Kamboçya (resmî adıyla Kamboçya Krallığı), Güneydoğu Asya’da, Çinhindi Yarımadası’nın güneybatısında yer alan bir ülkedir. Batıda ve kuzeybatıda Tayland, doğuda ve güneydoğuda Vietnam, kuzeydoğuda Laos ile komşudur; güneybatısı ise Tayland Körfezi kıyısına uzanır. Başkenti Phnom Penh olan ülkenin yüzölçümü 181.035 km², nüfusu yaklaşık 17,3 milyondur.^【1】 

Meşruti monarşi ile yönetilen Kamboçya’da resmi dil Khmerce, para birimi ise Riel’dir. Ülke adı, Sanskritçe'de "altın toprak" veya "barış ve refah ülkesi" anlamındaki Kamboja kelimesinden gelmektedir.^【2】 

^{Phnom Penh- Kamboçya (Pexels)}

Kamboçya Millî Marşı

Kamboçya’nın millî marşı Nokor Reach (Krallığın Şanı), ülkenin bağımsızlığını kazandığı dönemde millî kimliğin yeniden tanımlanmasının bir ürünü olarak kabul edilmiştir. Eser, Kamboçya Krallığı’nın tarihsel sürekliliğini, monarşiyi ve ulusun kültürel mirasını simgeleyen bir ulusal sembol olarak devlet tarafından benimsenmiştir. Marşın politik tarihi de ülkedeki yönetim değişiklikleriyle birlikte farklı dönemlerde yeniden şekillenmiştir.

Kamboçya’da 1970’lerde monarşinin geçici olarak kaldırıldığı dönemde Nokor Reach resmî statüsünü kaybetmiş, ancak monarşinin 1993 yılında yeniden tesis edilmesiyle birlikte yeniden millî marş olarak kabul edilmiştir.

Marşın kökenleri, Kamboçya’nın Fransız sömürge yönetiminden çıkışı ve 1953 yılında bağımsızlığın ilan edilmesi sürecine dayanmaktadır. Marşın sözleri, hükümdarın Tanrı tarafından korunması dileğini içeren geleneksel bir dua biçiminde yazılmıştır. İlk dizeler, krallığın yüceliğini ve kutsallığını överken, sonraki kısımlar halkın birliğine ve Kamboçya topraklara vurgu yapar.

Marşın tematik yapısı, Kamboçya’nın eski başkenti Angkor’un tarihine göndermeler içerir. Marşta Angkor tapınaklarına yapılan göndermeler, ulusun tarihine duyulan saygının yanı sıra, geçmişin ulusal bilincin temel dayanaklarından biri olarak görülmesini amaçlamıştır.

Angkor teması, Kamboçya’nın bağımsızlık sonrası kamusal yaşamında da bir simge hâline gelmiştir. Nokor Reach’in sözlerinde yer alan tarihî ve dini motifler, bayrak tasarımından madeni paralara, devlet arması ve posta pullarına kadar pek çok resmî görselde tekrar edilmiştir.

Marşın müzikal biçimi geleneksel Khmer makamlarıyla Avrupa tarzı armoniyi birleştirir. Törensel bağlamda marş, devletin resmî törenlerinde, okul etkinliklerinde ve uluslararası organizasyonlarda icra edilir. Sözleri Khmer dilinde olup İngilizce ve Fransızca çevirileri bulunmakla birlikte resmî statü yalnızca orijinal Khmer metnine aittir.

^{Kamboçya Milli Marşı (JR Videos)}

Tarihçe

Güneydoğu Asya'nın anakara bölgesinde, Çinhindi yarımadasının güneybatısında yer alan Kamboçya, tarihinin erken dönemlerinde göçlere sahne olmuştur. Kamboçyalıların ataları, proto-Malayların ardından gelen dalgalarla bölgeye yerleşmiş ve Mon halkıyla akraba olmuşlardır. Nüfusun %90'ından fazlasını Kimerlerin oluşturduğu bu coğrafyada, bilinen ilk devlet oluşumu, Malay kökenli halklar tarafından kurulduğu kabul edilen, milattan sonra 3. ve 6. yüzyıllar arasında Hint kültürü etkisi altındaki Funan (Founan) Devleti'dir. 5. yüzyılın sonlarında yaşayan Funan, günümüz Kuzey Kamboçya ve Güney Laos'ta bulunan Chenla devleti vasallarından biriydi. Ancak 6. yüzyılın ortalarına doğru Chenla, Funan'ı mağlup ederek hükümdar-vasal düzenini tersine çevirmiştir. Chenla, M.S. 627 civarında I. Isanvarman'ın saltanatında Funan'ı tamamen ilhak etmiş ve batıya doğru genişlemiştir. Chenla, I. Jayavarman'ın ölümünün ardından çıkan iç savaşla Kara Chenla ve Su Chenla olarak ikiye bölünmüş ve Kamboçya gücü bir yüzyılı aşkın bir süre gerileme yaşamıştır.

M.S. 9. ve 15. yüzyıllar arasında bölgede hâkimiyet kuran Kimer (Angkor) İmparatorluğu, Kamboçya tarihinin "altın çağları" olarak kabul edilir. II. Jayavarman'ın (802-830) ülkenin gücünü yeniden canlandırması ve üç farklı başkent kurmasıyla imparatorluğun temelleri atılmıştır. Kamboçya'nın ilk büyük genişlemesi, uzun bir iç savaştan sonra komşu Mon Krallığı Dvaravati'yi boyunduruk altına alan I. Suryavarman (1002-1050) döneminde gerçekleşmiş; günümüz Tayland, Laos ve Malay Yarımadası'nın kuzey kısımları imparatorluğun kontrolüne girmiştir. Bu dönemde, II. Suryavarman (1113-1150) tarafından inşa edilen Angkor Vat gibi tapınaklar, Kimer kültürünü gösteren anıtlar olarak kalmıştır. II. Suryavarman'ın ölümünü takip eden dönemin ardından, VII. Jayavarman (1181-1218) yeni bir şehrin inşasını emretmiştir. Ancak Kimer İmparatorluğu, 1432 yılında komşu devletler tarafından ortadan kaldırılmasıyla birlikte, ülke istikrarsız bir döneme girmiştir.

Kamboçya, 1863 yılında Fransız sömürgesi haline geldi. II. Dünya Savaşı sırasında (1941-1945) Japonya tarafından işgal edilse de, 1942'deki Keşiş İsyanı ülkede milliyetçilik akımını körüklemiştir. Kral Norodom Sihanouk, 1949'da bağımsızlığı ilan etmiş ve Kamboçya, 9 Kasım 1953'te tam bağımsızlığını elde etmiştir.

17 Nisan 1975'te başkent Phnom Penh'in Kızıl Kmerler'in eline geçmesiyle, Kamboçya komünist rejimin yönetimine girmiştir. Pol Pot liderliğindeki Kızıl Kmerler, 1979 yılına kadar iktidarda kalmış ve ideolojileri doğrultusunda politikalar uygulamışlardır. Bu süreçte amaçları, tarıma dayalı bir "sınıfsız toplum" yaratmak ve köylü sınıfından olmayan aydınları, bilim adamlarını ve sanatkârları ağır şartlar altında pirinç tarlalarında zorla çalıştırmak olmuştur. Karşı çıkanlar hapsedilmiş veya öldürülmüş ve rejim, tahmini 2 milyondan fazla insanın ölümüne neden olarak bir soykırım gerçekleştirmiştir. Komünist yönetim, 25 Aralık 1978'de Vietnam'ın ülkeyi işgaliyle sona ermiş, ve ocak 1979'da Vietnam güdümünde Kamboçya Halk Cumhuriyeti kurulmuştur. Yaklaşık on yıl süren Vietnam işgali döneminde, Kızıl Kmerler dağlık bölgelerde mücadelelerini sürdürmüştür. Vietnam'ın 1989'da çekilmesinin ardından Birleşmiş Milletler gözetimine giren ülkede iki yıl daha iç savaş devam etmiştir. 1991 Paris Barış Antlaşması ile Birleşmiş Milletler Geçici Kamboçya Yönetimi (UNTAC) ülkenin idaresini üstlenmiş ve 1993'te BM gözetiminde kurulan anayasal monarşi rejimi altında çok partili demokrasiye geçilmiştir. Sürgündeki Prens Sihanouk'un Kral olarak geri döndüğü bu seçimlerle kurulan koalisyon hükümetleri, hizip çatışmaları nedeniyle istikrarsızlık yaşamıştır. 2003 ve 2013 seçimleri sonrasında da koalisyon hükümetleri kurulmuştur.

Coğrafi Yapı

Kamboçya Krallığı, Güneydoğu Asya'da yer alır. Kuzeyde Tayland ve Laos ile, doğuda ve güneyde Vietnam ile, güneyde ve batıda ise Tayland Körfezi ile sınırlıdır. Ülkenin toplam kara alanı 181.035 kilometrekare olup, bunun yüzde 20'si tarım için kullanılmaktadır. Kamboçya tamamen tropik kuşakta yer almakta olup, en güneydeki noktaları Ekvator'un 100°'den biraz fazla kuzeyindedir. Ülke idari olarak 21 eyalet ve dört belediyeden oluşmaktadır. Phnom Penh, yaklaşık 1 milyon nüfusuyla Kamboçya'nın başkentidir.

Yeryüzü Şekilleri

Ülkenin büyük bir kısmı, merkezi bölümü kaplayan alçak irtifalı bir alüvyal ovadan oluşur. Ovanın güneydoğusunda Mekong Nehri Deltası yer alır. Ovanın doğusunda, dalgalı tepeler dizileri Kamboçya'yı Vietnam'dan ayırır. Güneybatıda ise Chuor Phnum Krâvanh sıradağları ovayı çevreler ve ülkenin kıyısı boyunca fiziksel bir engel oluşturur. Kamboçya'nın en yüksek zirvesi olan Phnom Aural (1.813 m/5.948 ft), bu sıranın doğu kesiminde yükselir. Kuzeyde, Chuor Phnum Dangrek Dağları Kamboçya'yı Tayland'dan ayırır.

Nehirler ve Gölleri

Kamboçya'nın önemli nehri, Güneydoğu Asya'nın en uzun ve dünyanın onuncu en büyük nehri olan Mekong'dur. Mekong, Kamboçya'dan kuzeyden güneye doğru akar ve büyük bir kısmı gemi seyrine elverişlidir. Ülkedeki diğer nehirler arasında Tonle Srepok ve Tonle Sab bulunur. Kamboçya'nın başlıca gölü olan Tonle Sap (Büyük Göl), Güneydoğu Asya'nın en büyük gölüdür. Kuzeybatıdan gelen Tonle Sap, Tonle Sab Nehri aracılığıyla Mekong'a akar ve Phnom Penh'de Mekong'a girer. Her yıl muson mevsimi (yaklaşık Mayıs'tan Ekim'e kadar) sırasında, Mekong'un suları artar ve Tonle Sab'ın akışını tersine çevirerek göle boşalmaya başlar. Kurak hava geri döndüğünde, nehir tekrar yön değiştirir ve Mekong'a geri akarak kuzeybatı eyaletlerini boşaltır. Taşmanın en yüksek olduğu dönemde Tonle Sap, kurak mevsimdeki büyüklüğünün yaklaşık dört katı olan 10.000 km²'den (4.000 mil²) fazla bir alana ulaşır. Göl, dünyadaki en zengin tatlı su balığı kaynaklarından biridir.

^{Mekong (unsplash)}

İklim ve Bitki Örtüsü

Ormanlar, Kamboçya'nın topraklarının %53'ünü kaplar. En yoğun ormanlar dağlarda ve güneybatı kıyısı boyunca gelişir. Daha yüksek ovalar ve platolar, uzun, keskin otlarla kaplı savanlar içerir. Kamboçya'da yetişen bitkiler arasında, hepsi ticari olarak işletilen kauçuk, kapok (pamuk benzeri lif veren tohumlara sahip bir ağaç), palmiye, hindistan cevizi ve muz bulunur. Ülkenin balıkçılığı ve yaban hayatı için hayati öneme sahip olan mangrov bataklıklarının çoğu tahrip edilmiştir.

Doğal Kaynaklar

Kamboçya'nın toplam kara alanının sadece %21'i ekilidir. Mekong ve Tônlé Sap çevresindeki alanlar en verimli bölgelerdir. Ülkenin bir zamanlar bol olan kereste kaynakları, yerel ve yabancı girişimciler tarafından kötü yönetilmiş ve hızla tükenmektedir. Kamboçya mineral kaynakları açısından zengin olmasa da, kuzeybatı Kamboçya'daki Batdâmbâng eyaleti sınırlı miktarda zirkon, safir ve yakut içerir. Ülkenin orta kısmı ticari tuz, manganez ve fosfat yataklarına sahiptir. Tayland Körfezi'nin petrol yatakları içerdiği düşünülmektedir, ancak rezervlerin kapsamı ve erişilebilirliği henüz belirlenmemiştir.

Enerji ve Ulaşım Altyapısı

Ulaştırma sektörü, ulusal CO2 emisyonlarının %41'ini oluşturmakta olup, bu emisyonların büyük çoğunluğu (%85) petrol ürünlerine bağımlı olan karayolu ulaşımından kaynaklanmaktadır. Araç filosu neredeyse tamamen (%98) motosikletlerden oluşmakta ve toplu taşıma sistemleri yetersiz kalmaktadır. Altyapı yatırımları karayollarına yoğunlaşmış olsa da, bu yolların iklim değişikliğine bağlı tehlikeler (özellikle seller) karşısında düşük direnç göstermesi, yıllık milyonlarca dolarlık kayba neden olmaktadır. Kamboçya, e-mobiliteye geçiş konusunda bir hazırlık seviyesi sergilemekte ve politikalarıyla elektrikli araçları ve alternatif yakıtları teşvik etmektedir, ancak elektrikli araç ithalat oranı bölgesel ortalamanın gerisindedir.

Ekonomik Yapı

Kamboçya, ana geçim kaynakları tarım ve tekstil olan, gelişmekte olan bir Güneydoğu Asya ülkesidir. Ekonomik faaliyetlerde pirinç üretimi ön planda yer almakta, hazır giyim ve tekstil sektörü ülke ihracatının büyük kısmını oluşturmaktadır. Ülke, doğal kaynaklar bakımından petrol, gaz, kereste, taş, demir cevheri, manganez ve fosfat gibi rezervlere sahiptir. Turizm sektörü de özellikle Angkor Wat gibi kültürel miras alanları sayesinde giderek büyüyen bir gelir kaynağıdır.

Kamboçya, dış ticaret açığı veren bir ülke konumundadır. İhracatın önemli bir bölümü Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği ülkelerine yapılmakta; başlıca ürünler arasında deri eşyalar, pirinç ve örme giyim ürünleri yer almaktadır. Çin, Vietnam ve Tayland ülkenin en büyük ithalat ortaklarıdır. İş gücünün önemli bir kısmı geçimlik tarımda istihdam edilmekte, düşük eğitim seviyesi ise nitelikli yatırımlar açısından yapısal bir sorun oluşturmaktadır. Doğrudan yabancı yatırımların 2024 yılında 4,2 milyar dolar seviyesinde gerçekleştiği ve GSYİH’ye oranla %9,2’lik bir paya ulaştığı öngörülmektedir.

Demografi, Eğitim ve Kültür

Demografik Yapı

Kamboçya'nın demografik yapısı, özellikle 1975-1979 yılları arasında Pol Pot'un Kızıl Kmer (KR) rejimi tarafından uygulanan sosyal dönüşüm ve soykırımın yol açtığı bir krizle şekillenmiştir. Bu dönemde tahmini 1.5 ila 2.0 milyon kişi aşırı ölüm nedeniyle hayatını kaybetmiştir. Aşırı ölümlerin erkekler arasında daha fazla görülmesi, demografik yapıda bir cinsiyet dengesizliğine neden olmuş ve 1980 yılında 15 yaş ve üzeri nüfusta kadın başına yaklaşık 75 erkek düşen bir oran kaydedilmiştir.

Rejimin aile kurumuna yönelik saldırıları ve evlilik kararlarını kontrol altına alma girişimleri de demografik süreçleri etkilemiştir. Hatta 1975 yılındaki sağlam ebeveyn birlikteliklerinin yaklaşık %45'i, KR döneminde eşlerden en az birinin ölümüyle bozulmuştur. Bu koşullar altında doğurganlık, iç savaş öncesi seviyesinin tahmini üçte biri oranında bir düşüş göstermiş ve nüfus yapısında "doğum kıtlığı" gözlemlenmiştir.

KR rejiminin sona ermesinin ardından, 1979-1980 yıllarında hızlı bir "baby boom" (bebek patlaması) ile doğurganlık oranı artmıştır. Bu toparlanma sadece kısa süreli bir evlilik patlamasıyla değil, aynı zamanda kriz öncesi seviyelerin neredeyse on yıl boyunca üzerinde kalan evlilik içi doğurganlıktaki bir artışla da desteklenmiştir.

Demografik toparlanmanın ardından doğurganlık yeniden bir düşüş eğilimine girmiş; 1962 nüfus sayımındaki tahmini 6.7 ila 7.1 olan toplam doğurganlık hızı (TFR), 2000 yılı itibarıyla kadın başına 4.0 canlı doğuma gerilemiştir, ancak bu oran Güneydoğu Asya'nın en yükseklerinden biri olarak kalmıştır. 2000 yılı verilerine göre doğurganlık düzeylerinde güçlü bölgesel farklılıklar görülmektedir: başkent Phnom Penh'de TFR 2.1 iken, başkenti çevreleyen kırsal Kandal eyaletinde 4.2 ve daha uzak kırsal eyaletler olan Mondulkiri ve Ratanakiri'de ise 6.3'e kadar çıkmaktadır.

Eğitim

Kamboçya eğitim sistemi, tarih öncesi dönemden günümüze kadar uzanan bir gelişim sürecine sahiptir. Tarih öncesi çağlarda (M.Ö. 600.000 – M.Ö. 100), eğitim, günlük hayattaki avcılık, balıkçılık ve çiftçilik gibi faaliyetlerin gözlemlenmesi ve taklit edilmesi yoluyla gayriresmi bir şekilde gerçekleşmekteydi. Nokor Phnom (Funan) (M.Ö. 100 – M.S. 550) ve Chenla (M.S. 550 – M.S. 802) krallıkları döneminde ise eğitim, Kraliyet Ailesi tarafından kurulan ve öğretmenleri keşişler veya rahipler olan Disāpāmokkha okullarında sağlanmıştır. Khmer (Angkor) İmparatorluğu (M.S. 802 – M.S. 1218/1221), Vat Cheysrey ve Raja Vihear adında iki üniversitenin kurulduğu, tarihin dönemi olarak kabul edilmektedir.

İmparatorluk sonrası dönemde (1431'e kadar) ve 1863'ten önce ise eğitim, Budist rahiplerin merkezi rol oynadığı daha az resmi olan Wat (pagoda) okullarında sürdürülmüştür. 1863'te Fransızların gelmesiyle, 1975 yılına kadar devam eden (6+4+2+1) şeklindeki Fransız eğitim modeli benimsenmiş, bu model 1953'teki bağımsızlıktan sonra bile etkisini sürdürmüştür. Kamboçya'nın tarihini etkileyen 1975–1979 yılları arasındaki Kızıl Khmer rejimi sırasında, resmi eğitim tamamen durmuş, okullar ve pagodalar tahrip edilmiş ve entelektüellerin çoğu öldürülmüştür. 1979'dan sonra "sıfır yılından" yeniden başlayan eğitim sistemi, 10 yıllık (4+3+3) ve ardından 11 yıllık (5+3+3) formüllerle genişletilmiş, 1996'dan itibaren ise altı yıl ilkokul, üç yıl alt-ortaokul ve üç yıl üst-ortaokul olmak üzere toplam 12 yıllık (6+3+3) genel eğitim formülüne geçilmiştir.

Günümüzde öğrenciler 11. sınıftan itibaren Fen Bilimleri veya Sosyal Bilimler alanlarından birini seçmek durumundadır. Kamboçya Kraliyet Hükümeti'nin 2030 yılına kadar ülkeyi üst-orta gelirli bir ülke seviyesine çıkarma politikası doğrultusunda, Eğitim, Gençlik ve Spor Bakanlığı (MoEYS) mevcut müfredat ve öğretmen politikasını Beş Sütunlu Çerçeve aracılığıyla reforme etmeyi planlamaktadır. Lise sonrası eğitim ise lisans (en az dört yıl), yüksek lisans (iki yıl) ve doktora (en az üç yıl) derecelerini içermektedir. Ayrıca Kamboçyada okuma yazma oranı %77.2'dir.

Kültür

Kamboçya kültürü ve kimliği, tarihsel olarak zıtlıklar üzerine kurulmuş bir mirasa sahiptir; bu miras, bir yandan antik Angkor ile bağlıyken, diğer yandan da Kızıl Kmerler rejiminin (Demokratik Kampuçya) yol açtığı zulüm ile bağlıdır. Ülke, artan açıklık ve ekonomik gelişime rağmen, geleneksel olarak paternalist, hiyerarşik ve ataerkil bir toplum yapısını sürdürmektedir. Bu sosyal yapıda, bireyin kendini ailesi ve toplumsal cinsiyet normlarıyla ilişkilendirme değerleri, sosyal davranışların şekillenmesinde etkili kalmaya devam etmektedir.

Yaşa dayalı geleneksel hiyerarşiler, genç Kamboçyalıların yaşlılardan farklı görüşler ifade etmesini sınırlayan bir faktör olarak görülmektedir. Ancak, Kızıl Kmerler dönemiyle ortaya çıkan kesinti, eski nesil karar alıcılarla günümüz gençliği arasında bir kuşak farkı yaratmıştır. 1981 sonrası doğan Y ve Z kuşakları gibi genç Kamboçyalılar, ebeveynlerinin aksine ülkenin tarihinden daha az etkilenmiş olup, bireysellik, kendine güven, bağımsızlık, şüphecilik ve kamusal aktivizm gibi özellikler sergilemektedir. 

Turizm

Kamboçya’nın simgesi, 12. yüzyılda Khmer İmparatorluğu döneminde inşa edilen Angkor Wat’tır. UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan bu tapınak, Asya’nın en büyük dini yapısıdır. Yakın çevresinde bulunan Angkor Thom, Bayon Tapınağı ve Ta Prohm gibi yapılar da arkeolojik açıdan önem taşımaktadır. Ekonomik açıdan, turizm Kamboçya'nın temel sektörlerinden biridir ve yaklaşık 300.000 kişiye istihdam sağlamaktadır. Sektörün GSYİH'ye katkısı, 2019'da ulaştığı rekor seviyelere kıyasla, 2024 yılında %9.4 olarak gerçekleşmiştir. Ülke, uluslararası uçuşlar ve kara sınır kapıları üzerinden erişime açıktır; uluslararası ziyaretçi sayısı 2024'te 6.7 milyona ulaşmıştır. Ziyaretçi profilinde, vizesiz giriş imkanı olan Vietnam, Tayland, Malezya ve Singapur gibi ASEAN ülkeleri ile birlikte Çin, Güney Kore ve ABD gibi pazarlar ilk sıralarda yer almaktadır.

^{Angkor Wat (Pexels)}

Tonle Sap Gölü, Güneydoğu Asya’nın en büyük tatlı su gölü olup, yüzen köyleri ve ekosistemiyle ekoturizmin merkezi olarak Kamboçya turizminde yer almaktadır. Göl çevresindeki köylerde yaşayan halk, balıkçılıkla geçimini sağlar ve geleneksel yaşam biçimleri turistler tarafından gözlemlenebilir.

Ülkenin güneyinde yer alan Sihanoukville, beyaz kumlu plajları ve dalış merkezleriyle deniz turizmiyle, Koh Rong ve Koh Rong Samloem adaları, mercan resifleri ve berrak denizleriyle bilinen tatil bölgeleridir. 

Phnom Tamao Yaban Hayatı Koruma Alanı ise gibonlara, güneş ayılarına, fillere, kaplanlara, aslanlara, geyiklere, devasa pitonlara ve bir kuş koruma alanına ev sahipliği yapmaktadır. Tarihî öneme sahip yerler arasında ise, 17 Nisan 1975'te başkentin düşüşü sırasındaki olaylarda rol oynayan ve yabancılar ile Kamboçyalıların sığındığı Kamboçya'daki Fransız Büyükelçiliği ve 1975'te Pot'un güvenlik güçleri tarafından ele geçirilerek ülkenin en büyük gözaltı ve işkence merkezi haline gelen Tuol Sleng Soykırım Suçları Müzesi bulunmaktadır.

Siyasi ve İdari Yapı

Kamboçya, 1993 yılında onaylanan yeni anayasa ile çok partili demokrasiye dayalı anayasal monarşi rejimine geçmiştir. Sürgündeki Prens Norodom Sihanouk, 1993 seçimlerinin ardından Kamboçya kralı olarak geri dönmüştür. Mevcut Kral Norodom Sihamoni, 2004 yılında tahta çıkmıştır. Yönetim, 9 Kasım 1953'te Fransa'dan bağımsızlığını kazanmasının ardından Norodom Sihanouk'un krallığıyla devam etmiş, ancak 1970'te General Lon Nol'un darbesiyle Sihanouk iktidardan düşürülmüş ve Kimer Cumhuriyeti kurulmuştur. Bu olayın ardından ülkede 1970-1975 yılları arasında iç savaş yaşanmıştır.

17 Nisan 1975'te başkentin Kızıl Kimerler'in eline geçmesiyle Kamboçya komünist rejime girmiş ve 1979'a kadar Pol Pot liderliğindeki Kızıl Kimerler tarafından yönetilmiştir. 25 Aralık 1978'de Vietnam'ın ülkeyi işgaliyle komünist yönetim son bulmuş, Ocak 1979'da Vietnam güdümünde Kamboçya Halk Cumhuriyeti kurulmuştur. Yaklaşık on yıl süren Vietnam işgalinin ardından, 1991 Paris Barış Antlaşması ile ülke Birleşmiş Milletler (BM) gözetimine geçmiş, 1992-1993 yıllarında BM Kamboçya Geçici Otoritesi (UNTAC) yönetimi üstlenmiştir. 1993'te BM gözetiminde yapılan seçimler ve kurulan koalisyon hükümetiyle ülke kısmen normale dönmüştür. Ancak ilk koalisyon hükümeti, hizip çatışmaları nedeniyle 1997'de sona ermiştir.

Ülkede son seçimler Temmuz 2023'te yapılmış ve iktidardaki Kamboçya Halk Partisi (CPP), Ulusal Meclis'teki 125 sandalyenin 120'sini kazanmıştır. Eski Başbakan Hun Sen'in oğlu Hun Manet başkanlığında yeni hükümet 22 Ağustos 2023'te kurulmuştur. Şubat 2024'te gerçekleştirilen Senato seçimlerinde ise CPP, 62 üyeli Senato'da 58 üye ile temsil edilme hakkı kazanmış, eski Başbakan Hun Sen de Senato Başkanı seçilmiştir. Ülke anayasasına göre, resmî din Budizm olmakla birlikte, din özgürlüğü de güvence altına alınmıştır. Müslümanlar, Komünist rejim sonrası toparlanarak bakanlık gibi üst düzey görevlere atanmışlar ve teşkilatlı bir yapıya sahip olmuşlardır. Dinî örgütlü yapının resmi ayağını ise müftülük kurumu teşkil etmektedir.

Türkiye ile Uluslararası İlişkiler

Türkiye ve Kamboçya arasındaki diplomatik ilişkiler 7 Kasım 1959 tarihinde kurulmuştur. Ancak, Kamboçya'da 1970'li yılların ortasından itibaren yaşanan siyasi gelişmeler, ülkenin kendini uluslararası camiadan izole etmesi, coğrafi uzaklık ve dış politika önceliklerindeki farklılıklar gibi nedenlerle bu ilişkiler yakın geçmişe kadar sınırlı kalmıştır.

İkili ilişkilerde somut gelişmeler, Türkiye'nin Punom Pen Büyükelçiliğinin 2013 yılında faaliyete geçmesiyle başlamıştır. Büyükelçiliğin resmi açılışı, dönemin Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ve dönemin Kamboçya Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Hor Namhong tarafından 15 Mart 2015'te yapılmıştır. Kamboçya da Ankara Büyükelçiliğini 28 Ekim 2020 tarihinde faaliyete geçirmiştir; bu durum, eski Ankara Büyükelçisi Meas Kim Heng'in Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'a güven mektubunu sunmasıyla gerçekleşmiştir. Kamboçya Ankara Büyükelçiliğinin resmi açılış töreni ise 27 Şubat 2022 tarihinde dönemin Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ve dönemin Kamboçya Başbakan Yardımcısı, Dışişleri ve Uluslararası İşbirliği Bakanı Prak Sokhonn tarafından gerçekleştirilmiştir.

İki ülke arasında parlamentolararası ilişkiler de gelişmiş olup, 2015 yılında Kamboçya'da Ulusal Meclis ve Senato bünyesinde ayrı ayrı Parlamentolararası Dostluk Grupları kurulmuş, TBMM bünyesinde ise Dostluk Grubu 6 Mart 2016 tarihinde oluşturulmuştur. Kamboçya'da yaklaşık 350 Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı ikamet etmekte olup, Türkiye'de ise 2023 verilerine göre kayıtlı 43 Kamboçya vatandaşı bulunmaktadır.

Kalkınma yardımları ve teknik işbirliği, Türkiye-Kamboçya ilişkilerinde önemli bir yer tutmaktadır. Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) aracılığıyla 2009-2024 yılları arasında Kamboçya'da kalkınma alanında 23 proje gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, Yunus Emre Punom Pen Kültür Merkezi, Punom Pen Kraliyet Üniversitesi Yabancı Diller Enstitüsü bünyesinde 8 Nisan 2023'te faaliyete başlamıştır.

^{Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Kamboçya Başbakanı Hun Sen. (Anadolu Ajansı)}

Amerika Birleşik Devletleri ile İlişkiler

Amerika Birleşik Devletleri ile Kamboçya arasındaki ilişkiler, Kamboçya'nın II. Dünya Savaşı'nın ardından Fransız İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını kazanmasıyla düzenli bir hale geldi. Daha önce, 1950'den önce, ABD vatandaşlarının günümüz Kamboçya'sındaki bölge sakinleriyle etkileşimi sınırlıydı. ABD, Dışişleri Bakanlığı'nın duyurusunun ardından 7 Şubat 1950'de daha önce Fransa'nın himayesi altında Çinhindi'nin bir parçası olan ve 1949'da Fransız Birliği'nin bir parçası olarak bağımsız bir devlet haline gelen Kamboçya Krallığı'nı tanıdı.

Diplomatik ilişkiler, 11 Temmuz 1950'de Amerikan Olağanüstü Temsilcisi ve Elçi Donald R. Heath'in güven mektubunu sunmasıyla kuruldu. Phnom Penh'deki Amerikan Elçiliği, 14 Kasım 1950'de geçici Maslahatgüzar Don V. Catlett yönetiminde açıldı. Elçiliğin statüsü, iki ülkenin 6 Haziran 1952'de yaptığı ortak bir duyurunun ardından, Büyükelçi Donald R. Heath'in atanma onayını almasıyla 24 Haziran 1952'de Büyükelçiliğe yükseltildi. Phnom Penh'de ikamet eden ilk Büyükelçi ise, güven mektubunu 2 Ekim 1954'te sunan Robert M. McClintock oldu.

Kamboçya, Güney Vietnam'ın Kamboçyalı vatandaşların ölümüne yol açan sınır ötesi hava saldırılarından ABD'yi sorumlu tutarak, 3 Mayıs 1965'te ABD ile diplomatik ilişkilerini kesti. Ancak, ABD ve Kamboçya, 2 Temmuz 1969'da diplomatik ilişkilerini yeniden kurdu. Bunun ardından, Phnom Penh'deki ABD Büyükelçiliği 16 Ağustos 1969'da geçici Maslahatgüzar Lloyd M. Rives yönetiminde yeniden açıldı. Amerika Birleşik Devletleri, hükümet güçleri ile komünist isyancılar arasındaki çatışmalarda kötüleşen askeri durum nedeniyle tüm ABD personelinin tahliye edilmesinin ardından, 12 Nisan 1975'te Phnom Penh'deki Büyükelçiliğini kapattı.

Başkan Gerald Ford, 17 Nisan 1975'te Khmer Cumhuriyeti (Kamboçya) Hükümeti'nin devrildiğini kabul etti. Dışişleri Bakanı Henry Kissinger, yeni hükümetin herhangi bir ülkeyle diplomatik ilişki kurmayı reddettiğini açıkladı. İlişkilerin normalleşme sürecinin bir parçası olarak, ABD 11 Kasım 1991'de Kamboçya Krallığı'nda Charles H. Twining'in Temsilci olarak görev yaptığı bir ABD misyonu kurdu. Son olarak, ABD'nin Kamboçya Büyükelçiliği 17 Mayıs 1994'te Büyükelçi Charles H. Twining'in güven mektubunu sunmasıyla yeniden açılarak normal ilişkilere dönüldü.

Rusya ile İlişkiler

Kamboçya ve Rusya arasındaki diplomatik ilişkiler, 13 Mayıs 1956'da Kamboçya ile eski Sovyetler Birliği arasında kurulmuştur. İlk yıllarda Sovyetler Birliği, Kamboçya'nın bağımsızlığını, tarafsızlığını ve egemen kalkınmasını desteklemiştir. Sovyet liderleri, Kral Norodom Sihanuk'un Soğuk Savaş rekabetleri karşısında Kamboçya'nın özerkliğini koruma çabalarını takdir etmiş ve 1957'de önemli ticaret, kültür ve bilim anlaşmaları imzalanmıştır. Ancak ilişkiler, 1970'lerde General Lon Nol darbesi ve Sovyet-Çin arasındaki jeopolitik gerginlikler nedeniyle diplomatik zorluklarla karşılaşmıştır. Kızıl Kmer rejiminin düşüşünün ardından 1979'dan itibaren yeniden canlanan bağlar, Sovyetler Birliği'nin Kamboçya'nın savaştan zarar görmüş ekonomisini ve altyapısını yeniden inşa etme çabalarında rol oynamasını sağlamıştır.

1991'deki Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla ilişkilerde geçici bir yavaşlama yaşansa da, Rusya Federasyonu halef devlet olarak tanınmış ve Kamboçya'nın barış sürecinde rolünü sürdürmüştür. Rusya'nın 1991 Paris Barış Anlaşmalarını ve UNTAC uygulamasını desteklemesi, barışın yeniden tesisine katkı sağlamıştır. Kamboçya'nın 1993'te anayasal monarşiye geçişinden sonra, ikili ilişkilerde egemenlik, müdahale etmeme ve çok kutuplu uluslararası düzen konularındaki ortak görüşlerle desteklenen siyasi güven ve iş birliği ilerlemiştir. Günümüzde iki ülke, BM ve ASEAN mekanizmaları dahil uluslararası forumlarda iş birliği yapmakta ve üst düzey temaslarla ilerlemektedir. Buna örnek olarak Başbakan Hun Sen'in 2016'daki Rusya-ASEAN Zirvesi ziyareti verilebilir. Ticari ilişkiler, coğrafi uzaklık ve sınırlı altyapı nedeniyle yıllık ortalama 70-100 milyon ABD doları arasında seyretse de, her iki ülke de özellikle enerji, altyapı ve yatırım alanlarında ekonomik bağları güçlendirmeye isteklidir.

Tayland ile İlişkiler

Tayland ve Kamboçya arasındaki ilişkiler, temelinde Preah Vihear Tapınağı'nın mülkiyeti üzerinden yükselen ve kökleri sömürge dönemine dayanan bir gerilime sahiptir. Bu husumet, 24 Temmuz'da sınırda fiili çatışmaya dönüşerek bölgeyi bir savaşın eşiğine getirmiştir. Anlaşmazlığın özü, 11-12. yüzyılda Khmer İmparatorluğu tarafından inşa edilen bu Hindu tapınağının, 19. yüzyılda Fransız sömürgeciler tarafından çizilen ve çelişkili haritalarla belirsizliğe itilen sınırlara dayanır. Sömürge güçlerinin 1904 ve 1907'de çizdiği farklı haritalar, tapınağı birinde Tayland'a, diğerinde ise Kamboçya'ya bırakarak mevcut olayın zeminini hazırlamıştır.

Gerilim, Fransa'nın 1954'te bölgeden çekilmesiyle Tayland'ın tapınağı işgal etmesiyle yükselmiş; Uluslararası Adalet Divanı (UAD) 1962'de tapınak binasının Kamboçya'ya ait olduğuna karar vermiş, ancak 2013'teki nihai karara rağmen tapınak çevresindeki arazinin belirsizliği sürmüştür. Tapınağın 2008'de UNESCO Dünya Mirası listesine alınması girişimi dahi, Tayland'daki milliyetçi gruplarca egemenliğe tehdit olarak algılanmış ve çatışmaları tetiklemiştir.

Güncel çatışmaların arkasında ise her iki ülkedeki iç siyasi çekişmeler ve milliyetçi hamleler yatmaktadır. Tayland'da azledilen Başbakan Paetongtarn Shinawatra'nın yaşadığı siyasi kriz ve Kamboçya'da Başbakan Hun Manet'in otorite kurma çabaları, liderlerin bu anlaşmazlığı siyasi çıkarın bir sembolü olarak kullanarak halk desteği kazanma stratejisine dönüşmüştür. Medyanın bir propaganda aracı olarak kullanıldığı bu çatışmalar, ölü ve yaralı sayısını artırarak sivillerin göçmen durumuna düşmesine ve bir insani krize yol açmıştır. Ancak, uluslararası baskı ve Malezya Başbakanı Enver İbrahim'in arabuluculuğuyla ASEAN Zirvesi kapsamında bir "Kuala Lumpur Barış Anlaşması" imzalanmış, bu anlaşma ile Tayland mahkumları serbest bırakmayı, Kamboçya ise ağır silahlarını sınır bölgesinden çekmeyi kabul etmiştir.

Özellikle Preah Vihear Tapınağı çevresindeki belirsiz sınırlar nedeniyle uzun süredir devam eden bu gerilim, son dönemde imzalanan "Kuala Lumpur Barış Anlaşması"na rağmen yükselmeye devam etmektedir. Temmuz ayında yaşanan ve 32 kişinin hayatını kaybettiği çatışmaların ardından 26 Ekim'de ABD Başkanı Donald Trump'ın katılımıyla imzalanan anlaşma, Tayland'ın Kamboçyalı mahkumları serbest bırakması ve Kamboçya'nın ağır silahlarını sınır bölgesinden çekmesi gibi adımları içeriyordu. Ancak bu anlaşmanın üzerinden kısa süre geçmesine rağmen gerilim yeniden yükseldi. Tayland, sınırda devriye gezen bir askerinin mayına basarak ayağını kaybetmesi üzerine, Kamboçya özür dileyene kadar barış anlaşmasını süresiz olarak askıya aldığını ve anlaşma kapsamında serbest bırakılması planlanan 18 Kamboçyalı askerin iadesini erteleyeceğini açıkladı. Kamboçya ise mayınların 1970 ve 1980'lerdeki iç savaştan kaldığını belirterek sınıra yeni mayın döşediği iddialarını kesin bir dille reddetti ve anlaşmaya bağlılığını yineledi.

12 Kasım 2025 tarihinde Tayland'dan Kamboçya'nın Prey Chan köyüne ateş açılması üzerine çatışmalar yeniden başladı. Bu olay üzerine Kamboçya'nın kuzeybatısındaki Banteay Meanchey vilayetinden yaklaşık 250 aile sınır köyünden daha güvenli bölgelere tahliye edilmek zorunda kaldı. Her iki taraf da birbirini anlaşmayı ihlal etmekle suçlamaya devam etmektedir.

^{Tayland ile Kamboçya Arasındaki Sınır Sorunu (Anadolu Ajansı)}

Üyesi Olduğu Başlıca Uluslararası Kuruluşlar

• Birleşmiş Milletler (UN)
• Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO)
• BirleşmişMilletler Sınai Kalkınma Teşkilatı (UNIDO)
• Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN)
• Gıda ve TarımÖrgütü (FAO)
• Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA)
• Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)
• Uluslararası Göç Örgütü (IOM)
• Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO)
• Uluslararası Para Fonu (IMF)
• Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Dünya Ticaret Örgütü (WTO)
• Parlamentolar arası Birlik (IPU)

Ordu

Kamboçya'nın ulusal askeri gücü olan Kraliyet Kamboçya Silahlı Kuvvetleri, ülkenin egemenliğini ve toprak bütünlüğünü koruma misyonunu üstlenmektedir. Gücün Yüce Başkomutanı Kral Norodom Sihamoni olup, 2018'den bu yana Komutanlık görevini, Kraliyet Kamboçya Hükümeti'nin (RGC) baş askeri danışmanı olarak hizmet veren General Vong Pisen yürütmektedir.

RCAF'nin resmi kuruluş tarihi 9 Kasım 1953 olarak kabul edilmekte ve güç, Birleşmiş Milletler Geçiş Otoritesi'nin (UNTAC) misyonunun ardından 1993'te yeniden yapılandırılmıştır. Kara, Deniz (RCN), Hava Kuvvetleri ve Kamboçya Kraliyet Jandarması (GRK) dahil tüm bileşenler, Savunma Bakanlığı (MoD) yetkisi altında ve Yüksek Komuta Karargahı (HQ) çatısı altında faaliyet göstermektedir. Gücün bir parçası olan Jandarma (GRK), her biri 500 ila 1000 üyeden oluşan on tabur büyüklüğünde birimden oluşmakta ve başta Phnom Penh olmak üzere ülke genelindeki 25 il ve 186 bölgeyi izlemekle sorumludur.

Birleşmiş Milletler (BM) barış operasyonlarına katılım, Kamboçya'nın ulusal savunma stratejisinin bir parçası olarak görülmekte ve RCAF, kadın personelin BM misyonlarında görev almasına kısıtlama getirmeyip her iki cinsiyet için de aynı kuralları ve davranış kurallarını uygulamaktadır.

^{Kamboçya Ordusu Hakkında (Yu Hav)}

Savunma Sanayi

Kamboçya'nın savunma sanayii, bölgesel ortaklıklar ve özellikle Çin'in stratejik yatırımlarıyla şekillenen, bir yapıya sahiptir. Krallığın savunma sektöründeki kabiliyetlerini artırma çabaları, hem yerel üretimi teşvik etmeyi hem de uluslararası silah kontrol mekanizmalarına uyum sağlamayı içermektedir.

Yabancı Yatırım ve Yerel Üretim Kapasitesi

Kamboçya savunma sektöründeki gelişmelerden biri, Çin'in krallıktaki varlığını somut bir sanayi projesiyle güçlendirmesidir. 2025 yılının Mart ayında, Çinli bir savunma şirketi ve Kamboçyalı ortağı, Phnom Penh'in dış kesimlerinde, Kandal ilinde C-01 endüstri parkının temel atma törenine başladı. Hükümet, bu C-01 projesinin ülkenin savunma sektörü kabiliyetlerini artıracağını belirtmektedir.^【3】 

Askeri Tedarik ve Uluslararası Ortaklıklar

Kamboçya, silah ve teçhizat tedariki için bölgesel ortaklara da yönelmektedir. Bu bağlamda, Kamboçya'nın Endonezya'dan askeri ekipman satın alma konusunda ilgi gösterdiği bildirilmiştir. Hedeflenen teçhizatlar arasında, Endonezya'nın PT PINDAD ve PT Dirgantara Indonesia gibi şirketler tarafından üretilen helikopterler ve hafif silahlar bulunmaktadır.

Kamboçya Silahlı Kuvvetleri'nin envanterinde (hükümet ajansları tarafından tutulan), çeşitli küçük ve hafif silahlar (SALW) yer almaktadır. Hükümet envanterinde bulunan ana silah sistemleri arasında DShk, Daewoo K1/K2, FN FAL, M60, M79, Norinco Type 95/97, Endonezya menşeli Pindad SS saldırı tüfekleri, RPG 7 ve Strela (SA-7/SA-14) gibi çeşitli roket ve füze sistemleri bulunmaktadır.^【4】 

Stratejik Ticaret Kontrolü ve Kitle İmha Silahlarının Yayılmasını Önleme

Kamboçya, askeri yeteneklerini geliştirirken aynı zamanda uluslararası güvenlik taahhütlerine de odaklanmaktadır. Ülke, kitle imha silahlarının (nükleer, kimyasal ve biyolojik silahlar) devlet dışı aktörlere yayılmasını önlemek amacıyla Stratejik Ticaret Kontrol Uygulamasını güçlendirmeye yönelik adımlar atmıştır. Bu çabalar, Birleşmiş Milletler Silahsızlanma İşleri Ofisi (UNODA) desteğiyle 2022'de düzenlenen bir çalıştay ile pekiştirilmiş, BM Güvenlik Konseyi'nin 1540 (2004) sayılı kararı kapsamındaki yükümlülüklerin tam olarak yerine getirilmesini hedeflemiştir.^【5】 

^{Tayland-Kamboçya Sınır Hattında Yer Alan Askeri Bir Tank (Anadolu Ajansı)}

Gastronomi

Kamboçya gastronomisi bölgesel olarak Çin, Vietnam, Laos ve Tayland mutfaklarından etkilenmiştir; ayrıca ülkenin uzun süren Fransız sömürgesi döneminin de izlerini taşır. Tayland yemeklerine göre genellikle daha az baharatlı ve daha az tatlıdır. Kamboçya mutfak kültürünün temelinde, tatlı, ekşi, acı ve tuzlu tatların bir arada ve dengeli kullanımı yer alır.

Temel Malzemeler ve Lezzetler

Kamboçya gastronomisinin ana malzemesi pirinçtir ve hemen hemen her öğünde tüketilir. Balık ve deniz ürünleri, özellikle Tonle Sap Gölü'nden elde edilen taze balıklar, mutfakta yer tutar ve sıklıkla et yemeklerine tercih edilir. Temel tat ve aroma vericiler arasında hindistan cevizi sütü, misket limonu, limon otu, galangal, sarımsak, zerdeçal ve acı biber bulunur. Yemeklerin lezzetini artırmak için balık sosu (prahok) ve istiridye sosu kullanılır. Kamboçya'da, aile ve arkadaşlar arasında yemeklerin tepsi etrafında toplanarak ortak paylaşılması yaygındır.

Öne Çıkan Yemekler

• Amok (Fish Amok): Kamboçya'nın ulusal yemeği olarak kabul edilir. Genellikle balık, hindistan cevizi sütü, limon otu ve diğer baharatlarla marine edilerek muz yapraklarına sarılır ve buharda pişirilir.
• Lok Lak: Sığır etinden yapılan bir yemektir. Sığır eti parçaları, soya ve istiridye sosuyla tavada kızartılır ve genellikle pirinç ve yeşil salata ile servis edilir. Yanında limon suyu, tuz ve biberden oluşan özel bir sos ile sunulur.
• Num Banh Chok: Kamboçya'nın geleneksel kahvaltı yemeğidir. İnce pirinç eriştesinin üzerine balık sosuyla tatlandırılmış yeşil bir köri sosu ve taze sebzeler eklenerek servis edilir.
• Bai Sach Chrouk: Izgara domuz eti ve pilavdan oluşan, Kamboçya'nın lezzetlerinden biridir.
• Kdam Chaa (Kızarmış Yengeç): Özellikle sahil kasabaları Kampot ve Kep'in yöresel spesiyalitelerindendir ve Kampot biberi ile hazırlanır.

^{Kamboçyaya Ait Meşhur Yemekler (Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur.)}

Sokak Yemekleri

Sokak tezgahlarında yaygın olarak pirinç kâğıdı sarması (Spring Rolls) ve pirinç unu ile hindistan cevizi sütünden yapılan küçük kekler (Num Krok) bulunur. Ayrıca, Kamboçya mutfağının bazı bölgelerinde kurbağa, yılan, örümcek ve kızartılmış böcekler (çekirge, karınca vb.) protein kaynakları da atıştırmalık olarak popülerdir. İçecek olarak ise meyve suları, bambu suyu, şekersiz yeşil çay, yerel likör Samring ve fermente edilmiş hurma şarabı (Palm Şarabı) tüketilir.