Kanada, Kuzey Amerika kıtasının büyük bir bölümünü kapsayan, İngiliz Uluslar Topluluğu'na üye bir devlettir. Yönetim sistemi, anayasal monarşi ve parlamenter demokrasi ilkelerine dayanan bir federasyon (konfederatif devlet) yapısındadır. Devlet Başkanlığını Majesteleri Kral III. Charles deruhte etmekte olup, siyasi sistem iki meclisli bir parlamentoyu (Senato ve Avam Kamarası) içerir.

Ülke, on eyalet ve üç bölgeye ayrılmış gelişmiş bir âdem-i merkeziyetçi yapıya sahiptir. Kuzeyden Kuzey Buz Denizi, doğudan Atlas Okyanusu, batıdan Büyük Okyanus ve güneyden Amerika Birleşik Devletleri ile çevrilidir. Resmi başkenti Ottawa olan Kanada, yeryüzünün ikinci geniş ülkesi konumundadır.

^{Ottawa, Kanada (unsplash)}

Kanada Millî Marşı

Kanada'nın millî marşı olan O Canada'nın müziği Calixa Lavallée tarafından bestelenmiş ve ilk Fransızca sözleri Adolphe-Basile Routhier tarafından yazılmıştır. Marşın ilk kez 1880'de söylenmesine karşın, resmen Kanada'nın milli marşı olarak kabulü bir asır sonra, 1980 yılında gerçekleşmiştir. 1980'de kabul edilen marş, Robert Stanley Weir'in 1908'deki bir versiyonuna dayanmakla birlikte, 2018 yılında bir yasa ile sözleri değiştirilmiştir; cinsiyet ayrımcılığını gidermek amacıyla "Tüm oğullarının emrinde gerçek vatansever sevgisi" dizesi, "Hepimizin emrinde gerçek vatansever sevgisi" olarak değiştirilmiştir. 

Marşın İngilizce, Fransızca, iki dilli ve enstrümantal versiyonlarının yanı sıra Amerikan İşaret Dili (ASL) ve Langue des Signes Québécoise (LSQ) dillerinde işaret dili versiyonları da mevcuttur. Milli Marş Kanunu, sadece marşın melodisi ve sözlerini belirlemiş olup, melodisi ve sözleri üzerinde herhangi bir telif hakkı bulunmamakta ve Kanun bunları kamu malı ilan ettiği için devletten izin alınmadan kullanılabilmektedir; ancak, melodi üzerinde yapılan düzenlemelerin telif hakkı alınması mümkündür. Sözler İngilizce veya Fransızca dışındaki dillere çevrilebilir olsa da kanunda yalnızca İngilizce ve Fransızca sözler yer aldığından diğer çevirilerin resmi bir statüsü yoktur.

Kraliyet Marşı God Save the King (Tanrı Kralı Korusun) de kamu malıdır. Milli marşın çalınmasını düzenleyen herhangi bir yasa veya kural olmamakla birlikte, bazı görgü kuralları kılavuz niteliğindedir; saygı ve gelenek gereği, uygun durumlarda "O Canada" çalınırken ayağa kalkmak gereklidir, eski gelenekler sivil erkeklerin şapkalarını çıkarmasını gerektirse de, mevcut uygulama bu konuda bir zorunluluk getirmemektedir.

^{Kanada Millî Marşı (Ingen)}

Tarihçe

Kanada'nın tarihi, Avrupalı kaşiflerin gelişinden binlerce yıl önce, İlk Milletler ve İnuitler gibi kendi inanç, yaşam biçimi ve tarihlerine sahip gelişmiş toplumların şu anki Kanada topraklarında yaşamasıyla başlamıştır. İlk Avrupalı kaşifler geldiklerinde, tüm bölgelerin yerli halklar tarafından işgal edildiğini görmüşlerdir.

Bu yerlilerin bazıları avcılık ve toplayıcılıkla, bazıları ise tarımla geçimini sağlamaktaydı; örneğin Büyük Göller Bölgesi'ndeki Huron-Wendat ve İrokualar çiftçi ve avcıydı, Kuzeybatı'daki Cree ve Dene avcı-toplayıcıydı, Sioular bizon sürüsünü takip eden göçebe bir yaşam tarzına sahipti ve İnuitler Arktik yaban hayatıyla geçiniyordu. Toprak, kaynak ve prestij için rekabet eden Aborjin grupları arasında savaşlar yaygındı. IX-X. yüzyıllarda İzlanda ve Grönland'dan bazı göçmenler gelmişse de bunlar yerleştikleri kuzey kıyılarında zamanla yok olmuşlardır.

Daha sonraki keşifler, coğrafi keşifler döneminde İngiltere adına seyahat eden İtalyan denizcisi Giovanni Coboto (Jean Cobot) (1497-1498) ve Fransa Kralı I. François'nın görevlendirdiği İtalyan Giovanni da Verrazzano (1524) ile Fransız Jacques Cartier'nin (1534-1536; 1541-1542) seyahatleriyle gerçekleşmiştir. Avrupalı tüccarların, misyonerlerin, askerlerin ve sömürgecilerin gelişi yerlilerin yaşam tarzını kalıcı olarak değiştirmiş, çok sayıda Aborjin Avrupa hastalıklarından ölmüş, ancak ilk 200 yıl boyunca Aborjinler ve Avrupalılar güçlü ekonomik, dini ve askeri bağlar kurarak Kanada'nın temellerini atmışlardır. XVII. yüzyılın başlarında Kanada'nın doğu bölgelerini hâkimiyetleri altına alan Fransızlar bu topraklara "Yeni Fransa" adını vermiş ve 1608'de Québec'i kurmuşlardır. Başlangıçta küçük bir kürk ticaret merkezi olan Québec, aynı zamanda Kızılderililer'i Hristiyanlaştırmaya çalışan misyonerlerin de merkeziydi. Ancak Fransız nüfusu, yerlilerin düşmanca tutumları ve dondurucu soğuklar gibi etkenler yüzünden yeterince artmamıştır. Québec, 1629'da güneyde sömürge idareleri kuran İngilizler'in eline geçmiş, ancak üç yıl sonra Saint-Germainen-Laye Antlaşması ile geri verilmiştir.

XIV. Louis, Yeni Fransa'ya ilgi göstermiş, Batı Hindistan şirketi'ni kurmuş (1664) ve yerlilere karşı savaşmak üzere asker göndermiştir. XIV. Louis'nin ilk yöneticisi Jean Talon (1665-1672), Fransa'dan genç kız ve bekâr kadınlar getirterek yeni yerleşmeleri teşvik etmiş; tarımı, balıkçılığı ve çeşitli zanaatları canlandırmıştır. Bu yönetimle ekonomi güçlenmiş ve coğrafi keşiflerin hızlanması sonucu ülke toprakları genişlemiştir. Ancak bu durum İngiltere ile Fransa'yı karşı karşıya getirmiş ve Avrupa'da ve Kuzey Amerika'da cereyan eden uzun savaşlar sonunda nüfusu ancak 50.000'e çıkmış olan Yeni Fransa, güneyindeki 1 milyonu aşkın nüfuslu on üç İngiliz sömürge idaresi karşısında yenilmiş ve 1763 Paris Antlaşması ile İngilizler'in eline geçmiştir.

Yeni Fransa'nın Québec hariç bütün toprakları İngiliz eyaletleri arasında paylaştırılmış; yalnız Québec başlı başına bir eyalet olarak Fransız ahalisinin elinde bırakılmış ve daha sonra buraya din (Katolik), dil (Fransızca) ve hukuk (Fransız hukuku) özgürlüğü tanınmıştır (1774). 1791'de İngiltere Parlamentosu'nun kabul ettiği bir kanunla bölge, İngilizler'in çoğunlukta olduğu Yukarı Kanada ve Fransızlar'ın çoğunlukta olduğu Aşağı Kanada adlarıyla ikiye ayrılmış, ancak 1841'de yeniden birleştirilerek tek bir koloni haline getirilmiştir.

1867 yılında çıkarılan Kanada yasası, çeşitli kolonilerin üye olduğu konfederatif bir yapı öngörüyordu ve bu yasayla (şimdiki Anayasa Yasaları, 1867-1982) yalnızca Ontario, Quebec, Nova Scotia ve New Brunswick olmak üzere dört eyaletten oluşan Kanada'nın yeni Dominyonu kurulmuştur. Konfederasyon'dan üç yıl sonra, 1870 yılında, Kanada, İngiliz hükümeti tarafından iki yüzyıl önce imtiyaz verilmiş olan Hudson Körfezi Şirketi'nden Rupert Toprakları'nı (günümüz Kanada topraklarının yaklaşık %40'ı) 300.000 sterline satın almış ve Britanya, Kuzeybatı Toprakları'nı (daha önce Hudson Körfezi Şirketi'nin ticaret için özel lisansa sahip olduğu bölge) Kanada'ya devretmiştir. Rupert Toprakları ile Kuzey-Batı Toprakları'nın birleştirilmesiyle Kuzeybatı Toprakları oluşturulmuş ve ardından bu alanın küçük bir bölümünden Manitoba Eyaleti kurulmuştur.

Sonraki yıllarda, 1871'de Britanya Kolombiyası ülkenin geri kalanına bağlanacak bir demiryolu vaadiyle birliğe katılmış, 1873'te Prens Edward Adası Kanada'nın yedinci eyaleti olmuş ve 1898'de 1895'ten beri Kuzeybatı Toprakları'nın bir bölgesi olan Yukon ayrı bir bölge haline gelmiştir. Bu arada Doğu Kanada'dan, Avrupa'dan ve Amerika Birleşik Devletleri'nden gelen göçmenler, Kuzeybatı Toprakları'nın bir parçası olan Prairies'i doldurmaya başlamış ve ardından 1905'te Saskatchewan ve Alberta eyaletleri oluşturularak Batı Kanada haritası tamamlanmıştır. Uzun tartışmalar ve iki referandumun ardından Newfoundland halkı 1949'da Konfederasyona katılmaya oy vermiş ve böylece Kanada'nın onuncu eyaleti oluşturulmuştur.

1931'de Kanada, W. L. Mackenzie King önderliğindeki Liberal Parti'nin çabaları sonucu İngiltere tahtına bağlı egemen bir devlet haline gelmiş, II. Dünya Savaşı'nda tarihinde ilk defa bir ülkeye savaş açarak Almanya'ya karşı müttefiklerin yanında yer almış, barıştan sonra ise İngiltere ile olan son bağlarını da kopararak sadece İngiliz Uluslar Topluluğu'na (Commonwealth) üye tamamen bağımsız bir devlet hüviyeti kazanmıştır. Son olarak, 1 Nisan 1999'da Kanada'nın Doğu Antartika'sının 1,9 milyon kilometrekarelik alanını kapsayan Kuzeybatı Toprakları'nın doğu kısmından Nunavut oluşturulmuştur. 

Coğrafi Yapı

Kanada'nın coğrafi yapısı, doğal ekosistemlerini belirleyen bölgesel iklim gradyanlarına göre haritalandırılmış olup, üç kıta ölçeğindeki ana etkiyle şekillenir: yıllık net güneş radyasyonunun enlemsel gradyanı, genel olarak hakim olan batıdan esen hava akımı ve batı Kuzey Amerika'daki yüksek dağlardan oluşan Kordillera fizyografik bölgesi.

Enlemsel gradyan, ülkenin iklimini ve dolayısıyla coğrafyasını Arktik (Kutupsal), Boreal ve Ilıman olmak üzere üç temel makro iklim kuşağına ayırır. Batıdan gelen nemli Pasifik havasının Kordillera ile karşılaşması, orografik etkiler (bulutların nem tutma kapasitesinin sıcaklık düştükçe azalması) yaratarak Britanya Kolumbiyası, Yukon, Alberta ve batı Kuzeybatı Toprakları'nda nemli ve kuru iklim kuşaklarının oluşmasına neden olur. Kordillera'nın doğusunda ise ana boylamsal iklim gradyanını, yağış ve yıllık nem dengesi oluşturur; bu denge, doğuya doğru Hudson Körfezi, Büyük Göller ve Atlantik Okyanusu'nun etkisiyle nemin artması şeklinde kendini gösterir.

Fizyografik olarak Kanada, batıda 3900 metreye varan yüksek dağlara sahip Kordillera Bölgesi'ni, Arktik Kıyı Ovası ve İç Ovalar'ın bazı kısımlarını ve büyük ölçüde Prekambriyen Kalkanı'nın Kazan, James ve Davis bölgelerinde konumlanmış Arktik kuşağını içerir; Kordillera'nın jeolojisi, kristalin volkanik ve metamorfik kayaçlarla (Kıyı ve Omineca Dağları) ile faylı ve kıvrımlı Paleozoik, Mezozoik veya Tersiyer tortul kayaçlardan (Kayalık Dağlar) oluşan karmaşık bir yapı sergiler.

Kuzey Orman ve Ağaçlık kuşağı, Kordillera ve İç Ovalar'ın yanı sıra batı Prekambriyen Kalkanı'nın bir bölümünde yer alır ve Kayalık Dağları'nın doğusunda nadiren 800 metre yüksekliği aşar; bu coğrafya, bölgesel iklimi en iyi yansıtan ve yerel topoğrafya veya toprak özelliklerinden en az etkilenen, orta derinlikte, iyi drene edilmiş topraklara, orta eğimli ve iyi drene edilmiş topoğrafik konumlara sahip "bölgesel alanlar" ("zonal sites") üzerindeki potansiyel bitki örtüsü ile tanımlanır. 

^{Kuzey (Boreal) Orman (Unsplash)} 

Ekonomik Yapı

Kanada ekonomisi, dünyanın en büyük on ekonomisinden biridir ve ticaret, ekonomik büyümenin motoru olmaya devam etmektedir. Kanadalılar, diğer ülkelerle ticaret yapmadan yaşam standartlarını koruyamayacaklarını belirtir. Kanada, Amerika Birleşik Devletleri ile 1988'de bir serbest ticaret anlaşması imzaladı ve 1994'te Meksika'nın katılımıyla Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması'na (NAFTA) ortak oldu. NAFTA, 1 Temmuz 2020 itibarıyla yürürlükten kaldırılmış ve yerini Kanada-ABD-Meksika Anlaşması'na (CUSMA / USMCA / T-MEC) bırakmıştır. Bu yeni anlaşma, üç ülke arasında ticaret kurallarını modernize etmiş ve dijital ekonomi, çevresel düzenlemeler ve otomotiv sektörü gibi alanlarda yeni hükümler getirmiştir.

Kanada, ABD, Almanya, İngiltere, İtalya, Fransa, Japonya ve Rusya'nın da dahil olduğu sanayileşmiş ülkelerden oluşan G8 grubunun bir parçasıdır.

Kanada ekonomisi üç ana endüstri türünü içerir: hizmet sektörleri, üretim endüstrileri ve doğal kaynak endüstrileri. Hizmet sektörleri, çalışan Kanadalıların yüzde 75'inden fazlası artık ulaşım, eğitim, sağlık, inşaat, bankacılık, iletişim, perakende hizmetleri, turizm ve kamu yönetimi gibi alanlarda binlerce farklı istihdam olanağı sunmaya çalışmaktadır. Üretim endüstrileri, Kanada ve dünya genelinde satılmak üzere kağıt, ileri teknoloji ekipmanları, havacılık ve uzay teknolojisi, otomobiller, makineler, gıda ve giyim gibi ürünler üretmektedir.

Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri birbirinin en büyük ticaret ortağı olup, Kanada ihracatının dörtte üçünden fazlası ABD'ye yöneliktir ve bu, dünyanın en büyük ikili ticaret ilişkisidir. Entegre Kanada-ABD tedarik zincirleri, dünyanın geri kalanıyla rekabet etmektedir. Kanada her yıl milyarlarca dolar değerinde enerji ürünleri, endüstriyel ürünler, makine, ekipman, otomotiv, tarım, balıkçılık ve ormancılık ürünleri ile tüketim malları ihraç etmektedir.  

Demografi, Eğitim ve Kültür

Demografik Yapı

Kanada'nın demografik yapısı, göç dinamikleri ve coğrafi dağılımı ile şekillenmektedir. 2024 yılı sonu 2025 başı itibarıyla ülke nüfusu yaklaşık 40.2 milyon olarak kaydedilmiştir.^【1】  1940'lardan bu yana üç kattan fazla artarak 36 milyonun üzerine çıkan ülke, göçle desteklenen istikrarlı bir büyüme sergilemektedir; nitekim doğal nüfus artışı, yıllık toplam artışın yalnızca onda birini oluşturmaktadır. Kanada'da doğal nüfus artışı, yıllık toplam artışın yalnızca onda birini oluştururken, geri kalan büyüme büyük ölçüde göçten kaynaklanmaktadır.

Kanada, G7 içinde kişi başına en fazla göçmen çeken ülke konumundadır ve nüfusun yaklaşık %22'si yabancı doğumlu veya göçmen olarak kendini tanımlamaktadır. Aynı zamanda, topraklarının büyük bir kısmının yaşanmaz durumda olması nedeniyle dünyanın en seyrek nüfuslu ülkelerinden biri olup, nüfus yoğunluğu kilometrekare başına 4 kişinin altındadır.

Dini inanç açısından, 2011 verilerine göre nüfusun yaklaşık %67’si Hristiyan, %24’ü dinsiz, %3,2’si Müslüman, %1,5’i Hindu ve %1,4’ü Sih olarak tanımlanmıştır. Bu oranlar, özellikle büyük kentlerde gözlemlenen kültürel çeşitliliği yansıtmaktadır.

Kanada, evrensel sağlık sistemi ile sosyal yapısını desteklemekte; bu sistem yüksek vergi oranlarıyla finanse edilmekte ve kamu harcamaları GSYİH’nın yaklaşık %40’ını oluşturmaktadır. Ayrıca, toplam nüfusun yaklaşık %9’una denk gelen 2,8 milyon Kanada vatandaşı, ülke dışında yaşamaktadır.

Etnik Yapı

Tarihsel olarak, 1896 ile Birinci Dünya Savaşı'nın başlangıcı arasındaki büyük Avrupalı göç dalgasından önce, Kanada nüfusu esas olarak İngiliz ve Fransız kökenlilerden oluşuyordu. Örneğin, 1871 Kanada Nüfus Sayımı'na göre, Kanada'nın 3,5 milyonluk nüfusunun %60'ı İngiliz, %30'u ise Fransız kökenliydi; İngiliz veya Fransız kökenli olmayan Avrupalılar ise nüfusun sadece %7'sini oluşturuyordu. Bu demografik yapı, yüzyılın başına kadar temelde devam etmiştir. 

Birinci Dünya Savaşı öncesindeki göç dalgası, İngiliz veya Fransız kökenli olmayan Avrupalı nüfusun sayısını artırmaya başlamıştır. 1896 ile 1914 yılları arasında üç milyondan fazla göçmen gelmiştir ve İngiltere ve Batı Avrupa'dan gelen göçmen sayısı azaldığında, Kanada Doğu ve Güney Avrupa'dan (Polonyalılar, Ukraynalılar, Hutteritler ve Duhoborlar dahil) göçmen kabul etmeye başlamıştır. İki dünya savaşı arasındaki 1915-1945 döneminde ise iki milyon göçmen daha gelmiştir.

Kanada nüfus sayımı verilerine göre, İngiliz ve Fransızlar dışındaki Avrupa kökenli Kanadalıların toplam nüfusa oranı 1901'de %8,5 iken, 1941'de bu oran %17,8'e yükselmiştir. Buna karşılık, İngiliz kökenli Kanadalıların oranı 1901'de %57'den 1941'de %50'ye düşerken, Fransız kökenliler her iki yılda da toplam nüfusun yaklaşık %30'u civarında kalmıştır. Kısacası, 1901 ve 1941 yılları arasında İngiliz ve Fransız dışındaki Avrupa kökenli Kanadalıların bileşimi etnik çoğulculuğun bir göstergesi olarak çeşitlilikte bir artış olduğunu göstermektedir.

Ancak, 1871'de olduğu gibi Kanada'nın 1941'deki nüfusu da çoğunlukla Avrupa kökenli insanlardan oluşuyordu ve bu oran 1941'de toplam nüfusun yüzde 98'ini teşkil ediyordu. 1941 ve 1961 yılları arasında, İngiliz ve Fransızlar dışındaki Avrupa kökenli Kanadalıların oranı daha da artarak 1941'deki %17,8'den 1961'de %22,6'ya yükselmiştir. Buna karşın, İngiliz kökenlilerin oranı 1941'deki %49,7'den 1961'de %43,8'e düşmüştür. Dolayısıyla, 1941 ile 1961 yılları arasında etnik çeşitlilikteki artış, İngiliz ve Fransızlar dışındaki Avrupa kökenli Kanadalıların oranını artırırken, İngiliz kökenli Kanadalıların oranını azaltmıştır. Ancak 1971'de dahi Kanada nüfusunun etnik yapısı büyük ölçüde Avrupa kökenlilerden oluşmaya devam etmiş ve bu oran %96 olarak gerçekleşmiştir. 

2023 verilerine göre bu Kanadada etnik çeşitlilik, Kanadalı (%32,3) kökenini belirtenlerin yanı sıra İngiliz (%18,3), İskoç (%13,9), Fransız (%13,6) ve İrlandalı (%13,4) gibi gruplardan oluşmaktadır.

^{Etnik Yapı Verileri Tablosu (Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur.)}

Eğitim

Kanadada eğitim, çocukların güvenli ve kapsayıcı sınıflarda yaşam becerilerini öğrendiği ilkokulda başlar; çocuklar genellikle 4 veya 5 yaşında anaokuluna başlar ve bu kademe 6. sınıfa kadar devam eder. Ortaokul veya lise 7. ve 8. sınıfları kapsarken, lise (ortaöğretim) çoğu yerde 8., 9. veya 10. sınıftan 12. sınıfa kadar sürer; bu yapının tek istisnası, lise eğitiminin 7. sınıfta başlayıp 11. sınıfta bittiği Québec'tir.

Okul yılı genellikle Eylül'de başlar, Haziran'da biter ve dersler Pazartesi'den Cuma'ya devam eder. Kanada vatandaşları ve daimi ikamet edenler için devlet okulları ücretsiz olup, uluslararası öğrenciler devlet veya özel/bağımsız okullarda öğrenim ücreti karşılığında eğitim alabilirler.

Lise sonrası eğitim için öğrenciler, kariyer odaklı bir deneyim sunan kolejleri, mesleki okulları veya üniversiteleri tercih edebilirler. Kolejler ve mesleki okullar, sertifika, diploma, lisansüstü diploma programları, üniversiteye geçiş ve çıraklık programları da dahil olmak üzere, kamu tarafından finanse edilen 127 kurumda 10.000'den fazla program sunar öğrencilere ve staja başlama, işe yerleştirme gibi uygulamalı öğrenme fırsatları sağlar. Ayrıca kolejler, inovasyonu desteklemek amacıyla 400'den fazla uzmanlaşmış araştırma merkezine ve öğrencilerin iş fikirlerini geliştirebilecekleri iş merkezlerine erişim imkanı sunar. Üniversiteler ise, küresel araştırma lideri olarak (G7 ortalamasının üzerinde etkiyle) yüksek lisans (1-2 yıl) ve doktora (PhD) (3-5 yıl) dereceleri sunar ve lisansüstü eğitim kalitesinde dünya çapında 3. destinasyon olarak kabul edilmektedir (QS 2021 Sıralamasında 26 Kanada üniversitesi yer almıştır).

Lisansüstü programlar, tez, uygulama, araştırma makalesi veya ders temellidir. Tüm eğitim seviyelerinde, uluslararası öğrenciler eğitimlerini İngilizce, Fransızca veya her iki dilde de sürdürme seçeneğine sahiptirler ve bunun için TOEFL, IELTS, CAEL gibi sınavlarla dil yeterliliğini kanıtlamaları gerekmektedir.

Kanada, eğitim ücretleri ve yaşam masraflarının birçok küresel şehre göre uygun olması ve hükümet ile kurumlar tarafından sunulan burs olanakları ile uluslararası öğrenciler için tercih edilmektedir.

Kültür

Kanada'nın Başkent Bölgesi, Ottawa ve Gatineau'da yer alan ve ülkenin kültürel hazinelerinden bazılarına ev sahipliği yapan müzeler ve galerilerle de kültürel bir vitrin sunmaktadır. Ulusal müzeler ve galeriler arasında; Kanada Bilim ve Teknoloji Müzesi ve bağlı müzeleri, Kanada Tarım ve Gıda Müzesi, Kanada Havacılık ve Uzay Müzesi, Kanada Tarih Müzesi ve bağlı müzesi (Kanada Savaş Müzesi), Kanada Doğa Müzesi ve Kanada Ulusal Galerisi ve bağlı müzesi (Kanada Çağdaş Fotoğraf Müzesi) bulunmaktadır.

Diğer kültürel mekanlar arasında ise Bytown Müzesi, Kanada Çocuk Müzesi, Kanada Koruma Enstitüsü, Kanada Bankası Para Müzesi, Kanada Kütüphanesi ve Arşivleri, Ulusal Sanat Merkezi, Kanada Kraliyet Darphanesi, RCMP Müzikal Yolculuğu ve Kanada Yüksek Mahkemesi sayılabilir. Bu alanların ve parkların yönetiminden, Kanada Kimlik ve Kültür Bakanı ve Resmi Dillerden Sorumlu Bakan Sayın Steven Guilbeault sorumlu olan Bakanlık altındadır.

^{Kanada Havacılık ve Uzay Müzesi (Canada Aviation and Space Museum) (flickr)}

Turizm

Kanada'nın turizm ve kültür yapısı, Kanada Parkları tarafından yönetilen ve korunan bir tarihi, doğal ve kültürel miras yelpazesini kapsamaktadır. Ülke genelinde her eyalet ve bölgede bulunan 1004 ulusal tarihi alan mevcuttur ve bunlardan 171'i Parks Canada tarafından yönetilmektedir. Bu ulusal tarihi alanlar; kırsal ve kentsel alanlardan vahşi doğaya kadar hemen hemen her ortamda yer alabilir ve kutsal alanlar, arkeolojik alanlar, savaş alanları, miras evleri, tarihi bölgeler, bilimsel keşif yerleri ve daha fazlasını içerir.

Doğal koruma alanları açısından, Kanada'da 37 milli park ve 11 milli park rezervi bulunmakta olup, bunlar Kanada'nın 39 karasal doğal bölgesinden 31'ini temsil etmekte ve yaklaşık 343.377 kilometrekarelik bir alanı korumaktadır. Bu yerler; dağlardan, ovalardan, boreal ormanlara ve tundralara, göllere ve buzullara kadar uzanmakta ve doğal manzaraların ve olayların temsili örneklerini korumayı ve sunmayı amaçlamaktadır.

Bir milli park rezervi, milli park gibi yönetilen ancak bir veya daha fazla yerli toprak talebine tabi olan bir alandır ve bu toprak talepleri federal ve yerli hükümetler arasında müzakere edilmektedir. Yerli halklar, araziyi geleneksel avcılık, balıkçılık ve tuzakçılık için kullanmaya devam etmektedir.  

^{Moraine Gölü, Banff Ulusal Parkı (unsplash)}

Siyasi ve İdari Yapı

Kanada, parlamenter demokrasi ve anayasal monarşiyle yönetilen bir federasyondur ve yönetim anlayışında coğrafi ve demografik özellikleri, çok kültürlü toplumsal yapısının dinamikleri ve sınır komşusu ABD'yle olan yakın siyasi, ekonomik ve kültürel bağları rol oynamaktadır. Ülke 10 Eyalet (Ontario, Kebek, Manitoba, British Columbia, Saskatchewan, Alberta, Newfoundland and Labrador, Nova Scotia, New Brunswick ve Prince Edward Island) ve 3 Bölgeye (Kuzeybatı Bölgesi, Yukon ve Nunavut) ayrılmıştır. Anayasa uyarınca yetkiler eyaletler ile merkezi hükümet arasında dağılmıştır; federal hükümet uluslararası ilişkiler, göç, ceza hukuku, vergiler, ulusal savunma ve dış politika gibi konulardan sorumluyken, eyaletler ise eğitim, vergi, doğal kaynakların kullanımı, mülkiyet ve medeni haklar, sağlık ve hastane sistemleri, sosyal güvenlik ve bölgesel kurumlar gibi konulardan sorumludur. 

Ülke, gelişmiş bir âdem-i merkeziyetçi yönetim sistemine sahiptir ve eyaletlerin dahi bazı alt bölgelere yetki devretmesi söz konusu olabilmektedir. Kanada, İngiliz Milletler Topluluğu'na üye 15 devletten biri olup, Devlet Başkanlığını III. Charles deruhte etmektedir ve Kanada'daki "Kanada Kralı" sıfatıyla hükümdarı olan III. Charles'ı Genel Vali (şu anki Genel Vali Mary May Simon'dur ) temsil etmektedir.

Genel Vali, Başbakanın tavsiyesiyle Kral tarafından genellikle emekli olmuş eski politikacılar veya diğer seçkin Kanadalılar arasından atanır ve sabit bir görev süresi olmamasına rağmen genellikle beş yıllığına bu görevi üstlenir. III. Charles anayasal bir hükümdar olarak ülkeyi yönetmemekte, ancak Kanada'nın Devlet Başkanı olarak yönetim sisteminin ve kimlik anlayışının temel bir parçası olmaya devam etmektedir.

Ülkenin yasama organı olan Federal Parlamento, İngiliz mahreçli Westminster modeline dayalı, Avam Kamarası ve Senato'dan müteşekkil iki kamaralı bir meclistir. Senato'nun 105 üyesi, Başbakanın tavsiyesiyle Genel Vali tarafından atanır ve 75 yaşında mecburi emekliliğe ayrılana kadar görev yapar; senatörlerin atanmasında ülkenin her eyalet ve bölgesinin temsil edilmesi gözetilir. Avam Kamarasının 338 üyesi ise tek turlu dar bölge seçim sistemiyle, nüfus nispetince bölünmüş seçim bölgelerinin her birinden bir üye seçilerek belirlenir.

Avam Kamarasında en çok milletvekili bulunan siyasi partinin lideri, Genel Vali tarafından Başbakan olarak atanır ve federal Bakanlar Kurulu'nu kurmakla görevlendirilir. Başbakanın hükümet bakanları arasında mutabakat sağlamak için kullandığı danışmanlar organı olan Kanada Kabinesi, Genel Vali tarafından Başbakanın tavsiyesi üzerine atanır; üyelerinin neredeyse tamamı Avam Kamarasından seçilir, ancak tüm bölgelerin temsilini sağlamak amacıyla zaman zaman bir senatör de eklenebilir. Kabine, anayasal kural gereği, federal hükümetin ülke politikalarını ve önceliklerini belirler ve üyeler, kolektif bakanlık sorumluluğu ilkesi uyarınca, Kabine'de açık sözlü olsalar da kamuoyu önünde hükümetin kararlarını desteklemekle yükümlüdürler.

Her Kabine üyesi, normalde bir devlet dairesinden sorumlu olup, kamu hizmetlerinden gizli tavsiye alır ve kararlarından Parlamento ve ülke nezdinde sorumludur; buna bireysel bakanlık sorumluluğu denir.

Ülkenin yargı erki federal ve eyalet düzeyinde çeşitli mahkemelerden oluşur; hem federal hem de eyalet mahkemelerinin kararları Kanada Yüksek Mahkemesinde temyiz edilebilir. Yüksek Mahkemenin dokuz üyesi, Başbakan ve Adalet Bakanının tavsiyesi üzerine genel vali tarafından atanır ve 75 yaşında mecburi emekliliğe ayrılana kadar görev yapar; diğer mahkemelerin hakimleri ise federal Bakanlar Kurulu tarafından atanır.

Eyalet ve bölge hükümetlerinin de federal yapıya benzer sistemleri vardır; her eyaletin başkanı, Kanada başbakanının tavsiyesi üzerine genel vali tarafından atanan ve Kral'ın eyaletteki temsilcisi olarak görev yapan Vali Yardımcısı'dır.

Türkiye ile Uluslararası İlişkiler

Kanada ve Türkiye arasında uzun yıllara dayanan diplomatik ilişkiler mevcuttur. Türkiye, 1944'te Ottawa'da bir Büyükelçilik açmış ve Kanada 1947'de Türkiye'ye ilk büyükelçisini atamıştır. Son yıllarda, dost ve müttefik olan Kanada ve Türkiye, siyasi, ticari, stratejik ve güvenlik ortakları olarak ikili ilişkilerini arttırmıştır. İki ülke, günümüzün küresel sorunlarına yanıtlar geliştirmek için G20, Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO), Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO), Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Birleşmiş Milletler (BM), Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) ve Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) gibi forumlarda yakın bir şekilde çalışmaktadır.

Türkiye ve Kanada Silahlı Kuvvetleri, NATO İttifakı çerçevesinde uzun yıllardır işbirliği içinde olup, Kosova Gücü (KFOR) ve NATO'nun Irak Misyonu gibi barış ve güvenlik operasyonlarına aktif olarak katılmaktadır.

Ticari açıdan, Türkiye, Kanada için ilgi gören bir pazardır ve 2024 yılında çift yönlü mal ticareti 4,3 milyar doları aşmıştır. Kanada'nın 2024 yılındaki mal ihracatı 1,3 milyar dolar, Türkiye'den ithalatı ise 3,1 milyar dolara ulaşmıştır. İki ülke, ekonomik ilişkileri geliştirmeyi, ticaret ve yatırım alanlarında iş birliğini güçlendirmeyi amaçlayan bir forum olan Kanada-Türkiye Ortak Ekonomi ve Ticaret Komitesi (JETCO) toplantısını 2019 yılında İstanbul'da düzenlemiştir.   

Ülkenin yönetim anlayışında, sınır komşusu ABD'yle olan yakın siyasi, ekonomik ve kültürel bağları rol oynamaktadır. Kanada'da, çoğunluğu Toronto, Montreal, Vancouver, Ottawa, Hamilton, Calgary ve Edmonton'da yoğunlaşmış 65.000'i aşkın nüfusa sahip canlı bir Türk diaspora topluluğu bulunmaktadır. 

^{Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Kanada Başkanı Mark Carney (Anadolu Ajansı)}

Ordu ve Savunma Sanayi

Ordu

Kanada Ordusu, coğrafi olarak dört tümen, bir karargah ve bir doktrin ve eğitim merkezinden oluşmaktadır. Tümenler, Düzenli ve Yedek Kuvvet birliklerini içermektedir. Ordu, ulusal bir karargâh, coğrafi olarak belirlenmiş dört tümen ve bir doktrin ve eğitim merkezinden oluşur. Tümenler ayrıca üç düzenli kuvvet mekanize tugay grubu, bir muharebe destek tugayı ve 10 yedek kuvvet tugayına ayrılmıştır. Uygun durumlarda, tümenler istihbarat bölükleri, Kanada Ranger devriye grupları ve tümen destek grupları ve üslerini de içerir.

Kanada Ordusu'nun komutanı bir korgeneraldir. Ordu Karargahı; Ordu harekâtları, ordu stratejisi ve ordu rezervi olmak üzere üç ana birimden oluşur ve her birime bir tuğgeneral komuta etmektedir.

Tümgeneral, Kanada Ordusu Doktrin ve Eğitim Merkezi'ni (CADTC) yönetmektedir. Dört tümen, sınırları içindeki Düzenli ve Yedek ordu birliklerine komuta eder ve her biri bir tuğgeneral tarafından yönetilir. 1. Kanada tümeni Karargahı Kingston'da bulunsa da, bir kara kuvvetleri oluşumu değildir; bu karargah, Müşterek Harekât Komutanlığı için deniz, kara ve hava operasyonlarını yöneten yüksek hazırlıklı bir ortak teşkilat olarak 2010 yılında kurulmuştur.

Ordunun üç düzenli kuvvet mekanize tugay grubunun (CMBG) her biri bir zırhlı alay, topçu alayı, muharebe istihkam alayı, karargah ve sinyal filosu, iki mekanize ve bir hafif piyade taburu ve bir hizmet taburundan oluşur ve tüm tugay grupları albaylar tarafından komuta edilir. 6. Kanada muharebe destek tugayı, Nisan 2014'te Kanada Ordusu Destek Grubu olarak kurulmuş ve Nisan 2018'de muharebe destek tugayı haline gelmiştir.

Ordu Rezervi (eski adıyla milis), Kanada genelinde 100'den fazla yerleşim biriminde bulunan 10 Kanada Tugay Grubundan (CBG) oluşur. Her CBG, bir dizi zırhlı keşif, topçu ve piyade biriminin yanı sıra bir muharebe mühendisi alayı, sinyal alayı ve hizmet taburundan oluşur. Yedek Kuvvet Tugay Grupları, Düzenli Kuvvetlere iç görevlerinde yardımcı olur ve özellikle denizaşırı görevlendirmeler sırasında eğitimli takviye kuvvetleri sağlar.

Kanada Korucuları, ulusal güvenlik ve kamu güvenliği görevleri için devriye ve müfrezeler sağlar ve 220'den fazla seyrek yerleşimli kuzey, kıyı ve izole toplulukta 194 Korucu Devriyesi bulunmaktadır. 2024 yılı başı itibarıyla ordu, yaklaşık 22.000 Düzenli Kuvvet askeri, 20.000 Yedek Kuvvet askeri, 5.000 Kanadalı Korucu ve 3.500 sivil personelden oluşmaktadır.

^{Kanada Ordusu Doktrin ve Eğitim Merkezi Hakkında (32 CBG - 32 GBC)}

Savunma Sanayi

Kanada savunma sanayisi, ülkenin askerî kapasitesini modernize etmek, müttefikleriyle entegrasyonunu artırmak ve ekonomik kalkınmaya katkı sağlamak amacıyla faaliyet gösteren, kamu ve özel sektör iş birliğine dayalı bir sektördür. Kanada, barışçıl dış politika geleneğine rağmen, savunma teknolojileri geliştirme, yurtiçi üretim kapasitesi oluşturma ve stratejik ihracat yapma hedefiyle kapsamlı bir savunma sanayi politikası yürütmektedir. Bu yapı, NATO üyeliği, Arktik bölge güvenliği, ABD ile entegre NORAD sistemi ve Birleşmiş Milletler barışı koruma operasyonlarına aktif katkı gibi güvenlik parametreleri çerçevesinde şekillenmektedir.

Kurumsal Yapı ve Planlama Belgeleri

Kanada’nın savunma politikalarının temelini, “Strong, Secure, Engaged (SSE)” adlı 2017 tarihli savunma strateji belgesi oluşturmaktadır. Bu belge, Kanada Silahlı Kuvvetleri’nin modernizasyonu, personel kapasitesinin artırılması, yerli savunma sanayisinin güçlendirilmesi ve küresel barış operasyonlarına katkının artırılması gibi hedefler belirlemiştir. SSE kapsamında savunma bütçesinin 2026-2027 yılına kadar yıllık 32,7 milyar Kanada dolarına çıkarılması ve uzun vadeli projelere odaklanılması öngörülmektedir.

Başlıca Sanayi Alanları

Kanada savunma sanayisi, özellikle aşağıdaki alanlarda faaliyet göstermektedir:

• Havacılık ve Uzay Teknolojileri: Kanada, hem askeri hem sivil alanda gelişmiş havacılık sistemleri üretmektedir. Bombardier, Pratt & Whitney Canada gibi şirketler, motor ve uçak parçası üretiminde küresel ölçekte rol oynamaktadır. C4ISR (Komuta, Kontrol, İletişim, Bilgisayar, İstihbarat, Gözetleme ve Keşif) teknolojileri de önemli bir Ar-Ge alanıdır.

• Deniz Sistemleri: Halifax Tersanesi gibi stratejik tesislerde Kraliyet Kanada Donanması için savaş gemileri ve devriye gemileri üretilmektedir. Ulusal Gemi İnşa Stratejisi (NSS), 30 yılda 50 milyar dolarlık bir yatırımı içermektedir.

• Kara Araçları ve Zırhlı Sistemler: General Dynamics Land Systems-Canada (GDLS-C), LAV (Light Armoured Vehicle) serisi ile öne çıkmakta ve hem Kanada ordusuna hem de müttefik ülkelere zırhlı araç ihracatı gerçekleştirmektedir.

• İleri Malzeme ve Sensör Teknolojileri: Savunma elektroniği, optik sistemler, insansız hava araçları (İHA) ve siber güvenlik uygulamaları, sanayinin yüksek teknoloji segmentini oluşturmaktadır.

Kanada savunma sanayisi, ihracata dayalı büyüyen bir yapıya sahiptir. 2022 itibarıyla yıllık savunma ve güvenlik ihracatı 12 milyar Kanada doları civarındadır. Başlıca ihracat pazarları ABD, Suudi Arabistan, Avustralya ve Avrupa ülkeleridir. Kanada, aynı zamanda NATO ve Five Eyes (Beş Göz) ülkeleriyle istihbarat ve teknoloji paylaşımı yapmaktadır.

Kanada Hükûmeti, Kanada Ticaret Komisyonu (Global Affairs Canada) aracılığıyla savunma ihracatına yönelik lisanslama ve düzenleme yapmaktadır. “Controlled Goods Program” ve “Export and Import Permits Act” gibi yasal düzenlemelerle hem iç güvenlik hem de uluslararası yükümlülükler dikkate alınmaktadır.