23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, Türkiye Cumhuriyeti’nin siyasal tarihindeki temel dönüm noktalarından biri olan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 23 Nisan 1920’deki açılışını esas alan bir ulusal bayramdır.^【1】 Bu tarih hem milli egemenliğin ilanı hem de temsili yönetim anlayışının yeniden yapılandırılması bakımından önem taşımaktadır. 1921 yılında “Millî Bayram” olarak kabul edilen 23 Nisan, zamanla yalnızca siyasal anlamıyla değil, çocuklara yönelik duyarlılığın ifadesi olarak da kamusal bellekte yer edinmiştir. 1927 yılında Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin girişimleriyle ilk kez “Çocuk Bayramı” olarak da kutlanmaya başlanmış;^【2】 bu gelişme Türkiye’nin çocuklara atfettiği sosyal sorumluluk anlayışının bir yansıması olmuştur.

^{İlk Türkiye Büyük Millet Meclisi (AA)}

23 Nisan bayramı, 1978 yılından itibaren başka ülkelerden çocukların da katılımıyla "Uluslararası Çocuk Şenliği" olarak kutlanmaya başlanmıştır. Daha sonra bu bayram 23 Nisan "Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı" adını almış; 1981 yılında kısa süreli olarak "ulusal egemenlik" ifadesi çıkarılarak iki yıl boyunca yalnızca "Çocuk Bayramı" olarak kutlanmıştır. 1983 yılı itibarıyla ise bayram, bugünkü şekliyle "Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı" olarak adlandırılmıştır.

23 Nisan Ulusal Egemenlik Bayramı

23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) Ankara’da açılması, Osmanlı Meclis-i Mebûsanı’nın fiilen sona erdiği bir dönemde, yeni bir siyasal temsil mekanizmasının oluşturulması anlamına gelmiştir. Ancak bu meclis, doğrudan yeni bir anayasal düzen sonucu değil, İstanbul’daki son Osmanlı Meclis-i Mebûsanı’nın kapatılmasından sonra oluşan temsil boşluğunun giderilmesi amacıyla toplanmıştır.^【3】 Bu bağlamda TBMM’nin ilk üyeleri, hem kapatılan Meclis-i Mebûsan’dan gelen vekillerden hem de Anadolu’daki mahallî kongreler tarafından belirlenen temsilcilerden oluşmuştur​.^【4】 

^{23 Nisan 1920 TBMM Dualar ile Açıldı (AA)}

Yeni meclisin oluşumu, başlangıçta önceki sistemin bir devamı niteliği taşısa da zamanla farklı bir kurumsal karakter kazanmış ve halk iradesine dayalı egemenlik anlayışının kurumsallaşmasına öncülük etmiştir. TBMM’nin açılışının ardından kısa süre içinde hem yasama hem yürütme yetkilerini bünyesinde toplaması, 1921 Anayasası ile bu yetkilerin hukuki çerçeveye bağlanması, meclisi Osmanlı’daki temsili yapılardan ayıran temel özelliklerden biri olmuştur​​.^【5】 

23 Nisan’ın bir yıl sonrasında, 23 Nisan 1921’de çıkarılan tek maddelik kanunla bu tarih “Millî Bayram” ilan edilmiştir. Bu düzenleme, Türkiye Cumhuriyeti’nin hukuken tanımlanan ilk resmî bayramı olma niteliği taşımaktadır.^【6】 Kanun metninde yalnızca “23 Nisan günü Millî Bayramdır” ibaresi yer almakta, herhangi bir adlandırma yapılmamıştır. Ancak dönemin basınında ve çeşitli kamu kaynaklarında “Hâkimiyet-i Milliye Bayramı”, “Meclis Bayramı”, “İstiklâl Günü” gibi ifadelerle anılmıştır.^【7】 

23 Nisan’ın millî bayram olarak ilan edilmesinden sonra, yıllık kutlamalar giderek daha kurumsal ve kapsamlı hâle gelmiştir. Bu kutlamalar, yeni devletin dayandığı temel ilkelerin -halk egemenliği, meşruiyet, milli birlik- vurgulanmasına hizmet etmiş; özellikle 1923 sonrası dönemden itibaren meclis ve halk katılımıyla gerçekleşen törenler, bu bayramın siyasal simgeselliğini pekiştirmiştir.

23 Nisan’ın Çocuk Bayramı Olma Süreci

23 Nisan’ın çocuklara ithafen bir bayram olarak kutlanmaya başlaması, Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin faaliyetleri çerçevesinde gelişmiş; bu tarih, zamanla ulusal egemenlik ilkesine bağlı olarak şekillenen çocuklara yönelik kamusal duyarlılığın sembolü haline gelmiştir. Bu süreçte Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin örgütlenmesi, 23 Nisan’ın sembolik kullanımı ve devlet desteği belirleyici olmuştur.

Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin Kuruluş Süreci

Çocuk meselesi Osmanlı son döneminde toplumsal bir gündem hâline gelmiş, II. Meşrutiyet döneminde 1916 yılında İstanbul’da “Çocuk Bayramı” adıyla etkinlikler düzenlenmiştir​.^【8】 1917’de İsmail Canbulat başkanlığında kurulan İstanbul merkezli ilk Himaye-i Etfal Cemiyeti, savaş mağduru çocuklara destek sağlamış; ancak Cumhuriyet döneminde, 30 Haziran 1921’de Ankara’da kurulan yeni Himaye-i Etfal Cemiyeti, çocuklara yönelik sosyal politikaların temel kurumu haline gelmiştir​​.

Mustafa Kemal Paşa'nın desteğiyle yeniden yapılandırılan cemiyetin başına Kırklareli milletvekili ve hekim Mehmet Fuat (Umay) getirilmiştir. Fuat Umay, özellikle savaş mağduru, yetim ve öksüz çocuklara dönük koruma faaliyetlerinin genişletilmesi için çalışmış; Himaye-i Etfal Cemiyeti'ne gelir sağlamak amacıyla yurtiçinde ve yurtdışında yardım kampanyaları düzenlemiştir. 1923 yılında ABD’ye giderek 33 şehirde yardım toplantıları gerçekleştirmiş ve cemiyetin altyapısını güçlendirmiştir​.^【9】 

1921-1926 Arası: Yardım Faaliyetlerinden Toplumsal Farkındalığa

23 Nisan 1921’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılış yıldönümü “Millî Bayram” ilan edilmiş, ilk kapsamlı kutlamalar ise 1922 yılında Ankara’da yapılmıştır​.^【10】 Bu ilk yıllarda, bayram daha çok Meclis ve askerî geçitler ekseninde şekillenmiş; çocuklar törenlere öğrenci olarak katılmıştır. Himaye-i Etfal Cemiyeti bu tarihi, kamuoyunun dikkatini çocukların sorunlarına çekmek amacıyla kullanmış, 1923’ten itibaren yardım toplama günü olarak değerlendirmiştir.

Özellikle 1924 kutlamalarında Latife Hanım’ın cemiyetin fahri temsilcisi olarak yer alması ve törenlerde ön plana çıkması, cemiyetin kurumsal meşruiyetini artırmıştır. Bu yıllarda 23 Nisan’da çocuklar için rozet ve yardım pulu satışı yapılmış; etkinlikler, “Himaye-i Etfal Günü” ya da “Çocuk Günü” olarak anılmaya başlanmıştır​​.^【11】 

1927: İlk Kapsamlı “Çocuk Bayramı” Kutlaması

23 Nisan 1927, Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin önerisi ve organizasyonu ile ilk kez kapsamlı şekilde “Çocuk Bayramı” olarak kutlanmıştır. Etkinlikler, Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa’nın himayesinde, Meclis Başkanı Kazım (Özalp) Paşa ve Cemiyet Başkanı Dr. Fuat Umay öncülüğünde gerçekleştirilmiştir​​.^【12】 Etkinlikler arasında çocuklara yönelik törenler, rozet dağıtımı, yardım kampanyaları ve çeşitli gösteriler yer almıştır. Bu tarihten itibaren “23 Nisan Çocuk Bayramı” kavramı basında ve kamuoyunda giderek yerleşmiş; çocuklara dair meselelerin toplumsal görünürlüğü artmıştır. Özellikle Himaye-i Etfal Cemiyeti, bu günü yalnızca eğlenceye değil, sağlık, eğitim ve sosyal yardımlaşma konularına dikkat çekmek için kullanmıştır.^【13】 

1929: Çocuk Haftası ve Kitlesel Katılım

1929 yılında Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin önerisiyle 23 Nisan kutlamaları bir haftaya yayılmış ve “Çocuk Haftası” adını almıştır. Bu yıl itibarıyla Maarif Vekâleti tarafından okullar resmî olarak tatil edilmiş ve öğrencilerin kutlamalara katılımı organize edilmiştir. Türk Ocakları da bu kutlamalarda etkin bir rol oynamıştır. Böylece bayram, yalnızca Ankara veya İstanbul’da değil, ülke genelinde kurumsal ve halk katılımına açık bir etkinliğe dönüşmüştür​.^【14】 

^{23 Nisan 1929 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi (Gaste Arşivi)}

1935 ve 1981 Yasaları: Mevzuattaki Gelişmeler

1935 tarihli “Ulusal Bayramlar ve Genel Tatiller Hakkında Kanun”da 23 Nisan, yalnızca “Ulusal Egemenlik Bayramı” olarak geçmekte; çocuklara dair doğrudan bir ifade yer almamaktadır​. Ancak fiiliyatta Himaye-i Etfal Cemiyeti ve basın yoluyla bu gün uzun yıllar “çocuk bayramı” olarak da anılmaya devam etmiştir.

1981 yılına kadar “Ulusal Egemenlik Bayramı” ve “Çocuk Bayramı” ifadeleri ayrı ayrı kullanılmıştır. 12 Eylül 1980 sonrasında, Milli Güvenlik Konseyi tarafından çıkarılan 2429 sayılı kanun ile bu ikili yapı birleştirilmiş ve 23 Nisan, ilk kez yasal olarak “Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı” olarak tanımlanmıştır.

Atatürk ve 23 Nisan Çocuk Bayramı

Toplumsal olarak Atatürk’ün 23 Nisan 1921’de Milli Bayram olarak kutlanan 23 Nisan Bayramı’nı, çocuklara armağan ettiği yönünde yaygın bir kanaat^【15】  olsa da Mustafa Kemal Atatürk ile 23 Nisan tarihi arasında bir bağ kaynaklarda bulunmamaktadır.^【16】 Atatürk’ün 23 Nisan kutlamalarına doğrudan katılımına dair somut ve belgelenmiş bir bilgi görülmemektedir.^【17】 Ancak bu tarihin anlamlandırılması ve özellikle 1927 yılında ilk kez “Çocuk Bayramı” olarak kutlanmasında Atatürk’ün himayesi ve desteği önemlidir. 

1927 yılında Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin önerisiyle düzenlenen ilk kapsamlı çocuk bayramı kutlamaları, Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa’nın himayesinde, TBMM Başkanı Kazım Özalp ve Himaye-i Etfal Cemiyeti Reisi Dr. Mehmet Fuat Umay’ın öncülüğünde gerçekleştirilmiştir. Atatürk’ün bu süreçte doğrudan törenlere katıldığına dair herhangi bir tanıklık veya gazete kaydı olmamakla birlikte, Himaye-i Etfal Cemiyeti’ne verdiği destek belgelerle sabittir. Cemiyetin kamu nezdindeki itibarının güçlenmesinde Cumhurbaşkanı’nın açık desteği önemli rol oynamıştır.^【18】 

1924 yılında Latife Hanım’ın 23 Nisan kutlamalarında Himaye-i Etfal temsilcisi olarak yer alması da bu desteğin bir başka göstergesidir. Fuat Umay’ın yürüttüğü yurtiçi ve yurtdışı yardım kampanyalarında da Atatürk’ün bilgisi ve onayıyla hareket edildiği anlaşılmaktadır.^【19】 

Atatürk, çeşitli konuşmalarında ve demeçlerinde çocuklara dair düşüncelerini şöyle ifade etmiştir.

“Küçük hanımlar, küçük beyler... Sizler hepiniz, geleceğin bir gülü, yıldızı, bir bahtının aydınlığısınız. Memleketi asıl aydınlığa boğacak olan sizsiniz. Kendinizin ne kadar önemli, kıymetli olduğunuzu düşünerek ona göre çalışınız.”^【20】 

“Bugünün küçükleri, yarının büyükleridir.”

“Çocukları sağlıklı ve bilgili yetiştirilmeyen uluslar, temeli çürük binalar gibi çabuk yıkılırlar.”^【21】 

^{Mustafa Kemal Atatürk 23 Nisan Çocuk Bayramı Etkinliklerinde (AA)}

23 Nisan Çocuk Bayramı Etkinlikleri

Resmi Törenler ve Anma Etkinlikleri: 23 Nisan sabahı, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) başta olmak üzere tüm illerde resmi törenler düzenlenir. Bu törenlerde, Atatürk ve silah arkadaşları anılır, milli egemenliğin önemi vurgulanır. Anıtkabir ziyareti, çelenk sunma ve saygı duruşu gibi etkinlikler gerçekleştirilir.​

Okul Etkinlikleri: Okullarda öğrenciler, şiirler okur, şarkılar söyler ve dans gösterileri sunar. Sınıflar ve okul bahçeleri bayraklar ve balonlarla süslenir. Öğrenciler, Atatürk'ün çocuklara verdiği önemi anlatan sunumlar yapar.​

Sanatsal ve Kültürel Etkinlikler: Belediyeler ve kültür merkezleri, çocuklar için tiyatro oyunları, konserler, halk oyunları gösterileri ve illüzyon şovları düzenler. Ayrıca, resim, seramik, taş boyama ve geri dönüşüm atölyeleri gibi sanatsal faaliyetler de gerçekleştirilir. ​

Spor Etkinlikleri: Çocuklar için çeşitli spor turnuvaları, atletizm yarışmaları ve oyunlar düzenlenir. Bu etkinlikler, çocukların fiziksel gelişimlerine katkı sağlar ve takım ruhunu pekiştirir.​

Çocukların Temsili Görevler Üstlenmesi: Geleneksel olarak, çocuklar sembolik olarak devlet büyüklerinin makamlarına oturur. Cumhurbaşkanı, vali, belediye başkanı gibi görevlerde çocuklar temsili olarak bulunur ve bu deneyim, onların özgüvenlerini artırır.​

^{23 Nisan Etkinliklerinden Bir Görüntü (Anadolu Ajansı)}

23 Nisan Çocuk Bayramı’nın Uluslararasılaşması

23 Nisan’ın çocuklara ithaf edilmesi, Türkiye’de ilk kez 1927 yılında Himaye-i Etfal Cemiyeti tarafından önerilen bir uygulama olarak ortaya çıkmıştır. Bu kutlamalar, başlangıçta Türkiye sınırları içinde ve çocuklara yönelik bir farkındalık amacı taşırken, 20. yüzyılın son çeyreğinde uluslararası boyut kazanmıştır.

1979 yılında Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından ilan edilen “Uluslararası Çocuk Yılı” kapsamında Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT), 23 Nisan tarihini uluslararası bir etkinliğe dönüştürme kararı almıştır. Aynı yıl TRT tarafından ilki düzenlenen Uluslararası 23 Nisan Çocuk Şenliği, beş ülkenin katılımıyla Ankara’da gerçekleştirilmiştir​. Bu şenlik, her yıl düzenli olarak devam etmiş ve zamanla daha fazla ülkenin katılımıyla büyüyerek geleneksel bir yapıya kavuşmuştur. Etkinliğin temel amacı, farklı kültürlerden gelen çocukların bir araya gelmesi, dostluk ilişkileri kurması ve dünya çocukları arasında kültürel etkileşimin desteklenmesidir.

2024 yılında düzenlenen 46. TRT Uluslararası 23 Nisan Çocuk Şenliği, 29 ülkeden gelen 500 çocuğun katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Etkinlikler kapsamında çocuklar Anıtkabir'i ziyaret etmiş, Ankara Millet Bahçesi’nde yürüyüşe katılmış ve çeşitli dans gösterileri sunmuştur. Şenlik, Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde düzenlenen gala programı ile sona ermiştir. 2024 yılı şenliğinin teması, “Dünya Çocukları Barış İçin El Ele” olarak belirlenmiştir​.

2025 yılında düzenlenen 47. şenlikte, bu kez 30 ülkeden 600 çocuk Ankara'da ağırlanmıştır. Çocuklar Türkiye'nin farklı şehirlerinde konuk edilmiş, gösteriler düzenlemiş ve etkinliğin sonunda yine gala programına katılmışlardır. 2025 şenliğinin teması ise “Hayat, çocuklar gülünce güzel” olarak duyurulmuştur​.