2.Çin-Orta Asya Zirvesi, Çin Halk Cumhuriyeti ile Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan arasında oluşturulan çok taraflı iş birliği mekanizmasının ikinci liderler toplantısıdır. Zirve, 17 Haziran 2025 tarihinde Kazakistan’ın başkenti Astana’da gerçekleştirilmiştir. İlk zirve, 2023 yılında Çin’in Şaanşi eyaletine bağlı Şian kentinde düzenlenmiştir. Astana’daki toplantı, Çin dışında Orta Asya topraklarında düzenlenen ilk “C+C5” formatındaki liderler zirvesi olmuştur.

_{2.Çin-Orta Asya Zirvesi - 17 Haziran 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Bu zirve, taraflar arasında düzenli liderler düzeyinde buluşmalar yapılmasına karar verilmesiyle başlatılmıştır. Toplantıların dönüşümlü olarak Çin ve Orta Asya ülkelerinde gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. Zirve kapsamında, tarafların siyasi, ekonomik, güvenlik ve kültürel alanlardaki ilişkilerini kurumsal düzeyde geliştirmeye yönelik düzenlemeler ele alınmıştır.

Zirve, Çin Dışişleri Bakanlığı himayesinde oluşturulan “Çin-Orta Asya Mekanizması” altında yürütülmektedir. Söz konusu mekanizma, Kuşak ve Yol Girişimi çerçevesinde Asya-Avrupa eksenindeki ulaşım ve ticaret koridorlarıyla da ilişkilendirilmiştir.

_{2.Çin-Orta Asya Zirvesi kapsamında başkent Astana’ya gelen ilk lider Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, havalimanında Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev tarafından karşılanıyor, 16 Haziran 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Zirve Hazırlıkları ve Diplomatik Ziyaretler

Zirveye ev sahipliği yapan Kazakistan, hazırlık sürecinde Astana'da güvenlik önlemlerini artırmış ve havaalanı seferlerinde düzenlemelere gitmiştir. Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, zirveye katılmak üzere 16 Haziran 2025 tarihinde Kazakistan’a ulaşmıştır. Şi, başkent Astana’daki Nursultan Nazarbayev Uluslararası Havalimanı’nda Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev tarafından resmî törenle karşılanmıştır.

Çin heyetinde Devlet Başkanı Şi’ye üst düzey diplomatlar eşlik etmiştir. Şi'nin bu ziyareti, göreve geldiği tarihten bu yana Kazakistan’a altıncı resmi ziyareti olmuştur. Tokayev ile yapılan ikili görüşmede, iki ülke arasında enerji, dijital altyapı, tarım, turizm, tıp, medya ve bilimsel araştırmalar gibi alanlarda iş birliği genişletilmiştir.

Çin Devlet Başkanı’nın gelişi münasebetiyle Kazakistan’da geniş çaplı diplomatik karşılama töreni düzenlenmiş, çocuklar ve gençler tarafından şiirler okunmuştur. Çin ile Kazakistan arasındaki dostluk mesajlarına yer verilen etkinlikler, havalimanı salonunda da devam etmiştir.

_{2.Çin-Orta Asya Zirvesi kapsamında başkent Astana’ya gelen ilk lider Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, havalimanında Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev tarafından karşılanıyor, 16 Haziran 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Zirve öncesinde taraflar arasında çok sayıda ikili temas gerçekleştirilmiştir. Şi, 16 Haziran’da Tokayev ile yaptığı görüşmenin ardından 17 Haziran sabahı sırasıyla Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman, Türkmenistan Cumhurbaşkanı Serdar Berdimuhamedov ve Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ile ayrı ayrı görüşmeler yapmıştır.

Görüşmelerde altyapı yatırımları, sınır ötesi taşımacılık projeleri, enerji ortaklıkları ve bölgesel güvenlik başlıkları öne çıkmıştır. Şi Cinping ile Caparov arasında Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu projesi öncelikli konu olarak ele alınmış, Rahman ile yapılan görüşmede ise Tacikistan’ın ulusal egemenlik ve güvenliğini destekleme taahhüdü yinelenmiştir. Berdimuhamedov ile yapılan temasta doğal gaz iş birliğinin ölçeğinin genişletilmesi görüşülmüş, Mirziyoyev ile yapılan toplantıda ise ticaret serbestisi ve kalkınma stratejilerinin uyumu değerlendirilmiştir.

Katılımcı Devletler ve Zirve Günü Programı 

Astana’da düzenlenen zirveye, Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Şi Cinping ile birlikte Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman, Türkmenistan Cumhurbaşkanı Serdar Berdimuhamedov ve Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev katılmıştır.

_{2.Çin-Orta Asya Zirvesi katılımcı liderler- 17 Haziran 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Zirve, “C+C5” iş birliği formatı çerçevesinde Çin ile beş Orta Asya ülkesinin liderlerini bir araya getiren en üst düzey toplantı olarak organize edilmiştir. 2023 yılında Çin’in Şian kentinde düzenlenen ilk zirvede alınan karar uyarınca, liderler düzeyindeki toplantıların iki yılda bir dönüşümlü olarak Çin ve Orta Asya ülkelerinde gerçekleştirilmesi kararlaştırılmıştır.

Astana zirvesinin resmî takvimi 17 Haziran 2025 günü sabah oturumlarıyla başlamıştır. Açılış töreninin ardından Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, bir açılış konuşması gerçekleştirmiştir. Bu konuşma kapsamında Çin-Orta Asya iş birliğinin son iki yılda ulaştığı seviye değerlendirilmiş, çok yönlü entegrasyon alanlarında yeni adımların atılacağı açıklanmıştır.

Zirve süresince altı lider, çok taraflı oturumların dışında ikili görüşmelere de yer vermiştir. Program kapsamında başta ulaştırma projeleri, ticaret ve yatırımlar, tarım iş birlikleri, yeşil kalkınma ve dijital entegrasyon gibi alanlarda müzakereler yürütülmüştür.

Zirve günü boyunca kültürel programlar ve ortak deklarasyon hazırlıkları da sürdürülmüştür. Resmî temaslar, Astana Bildirisi ve çok taraflı anlaşmaların imzalanmasıyla sona ermiştir. Zirve gününün sonunda taraflar, ortak basın açıklaması yayımlamış, toplantıların bir sonraki zirveye kadar sürecek tematik takvimine ilişkin görüş birliği sağlamıştır.

Zirvenin Ana Gündem Başlıkları

_{Kazakistan’da düzenlenen 2.Çin ve Orta Asya Zirvesi, 17 Haziran 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Siyasi İlişkilerde Çok Taraflı Diyalog Mekanizmaları

Astana Zirvesi’nde, Çin ile Orta Asya ülkeleri arasında diplomatik eşitlik temelinde siyasi ilişkilerin kurumsal çerçevede sürdürülmesi konusu gündeme alınmıştır. Taraflar, “Çin-Orta Asya Mekanizması” kapsamında tesis edilen çok taraflı istişare sürecinin sürdürülmesi ve liderler düzeyindeki toplantıların periyodik olarak gerçekleştirilmesi yönünde mutabık kalmıştır. Zirvede, ülkelerin birbirlerinin egemenliğini ve toprak bütünlüğünü karşılıklı olarak tanıması ve iç işlerine müdahaleden kaçınılması ilkesine vurgu yapılmıştır.

Ticaret ve Yatırımlarda Karşılıklı Erişim Stratejileri

Taraflar arasında imzalanan belgelerde, ticari işlemlerin serbestleştirilmesi, gümrük ve lojistik süreçlerin sadeleştirilmesi ile yatırım ortamının iyileştirilmesi hedefleri yer almıştır. Çin tarafı, bu doğrultuda 1,5 milyar yuan tutarında kalkınma yardımı sağlama taahhüdünde bulunmuş ve bu miktarın bölgedeki yaşam standartlarını geliştirmeye yönelik projelere tahsis edileceği belirtilmiştir. Ayrıca Çin ve beş Orta Asya ülkesi arasında dış ticaret hacmini artırmaya yönelik bir “kesintisiz ticaret platformu” kurulması üzerinde anlaşma sağlanmıştır.

Ulaştırma Koridorları ve Enerji Altyapısı Gelişim Planları

Zirve kapsamında, Kuşak ve Yol Girişimi’yle uyumlu biçimde kara ve demiryolu hatlarının güçlendirilmesi ve sınır ötesi enerji iş birliklerinin genişletilmesi gündeme gelmiştir. Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu Projesi’nin inşasına ilişkin teknik hazırlıkların tamamlandığı ve projenin uygulama safhasına geçtiği bildirilmiştir. Çin-Tacikistan kara yolunun ikinci faz restorasyonu, Çin-Kazakistan üçüncü demiryolu bağlantısının fizibilite çalışmaları ve Çin-Türkmenistan doğal gaz iş birliği konuları gündemde yer bulmuştur.

Toplumlararası Etkileşimin Artırılması

Zirvede, karşılıklı toplumsal anlayışın ve kültürel temasların artırılmasına yönelik bir dizi öneri değerlendirilmiştir. Çin ile Kazakistan ve Özbekistan arasında vizelerin kaldırıldığı, diğer ülkelerle benzer uygulamalara geçilmesinin planlandığı belirtilmiştir. Taraflar ayrıca kültürel merkezler, üniversite şubeleri ve Luban Atölyeleri gibi ortak platformların genişletilmesi üzerinde anlaşmış, Çin tarafı 3.000 kişiye mesleki eğitim bursu sağlayacağını duyurmuştur.

Güvenlik ve İstikrar Alanında Kurumsal Yaklaşımlar

Astana Zirvesi’nde sınır ötesi tehditlere karşı ortak güvenlik politikalarının geliştirilmesi hedeflenmiştir. Terörizm, ayrılıkçılık, aşırıcılık, siber güvenlik ve biyogüvenlik alanlarında iş birliği vurgulanmış, “Güvenlik İçin Ortak Çerçeve” başlıklı bir yaklaşım önerisi paylaşılmıştır. Ayrıca Çin’in, Orta Asya ülkelerinin ulusal savunma, iç güvenlik ve hukuk uygulama kapasitelerinin modernize edilmesine destek sağlayacağı ifade edilmiştir. Zirvede, Afganistan’ın istikrara kavuşması sürecine yönelik ortak insani ve diplomatik katkılar ele alınmıştır.

İmzalanan Anlaşmalar ve Bildiriler

_{Kazakistan’da düzenlenen 2.Çin ve Orta Asya Zirvesi, 17 Haziran 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Çok Taraflı Hukuki Düzenlemeler

Astana’da düzenlenen zirve sırasında Çin ve beş Orta Asya ülkesi arasında “Ebedi İyi Komşuluk, Dostluk ve İşbirliği Anlaşması” imzalanmıştır. Bu anlaşma, tarafların diplomatik ilişkilerini kalıcı ve kurumsal bir temele oturtmayı hedeflemekte, komşuluk ilişkilerinin hukuki statüsünü tanımlamaktadır. Anlaşma, Çin’in dış ilişkilerinde komşu ülkelerle imzaladığı ilk çok taraflı iyi niyet metinlerinden biri olarak kayda geçmiştir.

Ortak Zirve Bildirisi

Zirve sonunda yayımlanan Astana Bildirisi’nde, taraflar arası ilişkilerin gelişim seyri ve gelecek dönem için belirlenen iş birliği çerçevesi yer almıştır. Bildiride, ülkelerin karşılıklı saygı, egemenlik ve toprak bütünlüğü ilkesine dayalı ilişkilerini sürdüreceği ifade edilmiş, Kuşak ve Yol Girişimi ile bölgesel kalkınma stratejilerinin uyumlaştırılması hedefi vurgulanmıştır. Ayrıca Çin-Orta Asya Mekanizması’nın kalıcı yapıya kavuşturulması konusunda kararlılık beyan edilmiştir.

İkili Protokoller ve Sektörel Mutabakatlar

Zirve kapsamında Çin ile Kazakistan arasında ticaret, yatırım, dijitalleşme, turizm ve sınır geçiş altyapısına ilişkin 24 ikili anlaşma imzalanmıştır. Bu protokoller arasında Almatı bölgesinde pompa depolamalı enerji santrali kurulması, Karagandı bölgesinde kömür gazlaştırma tesisi inşası ve yeşil hidrojen üretimi projeleri yer almıştır. Ayrıca tarımsal ürün işleme tesisleri ile ilgili sanayi projeleri de imzalanan belgeler arasında yer almıştır.

Mali ve Teknik İşbirliği Taahhütleri

Çin tarafı, 2025 yılı içerisinde Orta Asya ülkelerine toplam 1,5 milyar yuan (yaklaşık 210 milyon ABD doları) değerinde kalkınma hibesi sağlayacağını açıklamıştır. Bu mali destek, özellikle sosyal kalkınma, yoksullukla mücadele, çevresel sürdürülebilirlik ve teknoloji transferi alanlarında kullanılmak üzere planlanmıştır. Ayrıca taraflar arasında eğitim değişimi, çölleşmeyle mücadele ve ticaretin kolaylaştırılması alanlarında üç ayrı merkez kurulmasına karar verilmiştir.

Taşımacılık ve Lojistik Uygulama Anlaşmaları

Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu Projesi’nin inşasına ilişkin uygulama safhasına geçildiğine dair protokol, zirve sırasında imzalanan belgeler arasındadır. Ayrıca Çin ile Tacikistan arasında kara yolu altyapısının ikinci faz onarımı ve Çin ile Kazakistan arasında yeni demiryolu hattı planlaması için teknik iş birliği mutabakatları kayda geçmiştir. Trans-Hazar Uluslararası Taşımacılık Güzergahı’nın genişletilmesine yönelik koordinasyon kararları da imza altına alınmıştır.

_{Kazakistan’da düzenlenen 2.Çin ve Orta Asya Zirvesi, 17 Haziran 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Kuşak ve Yol Girişimi ile Uyumlu Projeler

Astana Zirvesi’nde, Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu Projesi’nin inşasına resmen başlandığı duyurulmuştur. Bu proje, Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nden başlayarak Kırgızistan üzerinden Özbekistan’a uzanacak şekilde planlanmıştır. 2030 yılına kadar tamamlanması hedeflenen hat, Çin ile Orta Asya ülkeleri arasında doğrudan kara taşımacılığını sağlayacak stratejik bir ulaşım koridoru niteliğindedir.

Zirvede, Çin ile Kazakistan arasında üçüncü demiryolu bağlantısının kurulmasına yönelik fizibilite sürecinin sürdüğü belirtilmiştir. Ayrıca Çin-Tacikistan kara yolu üzerinde sürdürülen restorasyon faaliyetlerinin ikinci fazının devreye alındığı ve Trans-Hazar Uluslararası Taşımacılık Güzergahı'nın genişletilmesine karar verildiği açıklanmıştır. Bu projelerin, Kuşak ve Yol Girişimi ile Avrupa bağlantılı doğu-batı yönlü ulaşım ağlarıyla entegre biçimde geliştirildiği belirtilmiştir.

Çin-Türkmenistan enerji ilişkileri kapsamında doğal gaz aktarım kapasitesinin artırılmasına yönelik teknik iş birliği kararı alınmıştır. Taraflar ayrıca enerji dışı alanlarda da iş birliği yapılabileceğini bildirmiş, bu doğrultuda çevre dostu sanayi faaliyetleri ve altyapı projeleri gündeme getirilmiştir. Enerji taşımacılığına yönelik altyapıların modernize edilmesi, Kuşak ve Yol rotaları üzerindeki kritik enerji akış hatlarının güvenliğini sağlamaya yönelik planlarla ilişkilendirilmiştir.