Gazavât-ı Hayreddin Paşa, Barbaros Hayreddin Paşa'nın hayatını, hatıralarını ve deniz seferlerini konu alan gazavatnâme türündeki eserdir. Eser, Osmanlı denizcilik tarihinin önemli kaynaklarından biri olup, özellikle Batı Akdeniz'deki Osmanlı faaliyetlerini ayrıntılı bir şekilde ele almaktadır.

^{Barbaros Hayreddin Paşa'nın Temsili Görseli (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur)}

Müellif ve Eserin Yazılışı

Eserin müellifi, Seyyid Murad mahlaslı bir şair ve denizcidir. Seyyid Murad, Barbaros Hayreddin Paşa'nın hizmetinde bulunmuş, onun seferlerine katılmış ve bu süreçte edindiği bilgileri eserine aktarmıştır. Eser, 1541 yılında tamamlanan ilk bölüm ve 1546'da tamamlanan ikinci bölüm olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. Eserin yazılmasında Barbaros'un kendi anlatımları ve hatıraları temel alınmıştır. Eser, Sultan I. Süleyman'ın emriyle kaleme alınmıştır. Seyyid Murad, eserin ilk kısmını tamamladıktan sonra bir nüshasını Vezîriâzam Rüstem Paşa'ya sunmuş, ardından Macaristan seferine katılarak bu seferin tarihini manzum ve mensur olarak kaleme almıştır.

İçerik ve Konu

Gazavât-ı Hayreddin Paşa, Barbaros Hayreddin Paşa'nın hayatını, deniz seferlerini ve Osmanlı deniz politikasını konu edinir. Eserde aşağıdaki konulara yer verilmiştir:

• Barbaros kardeşlerin (Oruç, Hızır, İshak ve İlyas) doğumları ve erken dönem faaliyetleri.
• Oruç Reis'in Rodos'ta esir düşmesi ve Şehzade Korkut'un müdahalesiyle serbest bırakılması.
• Kardeşlerin Tunus ve Cezayir'e yerleşmeleri ve bölgedeki faaliyetleri.
• Oruç Reis'in şehadetinden sonra Hızır Reis'in Osmanlı himayesine girmesi.
• Barbaros Hayreddin Paşa'nın kaptan-ı deryalığa tayini ve Akdeniz'deki seferleri.
• Preveze Deniz Savaşı'nın ayrıntılı anlatımı.
• Fransız seferi (1543-1544) ve Kanûnî Sultan Süleyman ile yazışmalar.
• Eser, aynı zamanda Osmanlı deniz stratejisi ve Batı Akdeniz'deki siyasi gelişmeler hakkında kıymetli bazı bilgiler sunar.
• Eserin ilk bölümü, Hayreddin Paşa'nın Cezayir'i geçici olarak terk edip Cicelli'ye gitmesiyle sona erer. Bu bölüm, 1513-1520 yılları arasında Magrib'deki "Araplar" ve "Türkler" arasındaki ilişkileri de ele alır.

Eserin Nüshaları ve Yayınları

Eserin günümüze ulaşan nüshaları arasında Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'ndeki manzum nüsha (Revan Köşkü, nr. 1291) ve Paris Bibliothèque Nationale'deki ikinci bölüm nüshası (MS, Supplément Turc, nr. 1186) öne çıkmaktadır. Ayrıca, çeşitli kütüphanelerde mensur nüshalar bulunmaktadır. Eser, tarih boyunca birçok dile çevrilmiş ve farklı araştırmacılar tarafından yayımlanmıştır:

• İspanyolca çeviri: La vida y Historia de Hayreddin Ilamado Barbaroxa (1578).
• İtalyanca çeviri: E. Pelaez tarafından Archivio Storico Siciliano dergisinde tefrika edilmiştir.
• Arapça çeviri: Kitâbü Ġazavâti ʿArûc ve Ḫayriddîn adıyla yayımlanmıştır.
• Fransızca çeviri: Sander Rang ve Ferdinand Denis tarafından yapılan çeviri, Avrupa'da yaygın olarak kullanılmıştır.
• Türkçe sadeleştirmeler: M. Ertuğrul Düzdağ, Yılmaz Öztuna ve Deniz Müzesi Komutanlığı tarafından yayımlanmıştır.
• Akademik neşir: Aldo Gallotta, Madrid Escurial'deki nüshayı (nr. 1663) faksimile olarak yayımlamıştır.
• Diğer nüshalar: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi'ndeki nüshalar (TY, nr. 2475, 2639) ve Deniz Müzesi Kütüphanesi'ndeki nüsha (nr. 5748) bulunmaktadır.
• Diğer dillere çeviriler: Macarca'ya József Thúry tarafından çevrilmiştir.

Edebi ve Tarihi Değeri

Gazavât-ı Hayreddin Paşa, gazavatnâme türünün en önemli örneklerinden biridir. Eser, sadece bir deniz seferleri kaydı olarak değil, aynı zamanda edebi bir metin olarak da değer taşır. Seyyid Murad, eserinde Barbaros'un kişisel anlatımlarını aktarmakla kalmamış, aynı zamanda olaylara bizzat şahitlik ettiğini belli eder bir üslup kullanmıştır. Eser, Osmanlı deniz tarihi, Akdeniz'deki siyasi mücadeleler ve Osmanlı-İspanyol çatışmaları hakkında birincil kaynak niteliğindedir. Ayrıca, eser Kanûnî Sultan Süleyman'ın deniz politikasını yansıtan önemli bir belge olarak kabul edilir. Eserin ikinci bölümü, özellikle Fransız seferi ve padişah fermanlarının derlenmesi açısından önem taşır.