EDİT

Kamboçya (resmî adıyla Kamboçya Krallığı) Güneydoğu Asya’da Mekong deltasının güneyinde yer alır. Ülke nüfusu 17,35 milyondur.^【1】  Resmi dil Khmer (Kmerce) ve çoğunlukla Theravada Budizmi uygulanır. Ülke, tarihsel olarak Khmer uygarlığının mirasını taşır. Ülke adı, Sanskritçe'de "altın toprak" veya "barış ve refah ülkesi" anlamındaki Kamboja kelimesinden gelmektedir.^【2】 

Kamboçya Millî Marşı

Kamboçya’nın millî marşı Nokor Reach (“Krallığın Şanı”), ülkenin bağımsızlığını kazandığı dönemde millî kimliğin yeniden tanımlanmasının bir ürünü olarak kabul edilmiştir. Eser, Kamboçya Krallığı’nın tarihsel sürekliliğini, monarşiyi ve ulusun kültürel mirasını simgeleyen bir ulusal sembol olarak devlet tarafından benimsenmiştir. Marşın politik tarihi de ülkedeki yönetim değişiklikleriyle birlikte farklı dönemlerde yeniden şekillenmiştir.

Kamboçya’da 1970’lerde monarşinin geçici olarak kaldırıldığı dönemde Nokor Reach resmî statüsünü kaybetmiş, ancak monarşinin 1993 yılında yeniden tesis edilmesiyle birlikte yeniden millî marş olarak kabul edilmiştir.

Marşın kökenleri, Kamboçya’nın Fransız sömürge yönetiminden çıkışı ve 1953 yılında bağımsızlığın ilan edilmesi sürecine dayanmaktadır. Marşın sözleri, hükümdarın Tanrı tarafından korunması dileğini içeren geleneksel bir dua biçiminde yazılmıştır. İlk dizeler, krallığın yüceliğini ve kutsallığını överken, sonraki kısımlar halkın birliğine ve Kamboçya topraklara vurgu yapar.

Marşın tematik yapısı, Kamboçya’nın eski başkenti Angkor’un tarihine göndermeler içerir. Marşta Angkor tapınaklarına yapılan göndermeler, ulusun tarihine duyulan saygının yanı sıra, geçmişin ulusal bilincin temel dayanaklarından biri olarak görülmesini amaçlamıştır.

Angkor teması, Kamboçya’nın bağımsızlık sonrası kamusal yaşamında da bir simge hâline gelmiştir. Nokor Reach’in sözlerinde yer alan tarihî ve dini motifler, bayrak tasarımından madeni paralara, devlet arması ve posta pullarına kadar pek çok resmî görselde tekrar edilmiştir.

Marşın müzikal biçimi geleneksel Khmer makamlarıyla Avrupa tarzı armoniyi birleştirir. Törensel bağlamda marş, devletin resmî törenlerinde, okul etkinliklerinde ve uluslararası organizasyonlarda icra edilir. Sözleri Khmer dilinde olup, İngilizce ve Fransızca çevirileri bulunmakla birlikte resmî statü yalnızca orijinal Khmer metnine aittir.

^{Kamboçya Milli Marşı (JR Videos)}

Tarihçe

Güneydoğu Asya'nın anakara bölgesinde, Çinhindi yarımadasının güneybatısında yer alan ve Sanskritçe'de "altın toprak" anlamına gelen Kamboçya, tarihinin erken dönemlerinde göçlere sahne olmuştur. Kamboçyalıların ataları, proto-Malayların ardından gelen dalgalarla bölgeye yerleşmiş ve Mon halkıyla akraba olmuşlardır. Nüfusun %90'ından fazlasını Kimerlerin oluşturduğu bu coğrafyada, bilinen ilk devlet oluşumu, Malay kökenli halklar tarafından kurulduğu kabul edilen, milattan sonra 3. ve 6. yüzyıllar arasında Hint kültürü etkisi altındaki Funan (Founan) Devleti'dir. Gücünü 5. yüzyılın sonlarında yaşayan Funan'ın, günümüz Kuzey Kamboçya ve Güney Laos'ta bulunan Chenla devleti vasallarından biriydi. Ancak 6. yüzyılın ortalarına doğru Chenla, Funan'ı mağlup ederek hükümdar-vasal düzenini tersine çevirmiştir. Chenla, MS 627 civarında I. Isanvarman'ın saltanatında Funan'ı tamamen ilhak etmiş ve batıya doğru genişlemiştir. Chenla, I. Jayavarman'ın ölümünün ardından çıkan iç savaşla Kara Chenla ve Su Chenla olarak ikiye bölünmüş ve Kamboçya gücü bir yüzyılı aşkın bir süre gerileme yaşamıştır.

MS 9. ve 15. yüzyıllar arasında bölgede hâkimiyet kuran Kimer (Angkor) İmparatorluğu, Kamboçya tarihinin "altın çağları" olarak kabul edilir. II. Jayavarman'ın (802-830) ülkenin gücünü yeniden canlandırması ve üç farklı başkent kurmasıyla imparatorluğun temelleri atılmıştır. Kamboçya'nın ilk büyük genişlemesi, uzun bir iç savaştan sonra komşu Mon Krallığı Dvaravati'yi boyunduruk altına alan I. Suryavarman (1002-1050) döneminde gerçekleşmiş; günümüz Tayland, Laos ve Malay Yarımadası'nın kuzey kısımları imparatorluğun kontrolüne girmiştir. Bu dönemde, II. Suryavarman (1113-1150) tarafından inşa edilen Angkor Vat gibi tapınaklar, Kimer kültürünü gösteren anıtlar olarak kalmıştır. II. Suryavarman'ın ölümünü takip eden dönemin ardından, VII. Jayavarman (1181-1218) yeni bir şehrin inşasını emretmiştir. Ancak Kimer İmparatorluğu, 1432 yılında komşu devletler tarafından ortadan kaldırılmasıyla birlikte, ülke istikrarsız bir döneme girmiştir.

Kamboçya, 1863 yılında Fransız sömürgesi haline geldi. II. Dünya Savaşı sırasında (1941-1945) Japonya tarafından işgal edilse de, 1942'deki Keşiş İsyanı ülkede milliyetçilik akımını körüklemiştir. Kral Norodom Sihanouk, 1949'da bağımsızlığı ilan etmiş ve Kamboçya, 9 Kasım 1953'te tam bağımsızlığını elde etmiştir.

17 Nisan 1975'te başkent Phnom Penh'in Kızıl Kmerler'in eline geçmesiyle, Kamboçya komünist rejimin yönetimine girmiştir. Pol Pot liderliğindeki Kızıl Kmerler, 1979 yılına kadar iktidarda kalmış ve ideolojileri doğrultusunda politikalar uygulamışlardır. Bu süreçte amaçları, tarıma dayalı bir "sınıfsız toplum" yaratmak ve köylü sınıfından olmayan aydınları, bilim adamlarını ve sanatkârları ağır şartlar altında pirinç tarlalarında zorla çalıştırmak olmuştur. Karşı çıkanlar hapsedilmiş veya öldürülmüş ve rejim, tahmini 2 milyondan fazla insanın ölümüne neden olarak bir soykırım gerçekleştirmiştir. Komünist yönetim, 25 Aralık 1978'de Vietnam'ın ülkeyi işgaliyle sona ermiş, ve ocak 1979'da Vietnam güdümünde Kamboçya Halk Cumhuriyeti kurulmuştur. Yaklaşık on yıl süren Vietnam işgali döneminde, Kızıl Kmerler dağlık bölgelerde mücadelelerini sürdürmüştür. Vietnam'ın 1989'da çekilmesinin ardından Birleşmiş Milletler gözetimine giren ülkede iki yıl daha iç savaş devam etmiştir. 1991 Paris Barış Antlaşması ile Birleşmiş Milletler Geçici Kamboçya Yönetimi (UNTAC) ülkenin idaresini üstlenmiş ve 1993'te BM gözetiminde kurulan anayasal monarşi rejimi altında çok partili demokrasiye geçilmiştir. Sürgündeki Prens Sihanouk'un Kral olarak geri döndüğü bu seçimlerle kurulan koalisyon hükümetleri, hizip çatışmaları nedeniyle istikrarsızlık yaşamıştır. 2003 ve 2013 seçimleri sonrasında da koalisyon hükümetleri kurulmuştur.

Coğrafi Yapı

Kamboçya Krallığı, Güneydoğu Asya'nın Çinhindi yarımadasının güneybatısında, Tayland Körfezi'ne kıyısı olan bir ülkedir. Ülkenin toplam yüzölçümü 181.040 km² olup, batı ve kuzeybatıda Tayland, doğuda ve güneydoğuda Vietnam, kuzeydoğuda Laos ve güneybatıda Tayland Körfezi ile sınırlanır. Arazisi esas olarak alçak ovalardan oluşur, ancak güneybatıda ve kuzeyde dağlar mevcuttur. Ülkenin coğrafi özellikleri, kuzeyden güneye akan Mekong Nehri ile Tonlé Sap Gölü ve Nehri'dir; bunlar ülkenin hayat ve ekonomisinin temelini oluşturur. Mayıstan kasım ayına kadar yağışlı ve aralık-nisan arası kurak geçen tropikal muson iklimi görülür.

^{Phnom Penh - Kamboçya (Pexels)}

Ekonomik Yapı

Kamboçya ekonomisi, ana geçim kaynağı tekstil ve tarım olan, nispeten yoksul bir ülke olarak nitelendirilmektedir. Tarımsal üretimde pirinç öne çıkarken, turizm sektörü de son yıllarda gelişme göstermektedir. Uluslararası Para Fonu (IMF) verilerine göre, ülkenin Gayri Safi Yurt İçi Hasılası (GSYİH) 2024 yılında cari fiyatlarla 47,33 milyar dolar olarak kaydedilmiş ve aynı yıl %6,0 oranında bir büyüme performansı sergilenmiştir; büyüme oranının 2025 yılı için %4,0 olması öngörülmektedir. Buna paralel olarak kişi başına düşen milli gelirin, 2024'teki 2.755 ABD dolarından, 2025 yılında 2.870 ABD dolarına yükselmesi beklenmektedir. Tüketici fiyatları enflasyonunun yıllık ortalaması 2024'te %0,9 iken, 2025'te bu oranın %1,0 düzeyinde seyredeceği tahmin edilmektedir.

Kamboçya, dış ticarette açık veren bir ülke konumundadır; 2024 yılında toplam dış ticaret hacmi 55,4 milyar dolar olup, 26,7 milyar dolar ihracata karşılık 28,7 milyar dolar ithalat gerçekleştirilmiştir. İhracatın büyük bir bölümünü tekstil ve hazır giyim ürünleri oluşturmakta olup , başlıca ihraç ürünleri deri ve köseleden eşyalar (%7,3), pirinç (%7,1) ve örme kazak/süveter gibi giyim eşyalarıdır (%6,9). Dış satımın yarısından fazlası Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği üyesi ülkelere yapılmaktadır; 2024'te en çok ihracat yapılan ülkeler %37,2 payla ABD, %13,6 payla Vietnam ve %6,6 payla Çin'dir.

Üretim yapısı ithalata bağımlıdır ve ithalatta tekstil ve hazır giyim üretiminde kullanılan hammaddeler önde gelmektedir. İthalatta en büyük paya sahip ülkeler %46,8 ile Çin, %14,5 ile Vietnam ve %12,0 ile Tayland'dır. İthal edilen başlıca ürünler işlenmiş petrol ürünleri (%8,9), diğer örme mensucat (%8,0) ve sentetik devamsız liflerden dokunmuş mensucattır (%3,3). İşgücünün yaklaşık %65-70'i geçimlik tarımla uğraşmakta olup, tekstil, turizm ve inşaat sektörleri istihdam alanları yaratmaktadır; ancak yetersiz eğitimli işgücü, ülkeye yatırım yapmak isteyen firmalar için bir zorluk teşkil etmektedir. Doğrudan yabancı yatırımların (DYY) ülkeye girişi 2024 tahminlerine göre 4,2 milyar dolar olarak öngörülmekte ve DYY'nin GSYİH'ye oranı %9,2 seviyesindedir. Doğal kaynaklar arasında ise petrol ve gaz, kereste, taş, demir cevheri, manganez ve fosfat bulunmaktadır.

Demografi, Eğitim ve Kültür

Demografik Yapı

Kamboçya'nın demografik yapısı, özellikle 1975-1979 yılları arasında Pol Pot'un Kızıl Kmer (KR) rejimi tarafından uygulanan sosyal dönüşüm ve soykırımın yol açtığı bir krizle şekillenmiştir. Bu dönemde tahmini 1.5 ila 2.0 milyon kişi aşırı ölüm nedeniyle hayatını kaybetmiştir. Aşırı ölümlerin erkekler arasında daha fazla görülmesi, demografik yapıda bir cinsiyet dengesizliğine neden olmuş ve 1980 yılında 15 yaş ve üzeri nüfusta kadın başına yaklaşık 75 erkek düşen bir oran kaydedilmiştir.

Rejimin aile kurumuna yönelik saldırıları ve evlilik kararlarını kontrol altına alma girişimleri de demografik süreçleri etkilemiştir. Hatta 1975 yılındaki sağlam ebeveyn birlikteliklerinin yaklaşık %45'i, KR döneminde eşlerden en az birinin ölümüyle bozulmuştur. Bu koşullar altında doğurganlık, iç savaş öncesi seviyesinin tahmini üçte biri oranında bir düşüş göstermiş ve nüfus yapısında "doğum kıtlığı" gözlemlenmiştir.

KR rejiminin sona ermesinin ardından, 1979-1980 yıllarında hızlı bir "baby boom" (bebek patlaması) ile doğurganlık oranı artmıştır. Bu toparlanma sadece kısa süreli bir evlilik patlamasıyla değil, aynı zamanda kriz öncesi seviyelerin neredeyse on yıl boyunca üzerinde kalan evlilik içi doğurganlıktaki bir artışla da desteklenmiştir.

Demografik toparlanmanın ardından doğurganlık yeniden bir düşüş eğilimine girmiş; 1962 nüfus sayımındaki tahmini 6.7 ila 7.1 olan toplam doğurganlık hızı (TFR), 2000 yılı itibarıyla kadın başına 4.0 canlı doğuma gerilemiştir, ancak bu oran Güneydoğu Asya'nın en yükseklerinden biri olarak kalmıştır. 2000 yılı verilerine göre doğurganlık düzeylerinde güçlü bölgesel farklılıklar görülmektedir: başkent Phnom Penh'de TFR 2.1 iken, başkenti çevreleyen kırsal Kandal eyaletinde 4.2 ve daha uzak kırsal eyaletler olan Mondulkiri ve Ratanakiri'de ise 6.3'e kadar çıkmaktadır.

Eğitim

Kamboçya eğitim sistemi, tarih öncesi dönemden günümüze kadar uzanan bir gelişim sürecine sahiptir. Tarih öncesi çağlarda (M.Ö. 600.000 – M.Ö. 100), eğitim, günlük hayattaki avcılık, balıkçılık ve çiftçilik gibi faaliyetlerin gözlemlenmesi ve taklit edilmesi yoluyla gayriresmi bir şekilde gerçekleşmekteydi. Nokor Phnom (Funan) (M.Ö. 100 – M.S. 550) ve Chenla (M.S. 550 – M.S. 802) krallıkları döneminde ise eğitim, Kraliyet Ailesi tarafından kurulan ve öğretmenleri keşişler veya rahipler olan Disāpāmokkha okullarında sağlanmıştır. Khmer (Angkor) İmparatorluğu (M.S. 802 – M.S. 1218/1221), Vat Cheysrey ve Raja Vihear adında iki üniversitenin kurulduğu, tarihin dönemi olarak kabul edilmektedir.

İmparatorluk sonrası dönemde (1431'e kadar) ve 1863'ten önce ise eğitim, Budist rahiplerin merkezi rol oynadığı daha az resmi olan Wat (pagoda) okullarında sürdürülmüştür. 1863'te Fransızların gelmesiyle, 1975 yılına kadar devam eden (6+4+2+1) şeklindeki Fransız eğitim modeli benimsenmiş, bu model 1953'teki bağımsızlıktan sonra bile etkisini sürdürmüştür. Kamboçya'nın tarihini etkileyen 1975–1979 yılları arasındaki Kızıl Khmer rejimi sırasında, resmi eğitim tamamen durmuş, okullar ve pagodalar tahrip edilmiş ve entelektüellerin çoğu öldürülmüştür. 1979'dan sonra "sıfır yılından" yeniden başlayan eğitim sistemi, 10 yıllık (4+3+3) ve ardından 11 yıllık (5+3+3) formüllerle genişletilmiş, 1996'dan itibaren ise altı yıl ilkokul, üç yıl alt-ortaokul ve üç yıl üst-ortaokul olmak üzere toplam 12 yıllık (6+3+3) genel eğitim formülüne geçilmiştir.

Günümüzde öğrenciler 11. sınıftan itibaren Fen Bilimleri veya Sosyal Bilimler alanlarından birini seçmek durumundadır. Kamboçya Kraliyet Hükümeti'nin 2030 yılına kadar ülkeyi üst-orta gelirli bir ülke seviyesine çıkarma politikası doğrultusunda, Eğitim, Gençlik ve Spor Bakanlığı (MoEYS) mevcut müfredat ve öğretmen politikasını Beş Sütunlu Çerçeve aracılığıyla reforme etmeyi planlamaktadır. Lise sonrası eğitim ise lisans (en az dört yıl), yüksek lisans (iki yıl) ve doktora (en az üç yıl) derecelerini içermektedir.

Kültür

Kamboçya kültürü ve kimliği, tarihsel olarak zıtlıklar üzerine kurulmuş bir mirasa sahiptir; bu miras, bir yandan antik Angkor ile bağlıyken, diğer yandan da Kızıl Kmerler rejiminin (Demokratik Kampuçya) yol açtığı zulüm ile bağlıdır. Ülke, artan açıklık ve ekonomik gelişime rağmen, geleneksel olarak paternalist, hiyerarşik ve ataerkil bir toplum yapısını sürdürmektedir. Bu sosyal yapıda, bireyin kendini ailesi ve toplumsal cinsiyet normlarıyla ilişkilendirme değerleri, sosyal davranışların şekillenmesinde etkili kalmaya devam etmektedir.

Yaşa dayalı geleneksel hiyerarşiler, genç Kamboçyalıların yaşlılardan farklı görüşler ifade etmesini sınırlayan bir faktör olarak görülmektedir. Ancak, Kızıl Kmerler dönemiyle ortaya çıkan kesinti, eski nesil karar alıcılarla günümüz gençliği arasında bir kuşak farkı yaratmıştır. 1981 sonrası doğan Y ve Z kuşakları gibi genç Kamboçyalılar, ebeveynlerinin aksine ülkenin tarihinden daha az etkilenmiş olup, bireysellik, kendine güven, bağımsızlık, şüphecilik ve kamusal aktivizm gibi özellikler sergilemektedir. 

Turizm

Kamboçya’nın simgesi, 12. yüzyılda Khmer İmparatorluğu döneminde inşa edilen Angkor Wat’tır. UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan bu tapınak, Asya’nın en büyük dini yapısıdır. Yakın çevresinde bulunan Angkor Thom, Bayon Tapınağı ve Ta Prohm gibi yapılar da arkeolojik açıdan önem taşımaktadır.

^{Angkor Wat (Pexels)}

Tonle Sap Gölü, Güneydoğu Asya’nın en büyük tatlı su gölü olup, yüzen köyleri ve ekosistemiyle ekoturizmin merkezi olarak Kamboçya turizminde yer almaktadır. Göl çevresindeki köylerde yaşayan halk, balıkçılıkla geçimini sağlar ve geleneksel yaşam biçimleri turistler tarafından gözlemlenebilir.

^{Tonle Sap Gölü (Flickr)}

Ülkenin güneyinde yer alan Sihanoukville, beyaz kumlu plajları ve dalış merkezleriyle deniz turizmiyle, Koh Rong ve Koh Rong Samloem adaları, mercan resifleri ve berrak denizleriyle bilinen tatil bölgeleridir. 

Phnom Tamao Yaban Hayatı Koruma Alanı ise gibonlara, güneş ayılarına, fillere, kaplanlara, aslanlara, geyiklere, devasa pitonlara ve bir kuş koruma alanına ev sahipliği yapmaktadır. Tarihî öneme sahip yerler arasında ise, 17 Nisan 1975'te başkentin düşüşü sırasındaki olaylarda rol oynayan ve yabancılar ile Kamboçyalıların sığındığı Kamboçya'daki Fransız Büyükelçiliği ve 1975'te Pot'un güvenlik güçleri tarafından ele geçirilerek ülkenin en büyük gözaltı ve işkence merkezi haline gelen Tuol Sleng Soykırım Suçları Müzesi bulunmaktadır.

^{Tuol Sleng Soykırım Suçları Müzesi - Kamboçya (Flickr)}

Siyasi ve İdari Yapı

Kamboçya, 1993 yılında onaylanan yeni anayasa ile çok partili demokrasiye dayalı anayasal monarşi rejimine geçmiştir. Sürgündeki Prens Norodom Sihanouk, 1993 seçimlerinin ardından Kamboçya kralı olarak geri dönmüştür. Mevcut Kral Norodom Sihamoni, 2004 yılında tahta çıkmıştır. Yönetim, 9 Kasım 1953'te Fransa'dan bağımsızlığını kazanmasının ardından Norodom Sihanouk'un krallığıyla devam etmiş, ancak 1970'te General Lon Nol'un darbesiyle Sihanouk iktidardan düşürülmüş ve Kimer Cumhuriyeti kurulmuştur. Bu olayın ardından ülkede 1970-1975 yılları arasında iç savaş yaşanmıştır.

17 Nisan 1975'te başkentin Kızıl Kimerler'in eline geçmesiyle Kamboçya komünist rejime girmiş ve 1979'a kadar Pol Pot liderliğindeki Kızıl Kimerler tarafından yönetilmiştir. 25 Aralık 1978'de Vietnam'ın ülkeyi işgaliyle komünist yönetim son bulmuş, Ocak 1979'da Vietnam güdümünde Kamboçya Halk Cumhuriyeti kurulmuştur. Yaklaşık on yıl süren Vietnam işgalinin ardından, 1991 Paris Barış Antlaşması ile ülke Birleşmiş Milletler (BM) gözetimine geçmiş, 1992-1993 yıllarında BM Kamboçya Geçici Otoritesi (UNTAC) yönetimi üstlenmiştir. 1993'te BM gözetiminde yapılan seçimler ve kurulan koalisyon hükümetiyle ülke kısmen normale dönmüştür. Ancak ilk koalisyon hükümeti, hizip çatışmaları nedeniyle 1997'de sona ermiştir.

Ülkede son seçimler Temmuz 2023'te yapılmış ve iktidardaki Kamboçya Halk Partisi (CPP), Ulusal Meclis'teki 125 sandalyenin 120'sini kazanmıştır. Eski Başbakan Hun Sen'in oğlu Hun Manet başkanlığında yeni hükümet 22 Ağustos 2023'te kurulmuştur. Şubat 2024'te gerçekleştirilen Senato seçimlerinde ise CPP, 62 üyeli Senato'da 58 üye ile temsil edilme hakkı kazanmış, eski Başbakan Hun Sen de Senato Başkanı seçilmiştir. Ülke anayasasına göre, resmî din Budizm olmakla birlikte, din özgürlüğü de güvence altına alınmıştır. Müslümanlar, Komünist rejim sonrası toparlanarak bakanlık gibi üst düzey görevlere atanmışlar ve teşkilatlı bir yapıya sahip olmuşlardır. Dinî örgütlü yapının resmi ayağını ise müftülük kurumu teşkil etmektedir.

Türkiye ile Uluslararası İlişkiler

Türkiye ve Kamboçya arasındaki diplomatik ilişkiler 7 Kasım 1959 tarihinde kurulmuştur. Ancak, Kamboçya'da 1970'li yılların ortasından itibaren yaşanan siyasi gelişmeler, ülkenin kendini uluslararası camiadan izole etmesi, coğrafi uzaklık ve dış politika önceliklerindeki farklılıklar gibi nedenlerle bu ilişkiler yakın geçmişe kadar sınırlı kalmıştır.

İkili ilişkilerde somut gelişmeler, Türkiye'nin Punom Pen Büyükelçiliğinin 2013 yılında faaliyete geçmesiyle başlamıştır. Büyükelçiliğin resmi açılışı, dönemin Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ve dönemin Kamboçya Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Hor Namhong tarafından 15 Mart 2015'te yapılmıştır. Kamboçya da Ankara Büyükelçiliğini 28 Ekim 2020 tarihinde faaliyete geçirmiştir; bu durum, eski Ankara Büyükelçisi Meas Kim Heng'in Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'a güven mektubunu sunmasıyla gerçekleşmiştir. Kamboçya Ankara Büyükelçiliğinin resmi açılış töreni ise 27 Şubat 2022 tarihinde dönemin Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ve dönemin Kamboçya Başbakan Yardımcısı, Dışişleri ve Uluslararası İşbirliği Bakanı Prak Sokhonn tarafından gerçekleştirilmiştir.

İki ülke arasında parlamentolararası ilişkiler de gelişmiş olup, 2015 yılında Kamboçya'da Ulusal Meclis ve Senato bünyesinde ayrı ayrı Parlamentolararası Dostluk Grupları kurulmuş, TBMM bünyesinde ise Dostluk Grubu 6 Mart 2016 tarihinde oluşturulmuştur. Kamboçya'da yaklaşık 350 Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı ikamet etmekte olup, Türkiye'de ise 2023 verilerine göre kayıtlı 43 Kamboçya vatandaşı bulunmaktadır.

Kalkınma yardımları ve teknik işbirliği, Türkiye-Kamboçya ilişkilerinde önemli bir yer tutmaktadır. Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) aracılığıyla 2009-2024 yılları arasında Kamboçya'da kalkınma alanında 23 proje gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, Yunus Emre Punom Pen Kültür Merkezi, Punom Pen Kraliyet Üniversitesi Yabancı Diller Enstitüsü bünyesinde 8 Nisan 2023'te faaliyete başlamıştır.

^{Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Kamboçya Başbakanı Hun Sen. (Anadolu Ajansı)}

Ordu

Kamboçya'nın ulusal askeri gücü olan Kraliyet Kamboçya Silahlı Kuvvetleri, ülkenin egemenliğini ve toprak bütünlüğünü koruma misyonunu üstlenmektedir. Gücün Yüce Başkomutanı Kral Norodom Sihamoni olup , 2018'den bu yana Komutanlık görevini, Kraliyet Kamboçya Hükümeti'nin (RGC) baş askeri danışmanı olarak hizmet veren General Vong Pisen yürütmektedir.

RCAF'nin resmi kuruluş tarihi 9 Kasım 1953 olarak kabul edilmekte ve güç, Birleşmiş Milletler Geçiş Otoritesi'nin (UNTAC) misyonunun ardından 1993'te yeniden yapılandırılmıştır. Kara, Deniz (RCN), Hava Kuvvetleri ve Kamboçya Kraliyet Jandarması (GRK) dahil tüm bileşenler, Savunma Bakanlığı (MoD) yetkisi altında ve Yüksek Komuta Karargahı (HQ) çatısı altında faaliyet göstermektedir. Gücün bir parçası olan Jandarma (GRK), her biri 500 ila 1000 üyeden oluşan on tabur büyüklüğünde birimden oluşmakta ve başta Phnom Penh olmak üzere ülke genelindeki 25 il ve 186 bölgeyi izlemekle sorumludur.

Birleşmiş Milletler (BM) barış operasyonlarına katılım, Kamboçya'nın ulusal savunma stratejisinin bir parçası olarak görülmekte ve RCAF, kadın personelin BM misyonlarında görev almasına kısıtlama getirmeyip her iki cinsiyet için de aynı kuralları ve davranış kurallarını uygulamaktadır.

^{Kamboçya Ordusu Hakkında (Yu Hav)}

Savunma Sanayi

Kamboçya'nın savunma sanayii, bölgesel ortaklıklar ve özellikle Çin'in stratejik yatırımlarıyla şekillenen, bir yapıya sahiptir. Krallığın savunma sektöründeki kabiliyetlerini artırma çabaları, hem yerel üretimi teşvik etmeyi hem de uluslararası silah kontrol mekanizmalarına uyum sağlamayı içermektedir.

Yabancı Yatırım ve Yerel Üretim Kapasitesi

Kamboçya savunma sektöründeki gelişmelerden biri, Çin'in krallıktaki varlığını somut bir sanayi projesiyle güçlendirmesidir. 2025 yılının Mart ayında, Çinli bir savunma şirketi ve Kamboçyalı ortağı, Phnom Penh'in dış kesimlerinde, Kandal ilinde C-01 endüstri parkının temel atma törenine başladı. Hükümet, bu C-01 projesinin ülkenin savunma sektörü kabiliyetlerini artıracağını belirtmektedir.^【3】 

Askeri Tedarik ve Uluslararası Ortaklıklar

Kamboçya, silah ve teçhizat tedariki için bölgesel ortaklara da yönelmektedir. Bu bağlamda, Kamboçya'nın Endonezya'dan askeri ekipman satın alma konusunda ilgi gösterdiği bildirilmiştir. Hedeflenen teçhizatlar arasında, Endonezya'nın PT PINDAD ve PT Dirgantara Indonesia gibi şirketler tarafından üretilen helikopterler ve hafif silahlar bulunmaktadır.

Kamboçya Silahlı Kuvvetleri'nin envanterinde (hükümet ajansları tarafından tutulan), çeşitli küçük ve hafif silahlar (SALW) yer almaktadır. Hükümet envanterinde bulunan ana silah sistemleri arasında DShk, Daewoo K1/K2, FN FAL, M60, M79, Norinco Type 95/97, Endonezya menşeli Pindad SS saldırı tüfekleri, RPG 7 ve Strela (SA-7/SA-14) gibi çeşitli roket ve füze sistemleri bulunmaktadır.^【4】 

Stratejik Ticaret Kontrolü ve Kitle İmha Silahlarının Yayılmasını Önleme

Kamboçya, askeri yeteneklerini geliştirirken aynı zamanda uluslararası güvenlik taahhütlerine de odaklanmaktadır. Ülke, kitle imha silahlarının (nükleer, kimyasal ve biyolojik silahlar) devlet dışı aktörlere yayılmasını önlemek amacıyla Stratejik Ticaret Kontrol Uygulamasını güçlendirmeye yönelik adımlar atmıştır. Bu çabalar, Birleşmiş Milletler Silahsızlanma İşleri Ofisi (UNODA) desteğiyle 2022'de düzenlenen bir çalıştay ile pekiştirilmiş, BM Güvenlik Konseyi'nin 1540 (2004) sayılı kararı kapsamındaki yükümlülüklerin tam olarak yerine getirilmesini hedeflemiştir.^【5】 

^{Tayland-Kamboçya Sınır Hattında Yer Alan Askeri Bir Tank (Anadolu Ajansı)}

Gastronomi

Kamboçya gastronomisi bölgesel olarak Çin, Vietnam, Laos ve Tayland mutfaklarından etkilenmiştir; ayrıca ülkenin uzun süren Fransız sömürgesi döneminin de izlerini taşır. Tayland yemeklerine göre genellikle daha az baharatlı ve daha az tatlıdır. Kamboçya mutfak kültürünün temelinde, tatlı, ekşi, acı ve tuzlu tatların bir arada ve dengeli kullanımı yer alır.

Temel Malzemeler ve Lezzetler

Kamboçya gastronomisinin ana malzemesi pirinçtir ve hemen hemen her öğünde tüketilir. Balık ve deniz ürünleri, özellikle Tonle Sap Gölü'nden elde edilen taze balıklar, mutfakta yer tutar ve sıklıkla et yemeklerine tercih edilir. Temel tat ve aroma vericiler arasında hindistancevizi sütü, misket limonu, limon otu, galangal, sarımsak, zerdeçal ve acı biber bulunur. Yemeklerin lezzetini artırmak için balık sosu (prahok) ve istiridye sosu kullanılır. Kamboçya'da, aile ve arkadaşlar arasında yemeklerin tepsi etrafında toplanarak ortak paylaşılması yaygındır.

Meşhur Yemekler

• Amok (Fish Amok): Kamboçya'nın ulusal yemeği olarak kabul edilir. Genellikle balık, hindistancevizi sütü, limon otu ve diğer baharatlarla marine edilerek muz yapraklarına sarılır ve buharda pişirilir.
• Lok Lak: Sığır etinden yapılan bir yemektir. Sığır eti parçaları, soya ve istiridye sosuyla tavada kızartılır ve genellikle pirinç ve yeşil salata ile servis edilir. Yanında limon suyu, tuz ve biberden oluşan özel bir sos ile sunulur.
• Num Banh Chok: Kamboçya'nın geleneksel kahvaltı yemeğidir. İnce pirinç eriştesinin üzerine balık sosuyla tatlandırılmış yeşil bir köri sosu ve taze sebzeler eklenerek servis edilir.
• Bai Sach Chrouk: Izgara domuz eti ve pilavdan oluşan, Kamboçya'nın sokak lezzetlerinden biridir.
• Kdam Chaa (Kızarmış Yengeç): Özellikle sahil kasabaları Kampot ve Kep'in yöresel spesiyalitelerindendir ve Kampot biberi ile hazırlanır.

^{Kamboçyaya Ait Meşhur Yemekler (Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur.)}

Sokak Yemekleri ve Lezzetler

Sokak tezgahlarında yaygın olarak pirinç kâğıdı sarması (Spring Rolls) ve pirinç unu ile hindistancevizi sütünden yapılan küçük kekler (Num Krok) bulunur. Ayrıca, Kamboçya mutfağının bazı bölgelerinde kurbağa, yılan, örümcek ve kızartılmış böcekler (çekirge, karınca vb.) protein kaynakları da atıştırmalık olarak popülerdir. İçecek olarak ise meyve suları, bambu suyu, şekersiz yeşil çay, yerel likör Samring ve fermente edilmiş hurma şarabı (Palm Şarabı) tüketilir.