış, köylerden önce il merkezine, ardından ise diğer illere yönelen bir göç hareketi yaşanmıştır​

Ekonomi

Yozgat ekonomisi ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılığa dayalıdır. 2001 yılı itibarıyla il Gayri Safi Yurtiçi Hasılası (GSYİH) içinde tarım sektörü %28,4’lük pay ile ilk sırada yer almaktadır. Tarım sektörü zamanla azalan bir paya sahip olsa da, 2021 itibarıyla il nüfusunun %77,3’ü hâlen tarım kesiminde çalışmaktadır. Tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi ilin ekonomik büyümesi açısından önemli görülmektedir.

Yozgat’ta imalat sanayi de gelişme göstermektedir. Metal eşya, tekstil, gıda ve mineral ürünleri sektörlerinde deneyimli iş gücüne sahiptir. İlin teşvik sisteminde 5. bölgede yer alması, yatırım açısından avantaj sağlamaktadır. 2012 itibarıyla 9,6 milyon TL’lik ihracata karşılık 18,4 milyon TL ithalat gerçekleştirilmiştir. İmalat sanayinde öne çıkan sektörler arasında gıda, mineral ürünler, giyim eşyası ve mobilya üretimi bulunmaktadır.

İlde madencilik ve enerji sektörlerine yönelik yatırımlar da önem taşımaktadır. Yozgat, limanlara uzak bir konumda olduğu için sanayi üretiminde dış pazarlara ulaşım zorlukları yaşanmaktadır. Ancak sektörel yatırımlar ve teşviklerle ilin ekonomik dinamikleri güçlenmektedir.

^{Yozgat Organize Sanayi Bölgesi - Yozgat OSB}

Altyapı

Yozgat, ulaşım ağı, eğitim kurumları ve kent içi ulaşım sistemleri bakımından gelişmekte olan bir şehirdir. Şehir içi ulaşımda otobüs ve minibüsler yaygın olarak kullanılmaktadır.

Kent İçi Ulaşım

Yozgat’ta toplu taşıma sistemi minibüs ve belediye otobüslerinden oluşmaktadır. Şehir içi ulaşım, toplu taşıma ve taksi gibi seçeneklerle sağlanmaktadır.

Üniversiteler ve Eğitim Altyapısı

Yozgat, bir devlet üniversitesine ev sahipliği yapmaktadır:

• Bozok Üniversitesi: 2006 yılında kurulmuş olup, birçok fakülte ve meslek yüksekokuluyla eğitim hizmeti vermektedir.

İlçeler

• Akdağmadeni
• Aydıncık
• Boğazlıyan
• Çandır
• Çayıralan
• Çekerek
• Kadışehri
• Sarıkaya
• Saraykent
• Sorgun
• Şefaatli
• Yenifakılı
• Yerköy
• Yozgat (Merkez)

Tarihi Yapılar

Çapanoğlu Camii

1779 yılında Osmanlı döneminde Çapanoğulları tarafından yaptırılmış olup, şehrin en önemli mimari eserlerinden biridir. Cami, iki minareli ve tek kubbeli olarak inşa edilmiştir.

Kerkenes Harabeleri

Sorgun ilçesinde bulunan Kerkenes Harabeleri, M.Ö. 6. yüzyılda Medler tarafından kurulan antik bir kenttir. Kazılarda ortaya çıkan surlar ve tapınak kalıntıları önemli arkeolojik değer taşımaktadır.

Basilica Therma (Sarıkaya Roma Hamamı)

Sarıkaya ilçesinde bulunan ve Roma dönemine ait olan bu hamam, bölgedeki en önemli tarihi kalıntılardan biridir. Hamamın halen sıcak su kaynakları aktif olarak bulunmaktadır.

Çeşka Yeraltı Şehri

Yozgat merkezine yakın bir bölgede bulunan bu yeraltı şehri, Bizans dönemine ait olup savunma amaçlı kullanılmıştır.

Yönetim

Vali

Yozgat’ta valilik görevini Mehmet Ali Özkan yürütmektedir. Şehirde geçmişten günümüze görev yapmış valiler şunlardır:

• Ali Rıza Bey (1927-1931)
• Ali Galip Bey (1931-1932)
• Bekir Sami Baran (1932-1936)
• Abdullah Fevzi Gürel (1937-1940)
• Saip Okay (1940-1944)
• Sadri Aka (1944-1946)
• Kazım Demirer (1946-1947)
• Osman Şahin Baş (1947-1949)
• İhsan Sabri Çağlayangil (1949-1950)
• Hayrı Özlü (1950-1951)
• Muzaffer Kuşakçıoğlu (1952-1953)
• Adil Aktan (1966-1970)
• C. Orhan Mirkelam (1972-1975)
• Amir Çiçek (2006-2010)
• Necati Şentürk (2010-2012)
• Abdulkadir Yazıcı (2012-2016)
• Kemal Yurtnaç (2016-2018)
• Kadir Çakır (2018-2020)
• Ziya Polat (2020-2023)
• Mehmet Ali Özkan (2023- Günümüz)

Belediye Yönetimi

Yozgat Belediyesi’nin yönetimi, 2024 yılı itibarıyla Kazım Arslan tarafından yürütülmektedir. Şehirde geçmişten günümüze görev yapmış belediye başkanları şu şekildedir:

• 3 Eylül 1950 Fevzi Ayan
• 13 Kasım 1955 Hayri İnal
• 17 Kasım 1963 Salim Korkmaz
• 2 Haziran 1968 Salim Korkmaz
• 9 Aralık 1973 Bekir Cevdet Dündar
• 11 Aralık 1977 Yaşar Erbaz
• 25 Mart 1984 Cemil Çiçek
• 26 Mart 1989 Mehmet Erdemir
• 27 Mart 1994 Mehmet Erdemir
• 18 Nisan 1999 Mehmet Erdemir
• 28 Mart 2004 Yusuf Başer
• 29 Mart 2009 Yusuf Başer
• 30 Mart 2014 Kazım Arslan
• 31 Mart 2019 Celal Köse
• 31 Mart 2024 Kazım Arslan