1906 San Francisco Depremi, 18 Nisan 1906 tarihinde Kaliforniya’nın San Francisco kenti ve çevresinde meydana gelen ve hem sismik etkileri hem de yarattığı yıkım bakımından modern dönem ABD tarihinin en önemli doğal afetlerinden biri olarak kabul edilen yıkıcı bir depremdir. San Andreas Fayı boyunca gerçekleşen bu olay, sadece yapısal hasarlara değil, aynı zamanda çok geniş çaplı yangınlara da yol açmıştır. Depremin ardından, bölgedeki jeolojik yapılar, sismik kaynaklar ve yer hareketleri üzerine yapılan araştırmalar, çağdaş sismolojinin gelişiminde önemli bir dönüm noktası olmuştur.

Jeolojik Arka Plan

San Francisco depremi, San Andreas Fay Hattı üzerinde meydana gelmiştir. Bu fay hattı, Pasifik ve Kuzey Amerika levhaları arasında yer almakta olup, yılda yaklaşık 4-6 cm oranında yatay kayma hareketi göstermektedir. 1906 depremi sırasında bu kayma, bazı bölgelerde 6 metrenin üzerine çıkmıştır. Özellikle Point Reyes ve Tomales Bay çevresinde ölçülen yüzey atımları, jeodezik çalışmalarla belgelenmiştir.

San Andreas Fayı, transform fay tipine sahip olup, özellikle Kaliforniya kıyısı boyunca uzanır. Deprem sırasında yüzey kırığı yaklaşık 480 kilometre uzunluğunda bir kesintiye uğramıştır. Fayın doğrudan kırıldığı bu alan, sismik enerjinin büyük bölümünü açığa çıkarmıştır.

Depremin Özellikleri

1906 San Francisco Depremi’nin büyüklüğü çeşitli kaynaklara göre değişmekle birlikte, genel kabul gören moment magnitüd değeri Mw 7.8’dir. Depremin odak derinliği yaklaşık 8 kilometre olarak tahmin edilmektedir. Deprem, sabah saat 05:12’de gerçekleşmiş ve yaklaşık 42 saniye sürmüştür.

Depremin şiddeti, Modified Mercalli Şiddet Ölçeği’ne göre IX–XI arasında değişmiş, özellikle şehir merkezi ve civarında şiddetli yıkım yaşanmıştır. USGS tarafından yayımlanan ShakeMap verileri, sarsıntının geniş bir alana yayıldığını ve etkilerin kuzeyde Oregon sınırına, güneyde Los Angeles yakınlarına kadar hissedildiğini göstermektedir.

^{Depremin ardından yıkıntıların havadan görünümü - George R. Lawrence}

Depremin Ardından Meydana Gelen Olaylar

18 Nisan 1906

Özellikle South-of-Market bölgesinde yer altı suyunun zeminle karışması sonucu teneke evler çökmüş, yüzlerce kişi enkaz altında kalarak yaşamını yitirmiştir. Ardından başlayan yangınlar dört gün boyunca sürmüştür. Dönemin verilerine göre maddi zarar 500 milyon dolar olarak tahmin edilmiştir.

Şehrin itfaiye şefi Dennis T. Sullivan, yaşadığı bina yıkılınca ağır yaralanmış ve daha sonra hayatını kaybetmiştir. Yangınla mücadele görevini John Dougherty üstlenmiştir. Tüm iletişim hatları kesilmiş, telekomünikasyon çökmüştür. Ordu birlikleri Fort Mason’dan sevk edilmiş; 7.00–11.00 saatleri arasında çeşitli piyade ve topçu birlikleri şehrin denetimini sağlamak üzere görevlendirilmiştir. Gün boyunca artçı sarsıntılar devam etmiş, saat 08:14’te meydana gelen şiddetli bir artçı, hasarlı binaların çökmesine yol açmıştır.

İlk kez bir doğal afette kablosuz telgraf (wireless telegraphy) kullanılmış; San Diego’daki istasyondan U.S.S. Chicago savaş gemisine afet bilgileri aktarılmıştır. Şehir genelinde büyük yangınlar çıkmış, “Ham and Egg Fire” olarak adlandırılan yangın, Western Addition, Mechanics’ Pavilion ve City Hall gibi yapıları yok etmiştir. Akşam saatlerine doğru Portsmouth Meydanı’nda yer kalmadığı için onlarca ceset gömülmüş, looting (yağma) yapanlara karşı ordu ve polis birliklerine “vur emri” verilmiştir.

19 Nisan 1906

Sabaha karşı, Union Square’deki St. Francis Oteli alevlere teslim olmuştur. Chronicle, Call ve Examiner gazeteleri Oakland’da birleşik baskı yapmıştır. San Francisco Körfezi’ne demirleyen U.S.S. Chicago gemisi akşama doğru ulaşmıştır. Akşam saatlerinde Van Ness Avenue boyunca evler dinamitlenerek yangının yayılması önlenmeye çalışılmıştır.

20 Nisan 1906

Yangın Franklin Caddesi’ne ulaşmış, 20.000 kişilik kitlesel bir tahliye gerçekleştirilmiştir. Bu, Amerikan tarihinde deniz yoluyla yapılmış en büyük sivil tahliyelerden biri olarak kayda geçmiştir. Lt. Col. George Torney, şehirdeki sağlık işlerinden sorumlu tek yetkili olarak atanmıştır.

21–22 Nisan 1906

Yangın Mission Bölgesi’nde üç bin gönüllünün müdahalesiyle durdurulmuştur. Fire Chief Dennis T. Sullivan, 22 Nisan’da tedavi gördüğü askeri hastanede hayatını kaybetmiştir. Aynı gün, gazetelerde yer alan açıklamalarda, halkın büyük bir depremin tekrar etmeyeceği konusunda rahatlatılması gerektiği ifade edilmiştir.

23 Nisan 1906

Kaliforniya Valisi Pardee, “San Francisco’nun yeniden inşası başlamıştır” açıklamasında bulunmuştur. Çin İmparatoriçesi Cixi, 100.000 tael yardım teklifinde bulunmuş; Başkan Theodore Roosevelt bu ve benzeri dış yardımları diplomatik nedenlerle reddetmiştir.

^{Depremin ardından San Francisco - George R. Lawrence}

Hasar ve Kayıplar

Depremin doğrudan etkisiyle binlerce yapı yıkılmış, ancak asıl yıkımı takip eden üç gün süren yangınlar oluşturmuştur. Bu yangınlar, şehrin yaklaşık dörtte üçünü tahrip etmiş ve yaklaşık 28.000 binanın yok olmasına neden olmuştur. Resmî verilere göre 3.000’e yakın insan yaşamını yitirmiş, 225.000’den fazla kişi evsiz kalmıştır.

Altyapı büyük ölçüde zarar görmüş; gaz hatlarının patlaması ve su borularının kırılması, yangın söndürme çalışmalarını engellemiştir. Şehrin yeniden inşası yıllar almış ve bu süreç, Amerika Birleşik Devletleri’nde deprem yönetimi ve yapı güvenliği konularında reformlara yol açmıştır.

Bilimsel ve Teknik İncelemeler

1906 depremi, modern sismolojinin gelişiminde önemli bir örnek teşkil etmiştir. Depremin ardından, jeodezik ölçümlerle yer kabuğunda meydana gelen yatay hareketler ayrıntılı olarak incelenmiştir. Yapılan üçgenleme ve nivelman ölçümleri, yüzey deformasyonlarının bölgesel dağılımını ortaya koymuş; bu sayede fay hareketleri ve stres birikimi hakkında yeni veriler elde edilmiştir.

TÜBİTAK tarafından yayımlanan bir çalışmada, 1906 depremine neden olan mekanizmanın ters faylanma ile açıklanamayacağı, esas olarak sağ yanal atımlı bir transform fayın ürünü olduğu vurgulanmaktadır. Depremin ardından yapılan Stanford Üniversitesi kaynaklı modelleme çalışmaları ise, kırılmanın tek bir segmentten ziyade birleşik bir kaynak modeliyle açıklanabileceğini ortaya koymuştur.

Ayrıca 1906 tarihli bir fotoğrafın incelenmesiyle, depremin merkez üssüne dair yeni değerlendirmeler yapılmış ve yüzeydeki deformasyonların dağılımı daha doğru şekilde modellenmiştir.